Kobiety ojca Antoniego. Cz. 3: Kochanki czy przedmioty?

W tych relacjach chodziło nie o romanse, lecz o uprzedmiotowienie kobiet poprzez psychomanipulację, duchowe uwodzenie, przemoc psychiczną i niekiedy fizyczną, wymuszanie niechcianego seksu, wykorzystywanie zależności i autorytetu, a nawet faktyczne zniewolenie.

Poprzednie części cyklu „Kobiety ojca Antoniego” można przeczytać tutaj i tutaj. Ich znajomość jest niezbędna do pełnego zrozumienia części trzeciej. Polecamy również teksty z bloku tematycznego „Bezbronni dorośli w Kościele” w letnim numerze kwartalnika „Więź”.

„Zaatakował, gdy byłam słaba”

Historia Anny z ojcem Antonim Dudkiem jest zupełnie inna niż kobiet przedstawionych w poprzednich częściach tego cyklu. To nie zdarzyło się 40 czy 30 lat temu. Co więcej, ona nie była już nastolatką, lecz kobietą dojrzałą, świadomą, żyjącą we własnej szczęśliwej rodzinie, racjonalną, silną, ale bardzo empatyczną – sama o sobie mówi, że trudną do zmanipulowania.

Jak to się zatem stało, że odpowiedziała na erotyczne zaczepki dużo starszego zakonnika? Anna stanowczo prosi, żeby nie opisywać publicznie wielu szczegółów, o których mi mówi. Opowiada o wyrafinowanej przemocy psychicznej i manipulacji. Najpierw długo o. Dudek zdobywał jej zaufanie, bez żadnych sygnałów co do pragnienia przekraczania granic intymności.

Kontakty Anny z franciszkaninem długo miały charakter czysto duszpasterski. Nic nie zapowiadało dalszych problemów. – Zaatakował, kiedy byłam słaba – mówi mi Anna. – Akurat nawarstwiły się wydarzenia rodzinne, które sprawiły, że byłam zagubiona i potrzebowałam wsparcia. Wtedy wkroczył on. Dostrzegł mój słaby punkt, wykorzystał to, zawłaszczył mnie.

Byłam dla niego przedmiotem. Nawet nie człowiekiem. Nawet nie kobietą przede wszystkim, lecz przedmiotem służącym zaspokajaniu jego pragnień

Anna, wykorzystana psychicznie i seksualnie przez o. Antoniego Dudka

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

W reportażu Jolanty Jasińskiej-Mrukot Anna opowiadała: „Antek hipnotyzował, w taki zły sposób. Jak już się wkradł w moje życie, to robił ze mną, co chciał. Myślałam, że to będzie porozumienie dusz, a on znienacka zdarł ze mnie bluzkę, a potem już poszło…”.

– Tym samym wzbudził u mnie poczucie winy i zniszczył moje poczucie wartości – kontynuuje swą opowieść Anna. – Antoni naciskał na praktyki seksualne, których nie chciałam. Przemocy fizycznej nie było, ale było planowe okrucieństwo psychiczne, taka przemoc w białych rękawiczkach.

– Właściwie wszystko, co wcześniej powiedziałam Antoniemu o swoich słabościach czy kompleksach, zostało później przez niego użyte przeciwko mnie – wyjaśnia swą bezbronność Anna. – Z jego strony spotkałam się z wyśmiewaniem, upokarzaniem, obrażaniem, pomniejszaniem. Wciąż chciał wzbudzać u mnie poczucie winy. Czułam się zdestabilizowana emocjonalnie i poniżana, właściwie dzień w dzień.

„Przejechał po mnie jak walec”

– Gdy miałam już tego całkiem dość, pojawiła się obawa szantażu – z trudem opowiada Anna. – A jego metodą jest „zaprzyjaźnianie się” z całą rodziną kobiety, którą sobie upatrzył. Bałam się, że o wszystkim dowiedzą się moi najbliżsi, zwłaszcza dorosłe dzieci, że zostanę skompromitowana. Jego przecież stać było na wszystko.

Anna mówi, że o. Antoni był ostatnią osobą, po której spodziewałaby się takich działań. –Wcześniej poznałam go jako człowieka autentycznie wrażliwego, romantycznego, inteligentnego – wspomina. – Nigdy nie krzyknął. A nagle okazało się, jak błyskawicznie potrafi zniszczyć drugiego. Po mnie przejechał jak walec.

„Był moim przewodnikiem duchowym – mówiła Anna w reportażu tygodnika „O!Polska” – a potem przerodziło się to w coś, czego nigdy bym sobie nie życzyła”. Ma świadomość, że patrząc z zewnątrz, trudno pojąć, dlaczego uległa manipulacji zakonnika. Opowiada o biernej agresji z jego strony, o uporczywym milczeniu, które potrafi niszczyć i powodować uległość. „Ale kto tego diabelskiego zaczadzenia nie przeżył, tej jego przebiegłości, ten tego nie zrozumie”.

– Miałam szczęście, że ktoś mi pomógł – dzieli się ze mną Anna. – Powiedziałam o tym bliskiej osobie, która potrafiła właściwie rozpoznać sytuację. Niemal na siłę skierowała mnie po fachowe wsparcie. Bez tego byłabym wrakiem człowieka.

Zakonnik opowiadał też Annie o innych kobietach, z którymi utrzymywał kontakty seksualne. Chwalił się, jakie one są wpływowe. – Nie mam podstaw, by w to nie wierzyć – komentuje moja rozmówczyni. – Nawet przy mnie wykonywał dwuznaczne telefony do innych kobiet.

