Teologia ciała: rewolucja relacyjna, która czeka na odkrycie

Nie może być uczciwej debaty o seksualności człowieka bez odniesienia się do sakramentu małżeństwa. Zamiast eksperymentu, nazwanego przez Kędzierskiego drugą rewolucją relacyjną, proponujemy odczytać i przeżyć tę, która już nastąpiła: teologię ciała.

Kolejny głos w dyskusji zainicjowanej przez Marcina Kędzierskiego tekstem „Katolicka etyka seksualna: przed drugim etapem rewolucji relacyjnej” opublikowanym w letnim numerze kwartalnika „Więź”. Wcześniejsze głosy przeczytacie tutaj.

„Miłością ożywieni służcie sobie wzajemnie!” (Ga 5,13)

Dyskusja o katolickiej etyce seksualnej na łamach portalu Więź.pl – zainicjowana tekstem Marcina Kędzierskiego, a następnie Małgorzaty i Tomasza Terlikowskich oraz kontynuowana przez kolejne osoby – wywołała spore poruszenie, głównie wśród osób wierzących. Chcielibyśmy, aby nasza refleksja, pomimo koniecznych wątków polemicznych, miała także walor świadectwa.

Skłania nas do tego fakt, że przywołane artykuły orbitują wokół tematu nauczania Jana Pawła II o małżeństwie i teologii ciała. Raczej właśnie „orbitują”, bo przecież żaden z autorów nie wnika w głąb tej myśli, traktując ją jako pewien punkt odniesienia, a jednocześnie jako hasłowe pojęcie zawierające wiele różnych znaczeń. Same rozważania, choć dotykają spraw egzystencjalnych, zatrzymują się raczej na płaszczyźnie psychologicznej i socjologicznej. Brakuje tu wyraźnie podjęcia sakramentalnego charakteru małżeństwa, a przez to pełnego obrazu Bożego zamysłu o ludzkiej miłości.

Z perspektywy teologii ciała antykoncepcja jest „zatrzymaniem daru z siebie wyłącznie dla siebie”. Jest kłamstwem o ludzkiej płodności, karykaturą podobieństwa do Boga

Małgorzata i Łukasz Ferchmin, Agata i Andrzej Mleczko

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Niniejszy tekst ma czterech autorów: jesteśmy dwoma małżeństwami z 20-letnim stażem, zaangażowanymi w projekt Misterogrande. Projekt ten, choć zapoczątkowany we Włoszech, ma duchowe źródło właśnie w teologii ciała Karola Wojtyły. Możemy bez przesady powiedzieć, że jako małżeństwa jesteśmy dziećmi tego nauczania i na nim budujemy nasze ludzkie więzi przeniknięte relacją z Chrystusem.

Zewnętrznie bardzo się różnimy: jedna para ma sześcioro dzieci, druga nie ma ich wcale (nie licząc tych duchowych). Chcemy podzielić się tym, że teologia ciała jest praktycznym i pięknym programem małżeńskiego wzrastania. Wzrastania w każdym aspekcie: duchowym, relacyjnym, seksualnym, społecznym. Doświadczyliśmy, że ta droga, pomimo różnych wyzwań, jest możliwa do przejścia. W łasce płynącej z sakramentu zaślubin jest „brzemieniem lekkim i jarzmem słodkim” (Mt 11,30). Jest propozycją skierowaną do każdego małżeństwa.

Za mało relacyjny Jan Paweł II?

Aby uporządkować argumentację, zaczniemy od podsumowania tez Marcina Kędzierskiego. Stawiane postulaty zmian w kościelnym nauczaniu wywodzi on z dwóch przesłanek: niewystarczającej, w jego przekonaniu, relacyjności praktycznych wskazań etyki seksualnej oraz negatywnych – jego zdaniem – konsekwencji wprowadzenia w życie fragmentu myśli Jana Pawła II, nazwanego „geniuszem kobiety”. Kwestie te można podzielić na kilka szczegółowych zagadnień.

Od strony historycznej mamy do czynienia z procesem odkrywania przez Kościół relacyjnej roli współżycia seksualnego w małżeństwie, nazwanym przez Kędzierskiego „rewolucją relacyjną” zapoczątkowaną właśnie przez teologię ciała Karola Wojtyły. Autor sugeruje, że nauczanie przedsoborowe na temat małżeństwa zupełnie nie brało pod uwagę wymiaru relacyjnego małżeństwa, ograniczając się do postrzegania jego roli wyłącznie jako „lekarstwa na pożądliwość” (remedium concupiscentiae) i absolutyzując wymiar prokreacyjny.

Na poparcie tej tezy przytacza interpretację encykliki „Casti connubii” Piusa XI z 1930 r., według której encyklika potępiała jako moralnie niegodziwe nawet naturalne metody planowania rodziny. Kędzierski dostrzega, że spojrzenie Wojtyły było w tym wymiarze rewolucyjne. Publicysta „Więzi” twierdzi, że to właśnie Jan Paweł II wprowadził relacyjność do rozważań o małżeństwie. Jednocześnie pisze, że owa rewolucja stanęła w pół kroku, nie wyciągając ostatecznych konsekwencji z nauczania papieża. W związku z tym potrzebna byłaby „druga rewolucja relacyjna”.

Według autora, antykoncepcja (wykluczając tę o działaniu wczesnoporonnym) powinna być dopuszczona dla małżonków w pewnych przypadkach. Ponieważ stosowanie naturalnego planowania rodziny w pewnych sytuacjach może być niemożliwe (a zdaniem Terlikowskich jest w ogóle nieskuteczne), należy dopuścić stosowanie prezerwatywy lub innej formy antykoncepcji, według uznania małżeństwa. Wszystkie te zagadnienia powinny być – zgodnie z zaleceniami papieża Franciszka – kwestią indywidualnego rozeznania przy udziale kierownika duchowego. Tak więc indywidualna sytuacja i jej rozeznanie powinno mieć pierwszeństwo przed obiektywną normą.

Kontynuując swą myśl, autor pisze, że masturbacja (stymulacja własnych narządów płciowych) jest naturalnym i potrzebnym elementem ludzkiej seksualności zarówno w okresie dojrzewania (przed zawarciem sakramentalnego małżeństwa), w sytuacjach wymuszonych przerw we współżyciu małżeńskim, jak i wśród osób żyjących poza związkiem małżeńskim. Jej negatywna ocena i odrzucenie może powodować frustrację lub rozpad związku.

Według Kędzierskiego, przesadne uwypuklenie macierzyństwa w tożsamości kobiety prowadzi do jej instrumentalizacji i sprowadzenia wyłącznie do funkcji rozrodczej. Jego zdaniem jest to szczególnie widoczne w stosowaniu naturalnych metod planowania rodziny (NPR), gdzie kobieta spełnia rolę „narzędzia owulującego”. Stoi to w sprzeczności z pozytywnym procesem upodmiotowienia kobiet, dowartościowania ich indywidualności oraz powierzenia im odpowiedzialnych ról w Kościele i świecie.

