Założenie, że to politycy – Jarosław Kaczyński bądź Jarosław Sellin – mają decydować o tym, co jest, a co nie jest „polskim punktem widzenia” czy „polskim przesłaniem” w muzealnictwie czy historiografii, godzi w autonomię kultury, jeden z fundamentów demokratycznego państwa, którym cieszyliśmy się po 1989 roku.

Nie wrócą ci młodzi, którzy nie mają za czym tęsknić. Pandemia działa jak sito. Odsiewa motywacje, które w naszych czasach już nie wystarczają.

Przeciwstawiał się zarówno komunizmowi, jak i nacjonalizmowi. Po odzyskaniu niepodległości, koleje losu zaniosły go na pogranicze polsko-litewskie. Tam szuka języka i praktyk przywracających nadzieję po ponurych doświadczeniach XX wieku.

Nie ma już Tojwiego Blatta, który odjechał na sowieckiej ciężarówce. Nie ma Fiszela Białowicza, którego wygonił z Izbicy dawny kolega z klasy uzbrojony w rewolwer. Jest za to farmaceuta Marceli Najder i jego gniew.