„W molestowaniu chodzi nie tylko o seks”

Pytam, czy we wcześniejszych latach Anna dostrzegała w zachowaniu ojca Antoniego jakieś nadmierne zainteresowanie seksem. – Owszem, lubił żartować na ten temat. Jego dowcipy bywały na granicy wulgarności. Ale wydawało się, że to element jego ekscentryczności. Jawił się ludziom co najwyżej jako erotoman gawędziarz. Tymczasem mnie zniszczył. A teraz dowiedziałam się, że konsekwentnie niszczył też innych, zaś jego życie to ponad 40 lat okrucieństwa wobec kobiet.

We wspomnieniach Anny ojciec Antoni jest teraz bezwzględny i okrutny: – Kiedyś był chyba bardziej romantyczny (albo tak udawał). Mnie natomiast traktował jak worek treningowy. Nie dosłownie. Byłam bita werbalnie, podprogowo. Właśnie to niszczenie psychiczne było najgorsze. Bo w molestowaniu chodzi nie tyle o seks, ile o przejęcie władzy nad drugim człowiekiem.

– Tak mną manipulował, żebym zrozumiała, że są tylko dwa sposoby usatysfakcjonowania go: seks albo pieniądze. Parokrotnie otrzymał ode mnie gotówkę. W sumie zatem seks stał się dla niego w tej relacji narzędziem do uzyskiwania określonych celów: mojej uległości i pieniędzy.

Anna podkreśla, że do kwestii materialnych Antoni ma specyficzne podejście. – Z jednej strony jest niemal abnegatem, a z drugiej hedonistą. Ma jedne spodnie i jedną bluzę dresową, wręcz brzydzi się dobrami materialnymi. Ale gotówkę przyjmie w każdej ilości. Lubi podróże, uwielbia dobre, wyszukane jedzenie. Nie wiem, jak to się ma do zakonnego ślubu ubóstwa.

– Cała ta historia sprawiła, że przestałam wierzyć w siebie – wyznaje mi Anna. – On mi skutecznie wmówił, że jestem nikim. Ma to również duży wpływ na mój dom i jego atmosferę. Dzieci nie wiedzą o moich przejściach z Antonim, ale wyczuwają coś w powietrzu. Zwłaszcza teraz, gdy zarzuty wobec franciszkanina stały się sprawą publicznie dyskutowaną.

Bezbronni dorośli to osoby w kryzysie

Gdy wrocławscy franciszkanie w marcu 2023 r. opublikowali apel z prośbą o zgłaszanie się osób, które doświadczyły krzywd ze strony członków zgromadzenia lub coś o takich krzywdach wiedzą – Anna była poruszona. Co prawda, w apelu nie padło nazwisko żadnego duchownego, ale znalazła się tam informacja o pojawieniu się „poważnych zarzutów wobec jednego ze współbraci naszej Prowincji, który w przeszłości miał dopuścić się wielorakich form przemocy, wyrządzając tym samym wielką krzywdę wiernym”.

Opis pasował do sytuacji Anny. – Byłam już wtedy na takim etapie radzenia sobie z traumą, że umiałam spojrzeć na sprawę z pewnego dystansu. Uwolniwszy się z sieci Antoniego, potrafiłam nazwać swoje doświadczenie: że zostałam przez niego zmanipulowana, doznałam przemocy psychicznej i emocjonalnej oraz zostałam wciągnięta w niechcianą relację seksualną. Wiedziałam też, że nie ma co z tym iść do prokuratury, bo mnie tylko wyśmieją.

Anna zaczęła więc czytać o bezbronnych dorosłych w Kościele. Zrozumiała, że tu chodzi nie tylko o osoby niepełnosprawne, lecz również – tak jak w jej przypadku – o osoby w kryzysie, których trudności są przez sprawców wykorzystywane. – Po odsłonięciu ławeczki z aniołem coś we mnie pękło. Postanowiłam zaryzykować i zgłosić się do franciszkanów – wyjaśnia. – Z rozmowy nie tyle dowiedziałam się, ile zorientowałam, że wcześniej złożone zeznania musiały dotyczyć ojca Dudka.

To wtedy po raz pierwszy dotarło do niej, że nie jest jedyną kobietą, którą Antoni zaatakował. – Zeznania złożyłam w Wielkim Tygodniu. Zrzuciłam ciężar z serca przed Wielkanocą. Ze względu na własną sytuację stanowczo prosiłam o zachowanie mojej anonimowości w dalszym kościelnym postępowaniu. Brakowało mi jedynie osób świeckich podczas tej rozmowy – i w roli eksperta, i po prostu jako osoby prowadzącej czynne życie seksualne. Można by dzięki temu uniknąć pewnych kłopotliwych sytuacji.

„Jesteśmy jego trofeami”

Obecnie Anna uważnie czyta opowieści innych kobiet wykorzystanych przez franciszkanina. Wnikliwie je analizuje. – On nie podrywa dziewczyn, jadąc bez habitu do baru w Berlinie. On sobie precyzyjnie dobiera kobiety. W jakiś sposób zakochuje się w nas, ale przede wszystkim przegląda się w nas jako narcyz. Zdobywa zaufanie i przygotowuje się do ataku. Nie jesteśmy jego kochankami, lecz zdobyczami, trofeami.