Czy Pius XI rzeczywiście potępił?

Zacznijmy od krótkiej refleksji historycznej. Kędzierski wprawdzie nie rozpisuje się na ten temat zbyt szczegółowo, jednak już pewne skrótowe określenia mogą pozostawić mylne wrażenie, że całe nieomal 2000 lat chrześcijaństwa aż do Karola Wojtyły przebiegało pod dyktando przekonania o małżeństwie jedynie jako „lekarstwie na pożądliwość” (remedium concupiscentiae) – autor pisze wszak o „wielowiekowej tradycji” tego hasła. To z jednej strony zbyt zdawkowe, a z drugiej zupełnie ahistoryczne. Chrześcijaństwo od swego zarania kładło ogromne zasługi pod współczesne rozumienie związku kobiety i mężczyzny – i niemal zawsze działało wbrew duchowi i zwyczajom epoki.

Pierwszym krokiem było głoszenie rzeczywistej równości obojga płci (za św. Pawłem). Kolejnym, w późnym antyku, wprowadzenie jednożeństwa do europejskiego obyczaju, a następnie prawodawstwa. W IV wieku św. Jan Chryzostom głosił równość kobiety i mężczyzny tak na polu duchowym, jak i prawnym. To także on rozważał płodność jako jeden z celów małżeństwa. Najpiękniejsze w jego rozważaniach są jednak fragmenty, które z dzisiejszej perspektywy nazwalibyśmy „relacyjnymi”: zaleca zgodne pożycie, gdzie obowiązkiem każdego małżonka jest wychodzenie z inicjatywą czynienia dobra sobie nawzajem, bez postawy roszczeniowej. Małżonkowie mają być dla siebie doradcami, wychowawcami i pociągać się nawzajem ku pobożności.

Czy zatem relacyjność rzeczywiście była nieobecna w refleksji Kościoła do XX wieku? Z pewnością zawsze miała znaczenie, owszem, coraz bardziej odkrywane i doceniane.

Paweł VI ani się nie mylił w „Humanae vitae”, ani lękał. Rozważał stosowanie antykoncepcji z punktu widzenia celu, jaki staje przed parą małżeńską

Małgorzata i Łukasz Ferchmin, Agata i Andrzej Mleczko

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Podobnie dyskusyjna wydaje się interpretacja przytoczonego przez Kędzierskiego fragmentu encykliki Piusa XI „Casti connubii”. Przede wszystkim warto przywołać ówczesny kontekst historyczny, aby nie popełnić błędu polegającego na ocenianiu przeszłych wydarzeń, posługując się obecnymi kryteriami (ahistorycyzm). W latach trzydziestych XX wieku nauka o ludzkiej płodności dynamicznie się rozwijała, ale daleko jej było do obecnego kształtu. Biologia i fizjologia przyniosły pewną wiedzę o cyklu kobiety, jednak nie była ona tak rozległa, jak dzisiaj.

Funkcjonująca wówczas metoda Ogino-Knausa bazowała na kalendarzyku, w związku z czym działała wyłącznie w przypadku kobiet o regularnych cyklach. Ani metoda termiczna, ani oceny śluzu, ani tym bardziej używane dzisiaj metody objawowo-termiczne nie były jeszcze znane. Z kolei hormonalna antykoncepcja weszła do masowego użytku dopiero w roku 1960. Tymczasem encyklika z 1930 roku była reakcją papieża na stanowisko biskupów anglikańskich, którzy jako pierwsi postanowili ogłosić, że stosowanie antykoncepcji jest moralnie godziwe.

Należy jednak zadać pytanie, czy Pius XI rzeczywiście potępił stosowanie naturalnych metod planowania rodziny? Jest to nadinterpretacja. Kluczowy fragment encykliki brzmi bowiem tak: „Wielu ośmiela się nazywać je [czyli potomstwo] przykrym ciężarem małżeństwa i poleca wystrzegać się go starannie, nie przez uczciwą wstrzemięźliwość (która za zgodą obojga małżonków także w małżeństwie jest dozwolona) [wyróżnienie autorów], lecz gwałceniem aktu naturalnego” [poprawniej byłoby przetłumaczyć ostatnie słowa jako: „lecz przez pogwałcenie aktu małżeńskiego”]

Charakter wtrącenia nie pozwala na szeroką interpretację, jednak widać wprost, że papież dopuszcza jako godziwe takie postępowanie małżonków, które pozwala im na regulację poczęć. Jednocześnie wskazuje na rzecz najistotniejszą przy ocenie takiego postępowania: jego cel. Jeśli bowiem jakiekolwiek metody – także naturalne – są stosowane wyłącznie w celu unikania ciąży, to prowadzą właśnie do „mentalności antykoncepcyjnej” (dzieci jako „przykry ciężar”).

Tak więc nie jest prawdą, że Kościół zmienił nauczanie i najpierw potępiał naturalne planowanie rodziny, a później je zaakceptował. Widać spójność myśli i nauczania kolejnych papieży na temat rodzicielstwa i antykoncepcji, nawet jeśli przed niemal stu laty mieliśmy do czynienia z początkiem refleksji, a wiedza na ten temat i stosowane metody były zaledwie zalążkiem tego, co znamy dziś.

Nauka Kościoła a prądy umysłowe

Jeśli przyjmiemy perspektywę hermeneutyki ciągłości, to także w późniejszym nauczaniu Kościoła na temat ludzkiej płodności z łatwością dostrzeżemy wspólną, łączącą je nić. Zachęcamy do takiego właśnie odczytania punktu 51 „Gaudium et spes, punktu 10 „Humanae vitae”, punktu 28 „Familiaris consortio” i punktów od 10 do 13 „Amoris laetitia”.

Kędzierski poświęca dość dużo uwagi procesowi powstania encykliki „Humanae vitae”. Znamienne jest, że najwięcej zainteresowania wzbudza echo sporów wokół redakcji dokumentu, a mniej sam duch jego argumentacji. Po naszkicowaniu tych sporów, toczonych pomiędzy grupami teologów z komisji założonej przez Jana XXIII, a poszerzonej przez Pawła VI, Kędzierski dochodzi do wniosku, że ostateczny kształt encykliki wynikał z lęku przed zmianą nauczania moralnego. Lęku przed przyznaniem, że Kościół, sprzeciwiając się wcześniej sztucznym metodom unikania poczęcia, mylił się.