Analizując postawę zakonnika, Anna podkreśla, że potrafi on być dyskretny. – Umiejętnie ukrywał swoje znajomości o zabarwieniu erotycznym. Choć od lat publikuje sporo tekstów o spotkanych ludziach, okazuje się, że żadna z nas wymienianych w tym artykule wprost się tam nie pojawia. Opisywane były inne kobiety, ale nie akurat te. My mamy być ukryte. Dlatego tak trudno było choćby podejrzewać, patrząc na jego działalność duszpasterską i pisarską, że on takie znajomości w ogóle utrzymuje. I dlatego niektórym wciąż trudno w to uwierzyć.

Do czego dziś Anna dąży? – Przede wszystkim chciałabym w pełni odzyskać swoje życie – odpowiada. – Nie wiem, z jakim uszczerbkiem ostatecznie z tego wyjdę. Oby z jak najmniejszym. Jestem uwolniona z więzów, ale wciąż pracuję nad neutralizacją tej relacji z Antonim. Chodzi o to, żebym niczego wobec niego nie odczuwała, także lęku (bo ten długo mi towarzyszył). Chciałabym też, aby do osób, które mogą być w podobnej sytuacji, dotarło przesłanie: zawsze szukajcie pomocy fachowców, sami sobie z tym nie poradzicie!

Od uczciwości dalszego postępowania zakonnego w pewnej mierze zależy dalszy stosunek Anny do Kościoła. – Zeznając w sprawie Antoniego, dałam Kościołowi kredyt zaufania. Ponowny – bo jakiś czas temu w ważnej dla mnie sprawie Kościół mnie zawiódł. Teraz dałam tej instytucji drugą szansę.

Cały kłopot w tym, że podczas gdy w zakonie myślano zapewne, iż Antek lubi kobiety, one mu się narzucają, a Pan Bóg jest miłosierny – w istocie w tych relacjach chodziło o coś całkowicie innego

Zbigniew Nosowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

*

Co na to podejrzany?

Jak na stawiane sobie zarzuty odpowiada sam Antoni Dudek OFM? Tego nie wiadomo. Franciszkanie prowadzący postępowanie odmawiają udzielenia odpowiedzi na pytania o to, jak oskarżony zakonnik reagował na obciążające go zeznania kobiet.

W rozmowach z bliskimi znajomymi ojca Dudka nieoficjalnie można usłyszeć, że zakonnik zapewne przyznał się do niektórych grzechów młodości, ale zdecydowanie nie potwierdza wszystkich pojawiających się publicznie zarzutów. Od siebie obrońcy o. Dudka dodają zaś, że jego ewentualne winy są grzechami, ale niekoniecznie przestępstwami, grzechy zaś są wybaczalne, mają charakter prywatny i nie podważają dobra, które stało się za jego przyczyną.

O odpowiedziach zakonnika nie wiedzą nic również kobiety, które złożyły zeznania. Na tym tle powstało zresztą napięcie między niektórymi z nich a prowincjałem franciszkanów. Beata i Karina protestowały, że nie są traktowane równoprawnie – o. Dudkowi przedstawiono treść złożonych przez nie zeznań, ale one nie dowiedzą się, jak on na to odpowiedział. Beacie wyjaśniono, że ze względu na utajniony tok sprawy nie otrzyma od zakonu ani opisu reakcji franciszkanina, ani jego pisemnej odpowiedzi, a jedynym źródłem informacji o stanowisku o. Antoniego może być on sam.

– To niesprawiedliwe traktowanie. Może on się przyznał, chce pokutować i nas przeprosić? – zastanawia się Beata. – A może wszystkiemu zaprzecza i nas oskarża, że go uwodziłyśmy lub same tego chciałyśmy? A może potwierdza niektóre fakty, a do innych się nie przyznaje? A może milczy? Albo mówi, że niczego nie pamięta? Jakkolwiek by było, dla nas jest to ważne. Niestety, niczego nie możemy się dowiedzieć.

Prowincjał – ani prokurator, ani adwokat

Dlaczego zatem kobiety – które przecież zgodnie podkreślają, że przy składaniu zeznań zostały potraktowane przez zakon życzliwie i empatycznie – nie otrzymują szczegółowych informacji o dalszym przebiegu postępowania? Spytałem o to przełożonego Prowincji św. Jadwigi Zakonu Braci Mniejszych.

Alard Maliszewski OFM odpowiada mi, że przekazuje kobietom sporo informacji, ale na tyle, na ile pozwalają mu kościelne przepisy: – Wiem, że jest to bardzo trudne dla osób zeznających, ale przecież również wobec oskarżonego musimy zachować się właściwie. Po pierwsze, bo tak trzeba, a po drugie – by nikt nie zarzucił nam manipulowania czy stronniczości.

– Zwłaszcza brak informacji o treści wyjaśnień o. Dudka w żadnym wypadku nie jest wyrazem lekceważenia osób pokrzywdzonych, lecz wynika z obecnych regulacji prawnokanonicznych. Niezależnie bowiem, czy mi się to podoba czy nie, osoby zgłaszające swoją krzywdę nie są obecnie traktowane przez prawo kanoniczne jako strona postępowania, a tym samym nie mają prawa wglądu do akt – wyjaśnia prowincjał. – Gdybym pod tym względem popełnił błędy formalne, mogłoby to być podstawą nawet do zakwestionowania całego postępowania.

Przełożony wrocławskiej prowincji franciszkanów podkreśla, że w tej sprawie jego rolą nie jest ani bycie prokuratorem, ani adwokatem. – Ja mam zebrać fakty, wnikliwie zbadać sytuację, rozeznać ją pod kątem kanonicznym i zaproponować generałowi zgromadzenia ewentualne sankcje, o których on zdecyduje.

W odniesieniu do głosów krytycznych co do swojej postawy, formułowanych w niektórych kręgach przyjaciół o. Dudka, Alard Maliszewski OFM odpowiada: – Jeśli coś robię, to nie dlatego, że osoby skrzywdzone sobie tego życzą – lecz dlatego, że tak powinienem. A każdy ma prawo do swojej opinii. Jedni mają prawo człowieka bronić, inni mają prawo stawiać mu zarzuty. Nie mam do nikogo pretensji. Nie mam też monopolu na właściwe myślenie. Dlatego idę za procedurami ustalonymi przez Kościół. Procedury pozwalają unikać skrajności. Czyniąc tak, postępuję też zgodnie z własnym sumieniem.

Alard Maliszewski OFM został wybrany na prowincjała 20 kwietnia 2022 r. To za jego rządów w prowincji sprawa o. Dudka ruszyła. W sierpniu 2022 r. swoje zeznania złożyła Beata, w lutym 2023 r. Alicja, w kwietniu Anna i Karina. Franciszkanie nie informują, ile osób złożyło zeznania, ale z rozmów z nimi i zeznającymi kobietami wnioskuję, że były też inne osoby zgłaszające swoje krzywdy.

Co wiedział biskup, co wiedział prowincjał?

Warto jednak sięgnąć wstecz, do opowieści Beaty. Otóż w styczniu 2019 r. powiedziała ona o molestowaniu przez ojca Dudka pomocniczemu biskupowi archidiecezji wrocławskiej Andrzejowi Siemieniewskiemu. Co z tego wynikło? – Biskup stwierdził, że sprawa nie leży w jego kompetencji, więc powinnam pójść do bezpośredniego przełożonego, czyli prowincjała – wspomina Beata. Ona musiała już jednak wyjeżdżać z Polski (mieszka na stałe w USA) i nie zdążyła tego zrobić.

Po kilku miesiącach bp Siemieniewski poinformował kobietę, że przekazał sprawę ówczesnemu prowincjałowi franciszkanów. Był nim wtedy (w okresie 2012–2022) Alan Tomasz Brzyski OFM. Potem jednak nic się nie działo.

Wyraźnie nastąpiło tu wykorzystanie seksualne z nadużyciem władzy posiadanej na mocy autorytetu duchownego i duszpasterza. A taką kategorię przestępstw papież Franciszek konsekwentnie wprowadza do prawa kanonicznego

Zbigniew Nosowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

W tej sytuacji ze złożeniem oficjalnego zeznania Beata czekała na odpowiedni moment. Ten czas nadszedł dopiero w 2022 r., już za nowego prowincjała u franciszkanów, co okazało się opatrznościowe – z punktu widzenia sprawności postępowania Beata wybrała odpowiednią chwilę.

Dlaczego jednak przez trzy lata nikt od franciszkanów nie zwrócił się do niej z jakimkolwiek pytaniem? Gdy sprawa zaczęła się toczyć, Beata chciała nawet spytać poprzedniego prowincjała, który obecnie pracuje w Kazachstanie, czy otrzymał notatkę od biskupa. Ten jednak – jak jej powiedzieli franciszkanie – nie zezwolił na przekazanie kobiecie swego adresu poczty elektronicznej. Biskup natomiast zapewniał Beatę, że przesłał prowincjałowi notatkę o zgłoszeniu wykorzystania seksualnego.

Zwróciłem się więc i ja z pytaniami o tę sprawę do bp. Andrzeja Siemieniewskiego oraz o. Alana Brzyskiego (udało mi się odszukać jego adres). Biskup odpowiedział natychmiast, zakonnik wcale. Bp Siemieniewski zaczął od podziękowań za zajęcie się tą sprawą i zapewnił, że czytał poprzednie części „Kobiet ojca Antoniego”. Dodał: – Opisanie tego wszystkiego to ważne dzieło i na pewno konieczna jest kontynuacja aż do skutku.

Co do swojej roli w sprawie wyjaśnił: – Po 20 maja 2019 r. przesłałem do prowincjała franciszkanów wiadomość treści: „Otrzymałem sygnały ws. możliwych nadużyć ze strony o. AD wobec osób pełnoletnich – sprawy z lat dawnych”. Dlaczego taka enigmatyczna treść? Gdyż nic więcej nie wiedziałem. Tyle powiedziała mi p. Beata. Żadnych szczegółów, żadnych danych innych osób. Ale już tyle wystarczyło mi, aby zaapelować do zakonu franciszkanów, aby zbadali sprawę.

Obecny biskup legnicki dodaje także: – Panią Beatę znam od lat bardzo dawnych. Wprawdzie nasze spotkania w kontekście wspólnotowo-ewangelizacyjnym były rzadkie, raz na kilka lat, ale należy do tych osób, z którymi odczuwam wyraźną więź duchową. To dodatkowo zmotywowało mnie do apelu o zbadanie sprawy: co kryje się za niezbyt jasnymi słowami p. Beaty w sprawie o. Dudka?