1968 rok to, jak wiemy, nie tylko data ogłoszenia „Humanae vitae”. To także rok studenckich rewolt na zachodnioeuropejskich uniwersytetach pod hasłami nieskrępowanej ekspresji seksualnej. Jedno z tych haseł – „Marks, Mao, Marcuse” – wprost wskazywało na filozoficzną proweniencję tych idei. Herbert Marcuse, radykalny marksista, głosił ideę budowy społeczeństwa na niczym nieskrępowanej potencji libido, które zyskało u niego rangę głównej siły twórczej człowieka. Idea pochodziła od Freuda, który jednak dostrzegał potencjał w sublimacji popędu w stronę kultury i sztuki – tu zaś nastąpiła wymowna redukcja: człowiek został pozostawiony z popędem jako takim. W tej refleksji rodzina postrzegana była jako szkoła opresji i autorytaryzmu, w związku z czym wieszczono jej koniec czy wręcz postulowano jej likwidację.

Lata sześćdziesiąte XX wieku to także czas dominacji hipotezy „bomby demograficznej” – powszechnego lęku przed przeludnieniem, co miało skutkować wielkim głodem. Lęk ten oparty był na teoriach neomaltuzjańskich, popularnych do dziś w wielu wpływowych kręgach. Teorie te, dodajmy, zostały obalone przez obserwacje demografów, którzy wykazali istnienie zjawiska transformacji demograficznej (przejścia od wysokich do niskich, skorelowanych wskaźników śmiertelności i urodzeń w wielu regionach świata).

Obowiązkiem Kościoła było skonfrontowanie tych zjawisk i idei z Ewangelią. Konieczne było także uzgodnienie lub rozszerzenie nauczania o kontekst kolejnych odkryć naukowych, poszerzających wiedzę o cyklu miesiączkowym kobiety i ludzkiej płodności. Warto w tym miejscu wyraźnie odróżnić świat idei i ideologii od świata nauki. Czymś zupełnie innym jest ponowne sformułowanie nauczania w świetle odkryć naukowych, a czym innym dostosowanie go do nowych prądów umysłowych, choćby rościły sobie one pretensje do naukowości.

Paweł VI: lęk czy rozeznanie?

Kędzierski zdaje się podzielać opinię pewnej grupy teologów, że encyklika „Humanae vitae” była krokiem wstecz i wielkim rozczarowaniem. Przytacza w tym kontekście spór wokół dwóch raportów – mniejszości i większości teologów uczestniczących w komisji powołanej przez Jana XXIII. Rzeczywiście, papież ten w 1963 r. powołał dość zróżnicowane pod względem przekonań gremium (później rozszerzone jeszcze przez Pawła VI), które miało przygotować raport dotyczący relacji metod antykoncepcyjnych i nauczania Kościoła. Prawdą jest także, że przygotowany przez komisję raport prezentował poglądy przychylne sztucznej antykoncepcji (był to czas pojawienia się na rynku pigułki antykoncepcyjnej). Spodziewano się wielkiego „przełomu” w nauczaniu Kościoła. Tymczasem papież ponownie zdecydowanie odrzucił antykoncepcję, potwierdzając jednocześnie dopuszczalność naturalnych metod planowania rodziny. Czy zatem zadziałał lęk, czy był to raczej efekt mądrego rozeznania?

Przeciwieństwem miłości, jak mówi Jan Paweł II, „nie jest ani nienawiść, ani lęk, tylko używanie drugiego człowieka”

Małgorzata i Łukasz Ferchmin, Agata i Andrzej Mleczko

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Paweł VI ani się nie mylił, ani lękał. Rozważał stosowanie antykoncepcji z punktu widzenia celu, jaki staje przed parą małżeńską. Celu, a więc drugiej cechy moralnej w triadzie „przedmiot czynu–cel (intencja) czynu–okoliczności czynu”. W „Humanae vitae” znajdujemy potwierdzenie możliwości korzystania z nauki w procesie rozpoznawania płodności kobiety. Jednak korzystanie z niej wyłącznie w celu antykoncepcyjnym pozostaje w sprzeczności z Bożym zamysłem i samą naturą współżycia – jego istota polega na otwartości na życie (będzie o tym jeszcze mowa w dalszej części artykułu). Z drugiej jednak strony papież zachęca do rozeznania, jaki jest Boży plan dla konkretnej pary małżeńskiej i w tym kontekście, podobnie jak Pius XI, uznaje za dopuszczalne i pomocne stosowanie naturalnych metod obserwacji płodności.

Encykliki „Humanae vitae” nie sposób więc uznać za dziecko lęku. Wydaje się wręcz, że w konfrontacji z duchem rewolucji lat sześćdziesiątych opublikowanie jej było aktem niebywałej odwagi. Pisał o tym zresztą sam Paweł VI zaledwie sześć dni po jej opublikowaniu: „Jakże często drżeliśmy przed obiema możliwościami: albo wydać pochopnie osąd, który odpowiadałby panującym poglądom, albo taki, który byłby niechętnie przyjęty przez dzisiejsze społeczeństwo i byłby, jako uznany za czysto arbitralny, zbyt trudny dla życia małżeńskiego”. Na tej decyzji papież „stracił” także wiele osobiście – z ulubieńca mediów, papieża-reformatora, który zdjął tiarę i zlikwidował indeks ksiąg zakazanych, w jednej chwili stał się konserwatystą i bigotem.

Kędzierski z pewną ironią cytuje też punkt 14 encykliki „Humanae vitae” oraz raport mniejszościowej grupy teologów, im również zarzucając postawę lęku przed zmianą nauczania. Tymczasem nietrudno dostrzec, że cytowany fragment z perspektywy lat wydaje się proroczy. Symboliczna cezura, którą było wprowadzenie pigułki antykoncepcyjnej, stała się początkiem wielu niekorzystnych zjawisk społecznych, z dramatycznymi statystykami rozpadu małżeństw i depresją demograficzną. Mentalność antykoncepcyjna, z wszystkimi jej skutkami opisanymi w „Humanae vitae”, to charakterystyka naszych czasów. Warto przypomnieć równie proroczą refleksję Chestertona, dotyczącą wprowadzanej na jego oczach antykoncepcji: „Skutek kontroli urodzeń będzie taki, że nie będzie ani kontroli, ani urodzeń”.

Teologia ciała jest na wskroś relacyjna

Podczas lektury tekstów Kędzierskiego i Terlikowskich nie mogliśmy oprzeć się wrażeniu, że ktoś rozpoczął rozważania o budowie domu od rynien, dachówek i tynku, i tak bardzo się w te rozważania zaangażował, że zabrakło już czasu na wspomnienie o fundamentach. Warto jednak budować dom od dołu. Zanim będzie się rozważać jego gruntowną przebudowę, koniecznie trzeba zerknąć na fundament i konstrukcję.

Naszym zdaniem nie może być uczciwej debaty o kwestiach związanych z seksualnością człowieka i małżeństwem, bez uczciwego, niewybiórczego i nieanegdotycznego odniesienia się do antropologii adekwatnej, którą odziedziczyliśmy po Janie Pawle II, a także bez przedstawienia rzeczywistości sakramentalnej małżeństwa. Ani Kędzierski, ani Terlikowscy w zasadzie tych kwestii nie poruszyli, być może uważając je za drugorzędne dla zagadnienia małżeńskiej seksualności lub przyjmując je – podobnie jak wiele zasad zakwalifikowanych „do krytycznego przemyślenia” – za kościelne anachronizmy.