Są jednak drobne, ale istotne różnice w opowieściach Beaty i biskupa. Hierarcha poinformował mnie, że informację do franciszkanów przekazał „kilka dni po spotkaniu” z Beatą. Kobieta zaś pamięta, że spotkali się w styczniu, a wiadomość trafiła do prowincjała dopiero między końcem maja a połową czerwca 2019 r. Beata potwierdza, że nie mówiła wtedy biskupowi o szczegółach. – Ale na pewno użyłam sformułowania „wykorzystanie seksualne” i na pewno mówiłam o działaniach przemocowcych (albo siłowych, nie jestem pewna, którego słowa użyłam). Podkreślałam też, że nie było to działanie jednorazowe, lecz trwało jakiś czas. I powiedziałam, że miałam wtedy 17 lat.

Niezależnie od tych różnic oba te świadectwa pozostawiają jednak znaki zapytania co do postawy prowincjała Alana Brzyskiego OFM. Uzyskał on od bp. Siemieniewskiego informację o wykorzystaniu seksualnym – tyle że bardzo ogólną i pozbawioną personaliów osoby zgłaszającej krzywdę. Czy podjął wtedy odpowiednie działania, by sprawę choćby wstępnie zbadać i przeanalizować kanonicznie? Być może czekał na formalne zgłoszenia. Ale czekać można biernie i aktywnie – jak było w tym przypadku? Tego nie jestem w stanie na dziś ustalić. Znamienne też, że biskup ze swej strony dalej nie nalegał na rozpatrywanie sprawy, choć informacja dotyczyła osoby osobiście mu znanej.

Listu prowincjała nie odnaleziono

Wydaje się, że franciszkański rachunek sumienia powinien sięgnąć jeszcze głębiej. Z opowieści Beaty, Kariny i Alicji wynika, że przynajmniej kilku zakonników coś wiedziało lub przynajmniej podejrzewało. Nic nie wiadomo natomiast, aby ktokolwiek w jakiś sposób wsparł wówczas kobiety, które w manipulatorski sposób zostały wciągnięte w macki przemocowego zakonnika. Dopiero po latach znalazły one w zakonie kogoś, kto je usłyszał, wysłuchał i zrozumiał.

Beata wspominała w drugiej części tego cyklu, że proboszcz (nieżyjący już) franciszkańskiej parafii św. Antoniego we Wrocławiu zasugerował jej, żeby „coś zrobiła z Antonim”, bo ten od paru dni pije, jakoby z powodu zerwania przez Beatę relacji z nim. Teraz kobieta dodaje, że dowiedziała się od swej dawnej koleżanki o innej znaczącej wypowiedzi tego samego zakonnika. Gdy okazało się, że ich duszpasterz Antoni Dudek pojedzie na Rodos, koleżanka Beaty stwierdziła, że to chyba dobrze, iż go gdzieś z Wrocławia wyślą, a proboszcz odpowiedział: „A czemu? Czy chodzi o kobietę?”. Nic więcej nie wiadomo, co wtedy wiedział i co myślał.

Alicja natomiast opowiada inną, bardzo ważną historię. Gdy była wraz z ojcem Dudkiem na Rodos, ten pokazał jej list od ówczesnego prowincjała z zapytaniem o jego niestosowne prowadzenie. – Antoni chwalił mi się, że odpisał coś w stylu: „Jak chce się Ojciec przekonać, to niech sam tu przyjedzie” – wspomina kobieta. Prowincjałem był wtedy Bazyli Ernest Iwanek OFM, już nieżyjący.

– Zdziwiłam się, że Antoni pokazał mi ten list i nawet przez ułamek sekundy miałam nadzieję, że w końcu go dopadną, a mnie uwolnią – mówi Alicja – ale po jego pewnej siebie odpowiedzi szybko zwątpiłam. Zastanawiałam się też, jakim sposobem taka informacja dotarła do prowincjała. Ale Antoni nie wyglądał na zmartwionego tą sytuacją.

Czy po tej wymianie korespondencji pozostał jakiś ślad w archiwum wrocławskich franciszkanów? Alicja pytała o to już po złożeniu zeznań. Po sprawdzeniu otrzymała odpowiedź, że takich listów nie znaleziono, więc mogła być to korespondencja prywatna prowincjała, która nie została ujęta w archiwum. I ja spytałem obecnego prowincjała franciszkanów o ten list jego poprzednika. Odpowiedział mi: – Nie wiem, czy taki list w ogóle był. Może to być tylko „legenda” tworzona przez o. Antoniego.

Tylko grzech, czy także przestępstwo?

Postawić trzeba też pytanie, czy inni współbracia naprawdę nic nie widzieli i nie podejrzewali. A jeśli podejrzewali, to czy coś z tą wiedzą robili? Jeśli podejrzewali i nie robili, to dlaczego?

Znając kościelne realia, zapewne typowa odpowiedź będzie brzmiała: Nic nie robili, bo zakładali, że jeśli zakonnik grzeszy seksualnie, to jest to sprawa do konfesjonału, a nie do publicznego roztrząsania. A kobietami się nie przejmowali, bo przecież są dorosłe, więc wiedzą, co robią i same powinny się z tego spowiadać. Poza tym – jak można czasem słyszeć w kręgach klerykalnych – nigdy nie wiadomo, jak to z tymi kobietami jest…

W oczywisty sposób mamy tu do czynienia z notorycznym, wieloletnim i cynicznym łamaniem przyrzeczenia celibatu i zakonnego ślubu czystości. Zasięg czasowy złożonych zeznań obejmuje niemal całe życie o. Dudka jako franciszkanina

Zbigniew Nosowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Tyle że w grę wchodziło tu długotrwałe łamanie przyrzeczenia celibatu poprzez liczne –posługując się kanoniczną nomenklaturą – czyny  zewnętrzne przeciwne szóstemu przykazaniu. Takie postępowanie, o ile jest trwałe (a było!) i powoduje zgorszenie (a powodowało!), powinno być ukarane na mocy kanonu 1395 § 1 Kodeksu prawa kanonicznego.

Był to też przypadek regularnego łamania zakonnego ślubu czystości, to może zaś – a w pewnych okolicznościach powinno – być powodem wydalenia z zakonu, zgodnie z kanonami 695–696.

Zatem z punktu widzenia prawa kościelnego nawet w sytuacji dobrowolnej zgody takie działania nie są jedynie grzechem i bardzo łatwo stają się przestępstwem kanonicznym, które nie powinno być tolerowane. A w zakonie wobec Antoniego Dudka bardzo długo tolerowane było.

„Byłam dla niego przedmiotem”

Rzecz jasna, nie można zakładać złej woli u wszystkich osób, które „coś” widziały, wiedziały lub słyszały. W publikowanych wyżej opowieściach skrzywdzone kobiety podkreślały przecież olbrzymi talent o. Dudka do psychomanipulacji. Zapewne wykorzystywał on te zdolności także wobec współbraci w celu ukrywania istoty swych relacji z kobietami. A świadomość, że za pozornymi romansami dorosłych osób może kryć się przemoc, nadużycia władzy i działania przestępcze, pojawiła się w Kościele dopiero w ostatnich latach.

Z zewnątrz kontakty franciszkanina z kobietami mogły rzeczywiście wyglądać na romanse za obopólną zgodą, a na takie sytuacje w kręgach kościelnych patrzy się zazwyczaj z przymrużeniem oka. Zresztą do tej pory część osób – zazwyczaj, choć nie wyłącznie, mężczyźni – przekonana jest, że w opisywanych tu przypadkach po prostu dorosłe kobiety weszły w relację seksualną z dorosłym mężczyzną, więc nikomu nie mogła stać się krzywda.

Cały kłopot w tym, że podczas gdy w zakonie myślano zapewne, iż Antek lubi kobiety, one mu się narzucają, a Pan Bóg jest miłosierny – w istocie w tych relacjach chodziło o coś całkowicie innego: o uprzedmiotowienie kobiet poprzez psychomanipulację, duchowe uwodzenie, przemoc psychiczną i niekiedy fizyczną, wymuszanie niechcianego seksu, wykorzystywanie zależności i autorytetu, faktyczne zniewolenie Alicji. Efektem była ogromna skala realnie wyrządzonych krzywd.

Anna tak to podsumowała w rozmowie ze mną: – Byłam dla niego przedmiotem. Nawet nie człowiekiem. Nawet nie kobietą przede wszystkim, lecz przedmiotem służącym zaspokajaniu jego pragnień.

Co dostrzegli franciszkanie

Całe szczęście, w 2022 r. władze wrocławskiej prowincji Zakony Braci Mniejszych podeszły do sprawy bardzo odpowiedzialnie. Ich postawa wydaje mi się logiczną konsekwencją obecnej wrażliwości Kościoła w tego typu sprawach i przemian, jakie dokonały się w ostatnich latach w prawie kanonicznym.

Franciszkanie przede wszystkim szybko dostrzegli, że chodzi tu o tzw. bezbronnych dorosłych, czyli osoby po 18. roku życia, których słabości zostały manipulacyjnie wykorzystane przez sprawcę będącego ich duszpasterzem. A na to Kościół zwraca coraz baczniejszą uwagę (polecamy letni numer kwartalnika „Więź” poświęcony tej właśnie tematyce).

Mnie najbardziej zależy na tym, żeby Antoni przyznał się do tego wszystkiego, co zrobił. Żeby wziął za to odpowiedzialność

Beata, wykorzystywana psychicznie i seksualnie przez o. Antoniego Dudka

Po drugie, w oczywisty sposób mamy tu do czynienia z notorycznym, wieloletnim i cynicznym łamaniem przyrzeczenia celibatu i zakonnego ślubu czystości. Zasięg czasowy złożonych zeznań obejmuje niemal całe życie o. Dudka jako franciszkanina. Beata wspomina zresztą, że Antoni lubił chwalić się, iż o mało co nie dopuszczono go do święceń ze względu na relacje z kobietami. Moja rozmówczyni dodaje, że nie wie, czy to prawda – bo mogły też być to jego buńczuczne przechwałki.

Po trzecie, w opisywanych sytuacjach wyraźnie nastąpiło wykorzystanie seksualne z nadużyciem władzy posiadanej na mocy autorytetu duchownego i duszpasterza. A taką kategorię przestępstw papież Franciszek konsekwentnie wprowadza do prawa kanonicznego. O przemianach w tym zakresie opowiada obszernie w letniej „Więzi” ks. Jan Dohnalik w wywiadzie „Mniej bezbronni kanonicznie”.

Po czwarte wreszcie, w sprawie obecne były też – szczególnie niebezpieczne – wątki przemocy duchowej. W ramach duchowego uwodzenia pojawiała się u o. Dudka osobliwa argumentacja mistyczno-erotyczna, skrywająca po prostu dążenie duszpasterza do zaspokajania swych potrzeb seksualnych z kobietami powierzonymi przez Kościół jego pieczy. W pierwszej części niniejszego cyklu Karina wspominała, że wobec niej zakonnik przewrotnie powoływał się na dewizę św. Augustyna „Kochaj i czyń, co chcesz”. Beatę przekonywał, że każdy Franciszek ma swoją Klarę.