Uderzające jest w tych postulatach, że kierowany w stronę nauczania Kościoła zarzut kazuistyki i braku perspektywy relacyjnej odbywa się właśnie przez kazuistyczną analizę stosunkowo wąskich kwestii potraktowanych wycinkowo i bez perspektywy całościowego spojrzenia na relację mężczyzny, kobiety i Boga. Trudno nie oprzeć się wrażeniu, że to nie Kościół, ale sam autor w swoich rozważaniach tej perspektywy relacyjnej się pozbawia. Lub – alternatywnie – poszukuje jej na dużo płytszym, naturalnym poziomie, gdy tymczasem Kościół, chociażby piórem Karola Wojtyły, a następnie przepowiadaniem Jana Pawła II, robi to na poziomie antropologii i teologii. Z tego wynika nieporozumienie.

Teologia ciała jest na wskroś relacyjna. Opiera się bowiem na logice DARU, bezinteresownego daru z siebie, który dokonuje się w wewnętrznym życiu Trójcy i w Boskim planie zbawienia, ale także jako realizacja Ewangelii, w życiu każdego chrześcijanina. W sposób szczególny wypełnienie tego powołania umożliwia małżeństwo, w którym dzięki oblubieńczej, a więc wyłącznej i całkowitej miłości małżonków, dar z siebie przyjmuje kształt niepowtarzalny w jakiejkolwiek innej relacji.

Co ciekawe, w krajach takich jak Stany Zjednoczone, Włochy czy Australia, teologia ciała doczekała się licznych tłumaczeń i opracowań. Pisma Karola Wojtyły poddane zostały gruntownej analizie badawczej. Na podstawie teologii ciała przygotowuje się narzeczonych do sakramentu małżeństwa, a jej elementy są wykorzystywane w warsztatach dotyczących ludzkiej seksualności organizowanych zarówno dla świeckich, jak i duchownych. W wymienionych krajach podchodzi się do Jana Pawła II bez bagażu doświadczenia i bez uprzedzeń, jakie mamy w Polsce, co może ułatwiać percepcję tego nauczania. Liczba naukowych tekstów lub cytowania pojęcia „teologia ciała” jest w Polsce imponująca, ale nie nastąpiło przełożenie tego na przepowiadanie, duszpasterstwo i wychowanie.

Boskie „my”

Bóg objawia się nam jako ten, który istnieje w relacji. Bóg jest miłością, a miłość jest zawsze skierowana ku drugiemu. W Bogu realizuje się ona w rzeczywistości trzech Osób, gdzie Ojciec z miłości rodzi Syna „przed wszystkimi wiekami. Bóg z Boga, Światłość ze Światłości, Bóg prawdziwy z Boga prawdziwego” – jak wyznajemy podczas Eucharystii. Wszystko Mu oddaje i wszystko od Niego przyjmuje, a ich relacja jest tak szczególna, że również jest Osobą: Duchem Miłości. Odkrywana dzięki Objawieniu tajemnicza rzeczywistość Trójcy, wewnątrz której nieustannie odbywa się wymiana miłości, jest fascynującym fundamentem dalszych rozważań o stworzeniu.

Prawda o człowieku wypływa już z pierwszych kart Księgi Rodzaju. W tym miejscu zaczynają się też katechezy środowe św. Jana Pawła II. Papież rozpoczyna od słów:„Lecz od początku tak nie było”(Mt 19,8) i na ich podstawie rozważa dwa opisy stworzenia. Wyjątkowość człowieka na tle innych stworzeń zawiera się w opisie wywodzącym się (według klasycznej teorii źródeł, na którą powoływał się papież) z tradycji elohistycznej (Rdz 1,27), gdzie Bóg wyraża życzenie: „Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam”. I dalej: „Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę”.

Naturalne metody planowania rodziny wymagają wiedzy i zaangażowania małżonków, ale czyż to nie jest również jeden ze sposobów budowania więzi?

Małgorzata i Łukasz Ferchmin, Agata i Andrzej Mleczko

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Zwróćmy uwagę na dwie kwestie. Pierwsza to liczba mnoga, w jakiej Bóg mówi o sobie. To tekst zupełnie wyjątkowy, gdzie, jak twierdzili Ojcowie Kościoła, już w jednym z najstarszych fragmentów Starego Testamentu odkrywamy swoistą zapowiedź prawdy o Trójcy. Druga to natura stworzonego właśnie człowieka, która została określona przez jego dwoistość. Tutaj również, podobnie jak w owym boskim „My”, mamy frapujące użycie liczby mnogiej i pojedynczej.

Rozwinięcie tej zagadki znajdujemy w drugim opisie stworzenia człowieka z tradycji jahwistycznej (Rdz 2,27): „Dlatego to mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i łączy się ze swą żoną tak ściśle, że stają się jednym ciałem” (Rdz 2,24). Później powtarza to sam Chrystus: „A tak już nie są dwoje, lecz jedno ciało” (Mt 19,6 – to  jeden z trzech fragmentów Ewangelii, na których Karol Wojtyła oparł teologię ciała).

W samym stworzeniu jest zatem zawarta prawda o powołaniu człowieka do jedności zarówno między nim a Bogiem, jak i między mężczyzną a kobietą. Słowo Boże przynosi jeszcze kolejną prawdę: jesteśmy obrazem Boga właśnie w zjednoczeniu osób, które owocuje nowym życiem. Tak jak Bóg jest płodny w swoim dziele Genesis, tak i ludzie są wezwani do udziału w Jego płodności: powoływania do życia nowych dzieci Bożych i towarzyszenia im.

Ciało mężczyzny i ciało kobiety objawiają Boga

Główna myśl teologii ciała jest o wiele bardziej radykalna. Jest to jednak najpiękniejszy radykalizm: ewangeliczny. Pełnię powołania człowieka, jako jedności duchowo-cielesnej, odkrywamy w Chrystusie, Bogu, który stał się człowiekiem. Boży plan jest jednak znacznie bardziej rewolucyjny: prawdę o naszej cielesności, o powołaniu naszego ciała do miłości, Chrystus objawia na krzyżu. Podczas męki składa całkowity, bezinteresowny dar z siebie samego, dar w ciele i z ciała, na zawsze obecny w tajemnicy Kościoła i Eucharystii. Czy to nie za wiele? Co ofiara krzyża ma wspólnego z małżeństwem, seksualnością i płodnością?

Te dwie rzeczywistości łączy logika całkowitego i radykalnego oddania siebie, wyrażonego poprzez ciało. Nie tylko nasze stworzenie wydarzyło się w ciele, które jest darem dla drugiego, ale również odkupienie. Bóg objawił się nam, przyjmując ludzkie ciało i dlatego życie, męka, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa są najważniejszymi wskazówkami w drodze do zbawienia. Wskazówkami bardzo konkretnymi, których, zdaniem Jana Pawła II, nie można pominąć w rozważaniach dotyczących seksualności i płodności.