Alicja zaś pokazuje mi list od Antoniego, wysłany z Rodos, zanim ona do niego przyjechała, a więc na etapie, gdy wciąż wierzyła w miłość platoniczną z jego strony. W liście tym zakonnik w niejasny sposób porównywał ich relację do Trójcy Świętej: „Pamiętaj: człowiek jest ikoną Trójcy Świętej. Zamknięty krąg wzajemnej miłości pomiędzy dwoma osobami: nie osiąga jednak miłości doskonałej i aby mogła istnieć doskonałość miłości, te dwie miłości muszą się podzielić swą wzajemną miłością z osobą trzecią. I to jest Trójca Przenajświętsza. I o nas też. Nie zapomnij o tym. Na obraz i podobieństwo Boże jesteśmy stworzeni. A prawo do miłowania mamy!!!”.

Umiejętne dostrzeżenie tych kluczowych aspektów sprawiło, że aktualne prowadzenie sprawy o. Dudka przez wrocławskich franciszkanów zdecydowanie wyróżnia się na tle polskiej kościelnej przeciętnej wobec skrzywdzonych osób dorosłych. Ponadto prowincjał w korespondencji z osobami pokrzywdzonymi jednoznacznie podkreślał ich prawo zwrócenia się do organów państwowych, innych instytucji kościelnych czy mediów. Wyraźnie osoby odpowiedzialne w zgromadzeniu za przebieg tego dochodzenia potrafiły skorzystać ze złych i dobrych doświadczeń innych diecezji czy zakonów.

Nie ma przedawnienia

Na jakim etapie jest obecnie postępowanie kanoniczne w tej sprawie? Prowincjał Alard Maliszewski OFM poinformował osoby pokrzywdzone, że w tym przypadku zdecydowano o prowadzeniu sprawy w oparciu o administracyjną procedurę kanoniczną przewidzianą dla wydalenia z zakonu. Nie jest to więc proces karny sądowy ani karno-administracyjny, choć stosuje się przez analogię te same przepisy.

Postępowanie prowadzone jest na podstawie kanonu 695 Kodeksu prawa kanonicznego. Przepis ten stanowi, że zakonnik powinien być́ wydalony z instytutu z racji popełnienia określonych przestępstw – „chyba że przełożony uważa, iż̇ wydalenie nie jest bezwzględnie konieczne, a poprawę̨ zakonnika, jak też przywrócenie naruszonej sprawiedliwości i naprawienie zgorszenia można wystarczająco osiągnąć́ w inny sposób”. Margines do oceny jest więc dość szeroki.

Procedura ta obejmuje kolejno: zebranie przez prowincjała „dowodów co do czynów i poczytalności”; zapoznanie zakonnika, który ma być́ wydalony, z oskarżeniem i dowodami; umożliwienie obrony.

Następnie „wszystkie akta podpisane przez przełożonego wyższego i notariusza, wraz z odpowiedziami zakonnika sporządzonymi na piśmie i podpisanymi przez niego samego, należy przesłać́ do najwyższego przełożonego”, czyli do generała zakonu.

Co zrozumiałe, prowincjał franciszkanów nie chce ujawniać publicznie wniosków, jakie przedstawił w tym postępowaniu. Informuje mnie jedynie, że akta sprawy są w trakcie tłumaczenia na język włoski i w najbliższym czasie będą wysłane do Rzymu.  Dodaje też, że po podjęciu decyzji przez generała zakonu, o. Dudkowi będzie przysługiwało odwołanie. Po odwołaniu i jego rozpatrzeniu (lub w przypadku braku odwołania) decyzja się uprawomocni.

Wydalenie, ale…

Jak się wydaje, wybrana przez franciszkanów procedura umożliwia sprawne zakończenie sprawy, a tym samym krótsze trzymanie w niepewności osób zgłaszających swoją krzywdę oraz samego oskarżonego. Z pewnością dłużej trwałoby karne postępowanie kanoniczne. Ważne też, że w zakonnej procedurze administracyjnej nie obowiązuje przedawnienie (inaczej niż w postępowaniu karnym). W tym przypadku nie ma więc znaczenia, kiedy zarzucane czyny miały miejsce. Kluczowa jest odpowiedź na pytanie, czy miały miejsce.

Słabością wybranej drogi postępowania jest jednak to, że nawet gdyby zapadła decyzja o wydaleniu z zakonu, to i tak po niej Antoni Dudek pozostałby duchownym rzymskokatolickim, tyle że nie mógłby legalnie korzystać ze święceń kapłańskich, dopóki nie znalazłby biskupa, który go przyjmie albo przynajmniej zezwoli na wypełnianie funkcji wynikających ze święceń. Swoją drogą, z analogicznym problemem spotykamy się w przypadku Marka Ivana Rupnika, wydalonego z zakonu jezuitów (zob. tutaj).