To jeden z podstawowych wątków antropologicznych rozwijanych w teologii ciała: ciało mężczyzny i ciało kobiety objawiają Boga. Nie chodzi tu jedynie o sens ogólny (każde stworzenie przecież objawia fragment tajemnicy Stwórcy), ale o głębokie zakorzenienie w planie zbawienia dla całej ludzkości: w jej poślubieniu przez Odkupiciela.

Rzeczywistość grzechu jest odwrotnością daru. Jak mówi papież, „przeciwieństwem miłości nie jest ani nienawiść, ani lęk, tylko używanie drugiego człowieka”. Następuje radykalne ograniczenie ludzkiej godności.  Nie ma już wzajemnego obdarowania, a jest wykorzystanie i posiadanie.

Rozważana z tej perspektywy antykoncepcja jest „zatrzymaniem daru z siebie wyłącznie dla siebie”. Jest kłamstwem o ludzkiej płodności, karykaturą podobieństwa do Boga. Bez całkowitego daru z siebie więź mężczyzny i kobiety będzie oparta na zaprzeczeniu i ucieczce od prawdy o cielesności i o ich relacji do Stwórcy i Zbawiciela.

Oddając wszystko, przyjmuję wszystko

Wiele osób twierdzi, że katolicka wizja małżeństwa, seksualności i płodności zbyt wysoko zawiesza poprzeczkę. Taka perspektywa, a zwłaszcza jej wymagania, traktowane są jako niezrozumiałe i zupełnie odbiegające od praktyki, także samych katolików. Echa tego typu rozumowania znajdujemy w tekście państwa Terlikowskich, którzy piszą, że „katolickie nauczanie dotyczące etyki seksualnej i tak nie jest akceptowane, a w wielu miejscach i przez wielu duchownych przekazywane jest zupełnie co innego”.

Zapewne jest w tym ziarno prawdy, bo takie czy inne sytuacje istnieją, dokąd jednak doszłaby wspólnota Kościoła, w której praxis dyktuje zasady wiary? Nie warto rezygnować z istotnej części prawdy o człowieku tylko dlatego, że w danej chwili ktoś, a nawet większość ją kwestionuje. Chrześcijaństwo to nie demokracja, gdzie kwalifikowana grupa decyduje o tym, co jest dobre: to z jednej strony Objawienie Boga, a z drugiej odpowiedź człowieka w posłuszeństwie wiary (por. KKK, 142 i 143).

Trzeba powiedzieć wprost: jeśli potraktujemy małżeństwo tylko na sposób świecki i światowy, jako cywilny kontrakt, logika całkowitego daru z siebie i miłości oblubieńczej nie będzie miała najmniejszego sensu. Tymczasem Jan Paweł II, rozwijając prawdę o zjednoczeniu małżonków w jednym ciele, ukazuje każdej parze zupełnie odmienny, niesamowity horyzont: obietnicę przekroczenia ograniczeń wyłącznie ziemskiej miłości.

Każde małżeństwo doświadcza kryzysów: te najbardziej dramatyczne kończą się nawet rozpadem związku i wywołują autentyczne tragedie. Jednak to właśnie w sytuacji kryzysu każda para testuje i poznaje granice swojej naturalnej miłości. Owszem, człowiek jest zdolny do ofiarowania siebie drugiej osobie, do uczynienia z siebie daru. Równocześnie rzeczywistość grzechu pierworodnego sprawia, że zdolność do kochania jest ograniczona przez egoizm: jestem gotów do oddania żonie/mężowi wielu sfer życia, a jednak chcę zarezerwować dla siebie coś, co uważam za wyłącznie moje. Granicę ustalam ja, arbitralnie. Niekiedy współmałżonek nawet tego nie dostrzega, innym razem ranię go jawnie i głęboko, aż do zaprzeczenia miłości.

Rzeczywistość sakramentu to wejście w miłość bez tych granic. Miłość, do której własnymi siłami nie jesteśmy zdolni. Miłość nadprzyrodzoną, miłość ofiarną, miłość Chrystusową, miłość krzyża. Do takiej właśnie miłości do końca uzdalnia nas Duch Święty w sakramencie małżeństwa. W ten sposób realizuje się powołanie małżeństwa do bycia obrazem Trójcy w świecie. W ten i tylko ten sposób – z naszego doświadczenia – jarzmo może stać się słodkie, a brzemię lekkie.

Czy Bóg kieruje zaproszenie do takiej miłości tylko do nielicznych? Czy to oznacza, że większości małżonków chrześcijańskich to nie dotyczy? Nic bardziej mylnego. Magisterium, podążając za słowem Bożym, wielokrotnie podkreśla, że każde sakramentalne małżeństwo jest uzdolnione do przeżywania miłości, jaką w Kościele ukochał nas Chrystus.

Chcemy zachęcić każde małżeństwo do takiego przeżywania aktu seksualnego, gdzie oboje małżonkowie traktują go jako najpełniejszy, ostateczny sposób ofiarowania siebie drugiemu. A więc, kocham żonę/męża – kocham się z żoną/mężem – nieustannie pragnąc jej/jego jak największej satysfakcji, jak największego szczęścia. Oddaję się bez reszty, spełniając pragnienia drugiej/drugiego.

Czy to wyklucza moją przyjemność? Wręcz przeciwnie – przecież oddając wszystko, w tej samej chwili przyjmuję wszystko od współmałżonka. Logika daru sprawia, że oddaję, niczego nie oczekując, w związku z czym otrzymuję stokroć więcej niż się spodziewam. Zamiast frustracji rodzi to wdzięczność. Zamiast wstydu i smutku – radość. Zamiast pustki – spełnienie. Zamiast osamotnienia – jedność i komunię.

Nie chodzi o JA. Chodzi o TY

Czyż nie jest tak, że ostatecznie podmiotem większości postulatów tekstu Marcina Kędzierskiego jest JA, a TY staje się środkiem do spełnienia oczekiwań JA? JA doznaje frustracji w wyniku niemożności podjęcia współżycia, w związku z tym szuka sposobów na zaspokojenie tu i teraz, niezależnie od rzeczywistości kobiecego cyklu. JA doznaje frustracji, pozostając poza związkiem małżeńskim do trzydziestego roku życia i później, w związku z czym szuka zaspokojenia w masturbacji.

„Przez wiele lat wydawało mi się, że w naszym małżeństwie chodzi o mnie. To JA miałem się w nim realizować, to miało mnie czynić szczęśliwym. I tak faktycznie było, wszystko kręciło się wokół mnie. Z bardzo marnymi rezultatami. Dość późno odkryłem, że chodzi o to, żebym JA uczynił JĄ szczęśliwą” – te słowa padły z ust jednego z mężów podczas prowadzonych przez nas rekolekcji małżeńskich, opartych na teologii ciała. Mocno zapadły nam w pamięć, bo wyrażają w prosty sposób kwintesencję tego, co nieraz tak zawile staramy się tłumaczyć.

Poprzez wzięcie macierzyństwa w nawias doprowadziliśmy do sytuacji, w której oczekuje się od kobiety, aby pracowała tak, jakby nie była matką i wychowywała dzieci tak, jakby nie pracowała

Małgorzata i Łukasz Ferchmin, Agata i Andrzej Mleczko

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Nie chodzi o JA. Chodzi o TY: oblubienicę/oblubieńca. A największy paradoks polega na tym, że to również droga do prawdziwego szczęścia mojego JA. I nie ma innej.

Jest to możliwe tylko w perspektywie sakramentalnej. Potrzebny jest dar łaski Tego, który jest Miłością i szuka wszelkich sposobów, by wspomóc nasz wysiłek miłości. I co najbardziej szokujące – ludzka odpowiedź na Bożą łaskę czyni z małżeństwa widzialny znak miłości Boga jako Dobrą Nowinę dla świata.

To właśnie, jak się wydaje, jest ta „bomba z opóźnionym zapłonem”, o której pisał George Weigel. Mamy przed oczami przepiękny, pociągający i najgłębszy rys każdej i każdego z nas: być DAREM. Otrzymaliśmy najwyższą godność i zadanie, przekraczające wszelkie wyobrażenia czy oczekiwania: objawić światu wewnętrzną, bezgraniczną, twórczą i płodną miłość Trójjedynego Boga.

Małżeństwo uwalnia od hegemonii egoizmu

Jak przypomina papież Franciszek: „Para, która kocha i rodzi życie, jest prawdziwą żywą «figurą» zdolną ukazać Boga Stwórcę i Zbawiciela” („Amoris laetitia”, 11). Nawiązując do swoich poprzedników, papież mówi dalej, że małżeństwo to cenny znak, bo „kiedy mężczyzna i kobieta zawierają sakrament małżeństwa, Bóg niejako «odzwierciedla się» w nich, nadaje im własne rysy i niezatarty charakter swojej miłości. Małżeństwo jest ikoną miłości Boga do nas” („Amoris laetitia”, 121). I jeszcze: „Małżonkowie na mocy sakramentu otrzymują autentyczną misję, aby mogli uwidaczniać, począwszy od rzeczy prostych, zwyczajnych, miłość, jaką Chrystus kocha swój Kościół, dając wciąż życie za niego” (tamże).

Bez zrozumienia oblubieńczej relacji Chrystusa do Kościoła nie sposób zrozumieć miłości mężczyzny i kobiety. Każde umniejszanie tego podobieństwa, ograniczanie daru z siebie, docinanie go do naszych „możliwości”, uzależnianie od zewnętrznych okoliczności, w iluzji, że może wówczas pociągnie większą liczbę osób, stoi w sprzeczności z tym, co powierzył nam Jezus Oblubieniec.

Tej właśnie sakramentalnej perspektywy, naszym zdaniem, zabrakło w rozważaniach Kędzierskiego o antykoncepcji. W rzeczywistości sakramentu, który odzwierciedla miłość Chrystusa do Kościoła, a nie na gruncie cywilno-prawnym lub psychologiczno-socjologicznym, widać niegodziwość metod i mentalności, których CEL jest antykoncepcyjny. W różnym stopniu, ale jednak są one zaprzeczeniem hojności Stwórcy i Bożego planu dla małżeństwa, tej najgłębszej prawdy o nas samych, którą przyjęliśmy i potwierdziliśmy na całe życie w słowach przysięgi małżeńskiej.

Płodności małżeństwa nie sposób rozważać wyłącznie w kategoriach doczesnych: cel sakramentalnego małżeństwa jest eschatologiczny. Jak uczy Kościół: „Dwa inne sakramenty: święcenia (kapłaństwo) i małżeństwo są nastawione na zbawienie innych ludzi”(KKK, 1534).I dalej czytamy, że małżeństwo ma służyć „budowaniu Ludu Bożego”(tamże).

Ostatecznie życie małżeńskie ma być płodne w tym sensie, by rodzić do wiary i dziecięctwa Bożego. Z jednej strony nasze powołanie wiąże się ze zrodzeniem potomstwa, z drugiej strony ma prowadzić nas samych, nasze dzieci i wszystkich, których spotykamy do źródła życia, do naszego Stwórcy i Zbawiciela. Sakrament prowadzi małżonków do duchowego rodzicielstwa, nie tylko względem własnych dzieci, ale każdej osoby, z którą wchodzimy w relację.

Jeżeli nie podniesiemy naszego wzroku znad ciasnego horyzontu codziennych wyzwań, narażamy się na głębokie niezrozumienie tej rzeczywistości. Wystawiamy się na niebezpieczeństwo zatonięcia w absorbujących obowiązkach i problemach do rozwiązania na wczoraj, na ryzyko krótkowzrocznej wizji, a nawet przejmowania wyłącznie świeckiego myślenia o małżeństwie. Nie na darmo Kościół stawia kapłaństwo i małżeństwo w jednym szeregu jako sakramenty w „służbie komunii”. Głęboko wierzymy, że małżeństwo objawia Boga Trójjedynego właśnie poprzez jedność małżeńską.

Jesteśmy wdzięczni za wszystkie doświadczenia, czasami bardzo wymagające, które ukształtowały w nas takie spojrzenie na małżeństwo. Jest to dla nas zbawienne, uzdrawiające i umacniające. Uwalnia od hegemonii egoizmu i sprawia, że rozumiemy siebie samych, dzień po dniu umierając z miłości za drugiego. Jest to też odtrutka na forsowane dziś modele tożsamości mężczyzny i kobiety: w małżeństwie rozumiemy siebie, bo określamy siebie nawzajem w swojej męskości i kobiecości.

Prokreacja a relacyjność

Powtórzmy: po przeczytaniu omawianych artykułów mamy wrażenie, że główne nieporozumienie wynika z traktowania małżeństwa w sposób stricte cywilny. Gdy bierze się pod uwagę charakter sakramentalny, traktuje się więź mężczyzny i kobiety jako przymierze, zauważa się głębię i godność powołania małżeńskiego, to prawdy i zasady etyki seksualnej zyskują całkowicie nowy wymiar.

Jest to szczególnie widoczne w dyskusji o pozornej sprzeczności między dwoma równorzędnymi celami małżeństwa: przekazywania życia i budowania jedności małżonków. Rzeczywiście może się wydawać, że cele te są rozłączne, szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę aktualną sytuację rodziny, pracę zawodową kobiet, tempo życia i wiele innych czynników.