Ewentualną decyzję o wydaleniu z kapłaństwa podejmuje Stolica Apostolska w ramach innej procedury. Chodzi o tzw. Uprawnienia specjalne Dykasterii ds. Duchowieństwa. Pierwsze uprawnienie pozwala na wnioskowanie o nałożenie tej najcięższej kościelnej kary ekspiacyjnej za złamanie kanonu 1395, a więc także § 3 tego kanonu z nowej księgi VI Kodeksu prawa kanonicznego.  Zgodnie z jego treścią, należy ukarać wydaleniem lub innymi sprawiedliwymi karami księdza, „który przemocą, groźbami lub przez nadużycie swojej władzy popełnia przestępstwo przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu albo zmusza kogoś do wykonywania czynności seksualnych lub poddawania się takim czynnościom”.

W drugim uprawnieniu specjalnym możliwe jest  odwołanie się do kanonu 1399, formułującego ogólną zachętę wobec przełożonych kościelnych do nakładania sprawiedliwych kar, „gdy przemawia za tym szczególna ciężkość naruszenia i zachodzi konieczność zapobieżenia zgorszeniom lub ich naprawienia”. Problem w tym, że uprawnienia specjalne są prowadzone w ramach procedury karnej, w której przestępstwa te przedawniają się po kilku latach.

Trzeba jednak dodać, że nie jest wcale pewne, czy generał Zakonu Braci Mniejszych podejmie decyzję o wydaleniu o. Dudka z zakonu. Prawdopodobnie przed rozpoczęciem trwającej procedury franciszkanin nie otrzymywał upomnień kanonicznych, nie jest więc wykluczone, że najwyższy przełożony może uznać, iż sankcja ostateczna, jaką jest wydalenie z zakonu, nie powinna być jeszcze zastosowana. Nie wiadomo też, jakie argumenty przedstawił zakonnik na własną obronę.

Pod pręgierzem na własną prośbę

Wśród swoich licznych działań Antoni Dudek OFM był także inicjatorem odbudowy… pręgierza w rodzinnym Kłodzku. Pręgierz, jak wiadomo, służył do publicznego wymierzania kar i odczytywania przed nim wyroków. Dziś sam franciszkanin staje symbolicznie pod pręgierzem. Paradoksalnie nie znalazłby się na widoku publicznym, gdyby nie złamał kolejnego ślubu zakonnego, tym razem posłuszeństwa.

Przecież – jak wskazywałem i w poprzednich i w obecnej części tego cyklu – kroplą, która przelała czarę goryczy u zeznających kobiet, było publiczne wystąpienie ojca Dudka, pomimo nałożonego już zakazu, po odsłonięciu ławeczki z aniołem na rynku w Głubczycach.

Bez tego skrzywdzone kobiety, jak same mówią, prawdopodobnie poprzestałyby na zgłoszeniu sprawy władzom zakonu i czekałyby na ostateczny werdykt. Głubczycka ławeczka z aniołem staje się więc tu symbolicznym pręgierzem, który przypomina, że „wszystko, co powiedzieliście w mroku, w świetle będzie słyszane, a coście w izbie szeptali do ucha, głosić będą na dachach” (Łk 12,3).

A kobiety, z którymi rozmawiałem, na koniec najwięcej mówią o własnej odzyskiwanej godności i podmiotowości. – W tych historiach nie ma bohaterów – gorzko mówi Beata. – Są złoczyńcy oraz złamani na duchu i ciele. Ci pierwsi z reguły są słusznie stawiani pod pręgierzem, a ci drudzy mają co najwyżej swoje pięć minut w jakichś mediach. Ja przez wiele lat mozolnie wychodziłam z poczucia winy i wstydu. W całkowitej samotności. Ale ta wewnętrzna pustynia stała się moim miejscem spotkania Boga. Doświadczyłam niezwykłej łaski, gdyż stosunkowo szybko byłam w stanie i podjąć nowe relacje, i stanąć twarzą w twarz z przeszłością.

Alicja mówi z ulgą: – Dobrze, że wreszcie to z siebie wyrzuciłam. Prawda wyzwala. Czekam jeszcze na decyzję generała zakonu w sprawie ukarania Antoniego. I mam nadzieję, że wtedy w końcu się od niego uwolnię i przestanę się bać.  

Karina jest stanowcza: – W przeciwieństwie do swoich ofiar Antoni przez 40 lat nie poniósł żadnych konsekwencji. On nie jest godzien być zakonnikiem. Ale trzeba też mówić o odszkodowaniu. Właśnie wysoka kara pieniężna spowoduje, że następnym razem coś takiego się już najprawdopodobniej nie powtórzy.

Anna podsumowuje kwestię kary z dystansem: – Dla mnie rodzaj sankcji kościelnej wobec Antoniego jest wtórny. Ale mam nadzieję, że będzie wydalony z zakonu, bo przez tyle lat życia w kłamstwie na pewno na to zasłużył. Sama przede wszystkim chciałabym w pełni odzyskać swoje życie.

Beata przypomina jeszcze swoje słowa z drugiej części tego cyklu: – Mnie najbardziej zależy na tym, żeby Antoni przyznał się do tego wszystkiego, co zrobił. Żeby wziął za to odpowiedzialność.

Niektóre imiona i okoliczności wydarzeń zostały zmienione.

Więcej o mechanizmach wykorzystywania bezbronnych dorosłych w Kościele można przeczytać w letnim numerze kwartalnika „Więź”. Znaleźć tam można następujące teksty:
Przemoc duchowa po katolicku, rozmowa Tośki Szewczyk z Doris Reisinger,
Zbigniew Nosowski, Zrozumieć bezbronnych,
Mniej bezbronni kanonicznie, rozmowa Zbigniewa Nosowskiego z ks. Janem Dohnalikiem.