Idąc po tej linii, akceptacja założenia Marcina Kędzierskiego, że budowanie relacji między małżonkami ma prymat nad aspektem prokreacyjnym, może prowadzić do oczekiwania, by współżycie było dostępne zawsze, bez względu na fazę cyklu kobiety. Przedstawiona argumentacja jest jednak ponownie redukcjonistyczna, gdyż zupełnie pomija inne sposoby na budowanie więzi niż akt małżeński, których repertuar jest niezwykle szeroki: czułość, troska, uwaga, wzajemna pomoc, współuczestnictwo, współodpowiedzialność.

Aby uzasadnić wniosek, że współżycie dla męża i żony nie powinno być ograniczone naturalnym cyklem kobiety, padają argumenty o częstych przypadkach nieregularnych cykli, bardzo krótkim czasie niepłodnym czy sytuacji wyjazdu na delegację w „nieodpowiedniej” fazie cyklu. Argumenty te – podobnie jak całe zagadnienie etyki seksualnej małżeństwa – należy rozważyć z dużą delikatnością, tak, aby nikogo nie pozostawić „za burtą”, jako przypadek jednostkowy.

Tym niemniej należy podkreślić, że teza o skuteczności NPR nie jest „kościelną retoryką”, jak pisze Kędzierski. Nie do końca uczciwa jest też anegdotyczna teza przytaczana przez Terlikowskich, a usłyszana z ust prowadzącej kurs przedmałżeński, że „metody naturalne są nieskuteczne, ale ona musi nam o nich opowiedzieć”.

Metody naturalne są skuteczne, a potwierdza to doświadczenie wielu par (w tym nasze), a także wieloletnia praktyka specjalistycznych klinik lekarskich zajmujących się endokrynologią, ginekologią, poradnictwem naturalnego planowania rodziny i naprotechnologią. Obiektywne trudności, na które napotyka kobieta, jak np. nieregularny cykl czy inne problemy układu hormonalnego, wymagają opieki i prowadzenia przez lekarza specjalistę.

NPR wymaga zaangażowania

Chcemy w tym miejscu powołać się na doświadczenie poznańskich lekarzy i instruktorów, którzy mają doświadczenie prowadzenia tysięcy (sic!) par i w swojej pracy spotykali i spotykają również przypadki najtrudniejsze (od nadmiernego śluzu o charakterze zapalnym, przez nadżerki, zespół policystcznych jajników, aż po kobiety po chemioterapii).

Dr Laura Grześkowiak, internistka od dwudziestu pięciu lat zajmująca się diagnostyką i leczeniem zaburzeń prokreacyjnych, z którą dzieliliśmy się naszymi pytaniami, mówi: „Stwierdzenie, że pacjentka ma nieregularne cykle, które uniemożliwiają jej wyznaczanie okresu płodnego i niepłodnego i zezwolenie na tej podstawie na stosowanie antykoncepcji (barierowej lub hormonalnej) jest błędem w sztuce medycznej. Jeśli zalecimy antykoncepcję, to tym samym zrezygnujemy z leczenia patologii, która tę nieregularność spowodowała. W efekcie możemy doprowadzić wyłącznie do pogorszenia stanu zdrowia kobiety. Jeśli cykl jest nieprawidłowy, to dzięki prowadzeniu obserwacji możemy uzyskać wskazówkę, w jakim kierunku prowadzić badania i jakie zastosować leczenie. Karta obserwacji cyklu to narzędzie kontroli leczenia. Nie należy tłumić objawów, lecz wykorzystywać je do pomocy kobiecie”.

Według specjalistów sytuacje, kiedy rzeczywiście nie można skutecznie stosować naturalnych metod, są bardzo rzadkie i zazwyczaj dotyczą okresu laktacji lub menopauzy. W tym czasie konieczne jest prowadzenie przez lekarza.

Metody naturalne pomagają zarówno parom, które decydują się na odłożenie decyzji o posiadaniu potomstwa, jak i tym, które nie mogą zajść w ciążę. W niektórych przypadkach lekarz podejmuje decyzję o leczeniu hormonalnym, wykorzystującym te same leki, które w innych przypadkach są stosowane jako środki antykoncepcyjne. Inny jest jednak cel, a mianowicie faktyczne leczenie, unormowanie gospodarki hormonalnej i stabilizacja cyklu.

Spróbujmy porównać te dwa podejścia i zastanowić się, które z nich jest bardziej ludzkie, które w większym stopniu bierze pod uwagę pełnię kobiecości, ze wszystkimi jej aspektami. Czy to, które ustawia życie intymne małżeństwa, abstrahując od prawideł gospodarki hormonalnej kobiety (gospodarki, która, jak wiemy, ma ogromny wpływ nie tylko na płodność, ale także na kondycję psychiczną kobiety), a często brutalnie ją łamiąc? Czy raczej to, które daje poczucie bezpieczeństwa i akceptacji, na bazie wiedzy specjalistów i pomocy farmakologicznej nakierowanej na normowanie i leczenie, a nie zakłócanie naturalnych faz cyklu? To prawda, naturalne metody wymagają wiedzy i zaangażowania małżonków, ale czyż to nie jest również jeden ze sposobów budowania więzi?

Mocny argument przeciwko antykoncepcji pochodzi od samych kobiet. Pozostając w logice daru i wzajemnej akceptacji bez zastrzeżeń, to one właśnie powinny postawić mężczyznom wymaganie: jeśli mnie kochasz, jeśli mnie akceptujesz i przyjmujesz, to zaakceptuj także moją naturę i płodność. Czy współżycie bez względu na fazę cyklu nie jest uprzedmiotowieniem kobiety?

Zażywając tabletki hormonalne, kobieta hamuje naturalny proces owulacji. Przestaje odczuwać w swoim ciele sygnały, które korespondują z jej płcią. W rezultacie – jak zauważa Abigail Favale –wskutek używania środków antykoncepcyjnych kobietom obniża się libido. Paradoksalnie zamiast mieć ochotę na współżycie „zawsze”, w ogóle przestają ją mieć.

W naszej opinii zaangażowanie katolików, w tym lekarzy, powinno wspierać prowadzenie i promowanie ośrodków służących pomocą parom małżeńskim, które z różnych względów przeżywają w tej sferze trudności. Potrzebna jest raczej troska o respektowanie natury człowieka w każdym jej wymiarze niż dołączanie do chóru tych, którzy proponują metody technicznie prostsze, ale podważające ludzką godność.

Kobieta według Jana Pawła II i według Kędzierskiego

Niestety trzeba zauważyć, że sprzeciw Marcina Kędzierskiego dotyczący obrazu kobiety oraz jej roli, jaki wyłania się z nauczania Jana Pawła II, opiera się na fałszywych przesłankach. Czy rzeczywiście uczciwie i całościowo odczytane orędzie Jana Pawła II o godności kobiety, jak pisze autor, „prędzej czy później musi prowadzić do uprzedmiotowienia kobiety i sprowadzenia całego jej bogactwa jako człowieka do  funkcji macierzyńskiej”?

Zjawisko coraz powszechniejszego zaangażowania kobiet w pracę zawodową Kędzierski wymienia jako pierwsze, które Kościół powinien zauważyć i przełożyć na zmianę praktycznych wskazań dotyczących seksualności. Budzi to nasze ogromne zdziwienie: czy faktycznie czytaliśmy te same teksty: „Mulieris dignitatem”, „A ciascuna di voi”, „Ecclesia in Europa”? Owszem, zjawisko to zostało szeroko omówione w papieskim nauczaniu. Już z samych wyżej wymienionych dokumentów bije ogromna nadzieja na zaangażowanie kobiet w uzdrawianie świata i uczynienie go bardziej ludzkim, także w aspekcie społecznym i zawodowym.

Jan Paweł II podejmuje refleksję na temat nierówności szans na rynku pracy i dyskryminacji kobiet. Szczegółowo przedstawia maskulinizację wielu zawodów, nie tylko w sensie przewagi liczebnej mężczyzn, ale przede wszystkim w ich charakterze technokratycznym, nastawionym wyłącznie na efekt. Obnaża mechanizm, który w ten sposób niszczy wymiar personalistyczny pracy i jej aspekt relacyjny, służący wszechstronnemu wzrostowi człowieka. W tym właśnie elemencie dostrzega niepowtarzalną i niezastępowalną misję kobiety. Można więc powiedzieć, że w stawianej diagnozie Kędzierski „mówi Janem Pawłem II”, jednak recepty rzeczywiście są rozbieżne.

Papież zachęca równocześnie, aby docenić pracę kobiety w domu, bez spychania jej na margines i deprecjonowania. Takie pełne poświęcenia zaangażowanie kobiety ma fundamentalną wartość dla budowy tkanki społecznej. Punktem wyjścia jest jednak stwierdzenie, że taka droga powinna być zawsze wolnym wyborem kobiety, a nie przymusem. Kwestia wolności i sprawiedliwości powraca zresztą wielokrotnie w nauczaniu papieskim, które podejmuje temat rozkładu obowiązków i odpowiedzialności za dom, gdzie małżonkowie wzajemnie sobie służą (por.  „Ecclesia in Europa”, 42).

Jan Paweł II nadał społecznemu i zawodowemu zaangażowaniu kobiet zupełnie nową perspektywę i znaczenie, pokazując zbawienny wpływ właśnie „geniuszu kobiety” na te sfery życia. Jednocześnie, wychodząc od dojrzałej wizji człowieka, papież ukazał te kwestie we właściwej proporcji względem macierzyństwa – jednego z najistotniejszych cech konstytutywnych kobiety. Czy zatem broni się teza Kędzierskiego, że papież próbował w swej refleksji „sprowadzać całe bogactwo kobiety do funkcji macierzyńskiej”?

Już w samym tym sformułowaniu tkwi nieporozumienie. Wydaje się bowiem, że autor ponownie dokonuje redukcji, mówiąc o macierzyństwie w bardzo wąskim znaczeniu, jako funkcji biologicznej rodzenia i wychowania dzieci. W „Mulieris dignitatem” cały rozdział (nr 21) odnosi się przecież do macierzyństwa duchowego, które jest udziałem kobiety niezależnie od jej stanu: w małżeństwie, w dziewictwie i w samotności.

I do takiego macierzyństwa kobieta jest szczególnie wezwana przez swoją konstytucję psychofizyczną – jako ta, która „jest powołana od «początku» do tego, aby być miłowaną i miłować” („Mulieris dignitatem”, 20). W naszym osobistym doświadczeniu – z powodu fizycznej niemożności posiadania dzieci – właśnie ta forma realizuje się najpełniej i za jej odkrycie jesteśmy papieżowi wdzięczni.

Nie bierzmy macierzyństwa w nawias

Jan Paweł II był świadom niewspółmiernych kosztów, które ponosi kobieta, spełniając rolę matki: „Rodzicielstwo – chociaż należy do obojga – urzeczywistnia się o wiele bardziej w kobiecie, zwłaszcza w okresie prenatalnym. Kobieta też bezpośrednio «płaci» za to wspólne rodzicielstwo, które o wiele dosłowniej pochłania energię jej ciała i duszy. Trzeba więc, aby mężczyzna był tego w pełni świadom, że w tym wspólnym ich rodzicielstwie zaciąga on szczególny dług wobec kobiety” („Mulieris dignitatem”, 18).

Z jednej strony więc macierzyństwo wpisane jest szczególnie w logikę daru, słowa-klucza całej teologii ciała – w tym przypadku daru z własnego ciała. Z drugiej strony niezwykle mocno brzmią tutaj słowa o zobowiązaniu, a wręcz długu. Ich echo odnajdujemy w wielu miejscach, gdzie mowa jest o koniecznym wsparciu dla kobiety-matki, przede wszystkim ze strony męża, ale również całego społeczeństwa i jego instytucji.

Papież dobrze rozumiał, że nie da się mówić o kobiecości bez perspektywy macierzyństwa. Jest to niemożliwe z trzech powodów. Po pierwsze, samo ciało kobiety jest  zbudowane tak, że anatomicznie wskazuje na potencjał wydania na świat potomstwa. Po drugie, człowiek jako stworzenie duchowo-cielesne przyjmuje swoją płeć jako dar również na poziomie duchowym – w przypadku kobiety realizuje się to poprzez macierzyństwo duchowe. W końcu również jeśli weźmiemy w nawias macierzyństwo, to czym ostatecznie będzie się różnić kobieta od mężczyzny?

Macierzyństwo, bez względu na pojawiające się idee i ideologie, jest i będzie częścią natury kobiety. Można na nie patrzeć z rezerwą, niechęcią czy nawet obrzydzeniem, ale nie zmienia to prawdy o nim. Mówiąc o kobiecie bez jednoczesnego uznania macierzyństwa za jedną z jej konstytutywnych cech, dokonujemy redukcji, która ostatecznie uderza w samą kobietę.

Przywoływana wcześniej Abigail Favale wskazuje na zjawisko, które pojawiło się pod wpływem masowego użycia środków antykoncepcyjnych w Stanach Zjednoczonych: kobiety mentalnie są oddzielone od swoich ciał, przestają mieć z nim ścisły związek, coraz trudniej im określić swoją tożsamość. Wyrzekając się swojej płodności i macierzyństwa, przestajemy rozumieć Boży plan względem kobiety, coraz więcej kobiecych cech odbieramy jako słabość i przeszkodę w upodabnianiu się do mężczyzn, a w końcu dochodzimy do wniosku, że kobiecość to niepotrzebne nikomu utrudnienie i okradanie z szans na rozwój na równi z mężczyznami.

Niestety, poprzez wzięcie macierzyństwa w nawias doprowadziliśmy do sytuacji, w której oczekuje się od kobiety, aby pracowała tak, jakby nie była matką i wychowywała dzieci tak, jakby nie pracowała. Nic dziwnego, że coraz mniej kobiet chce być kobietami i coraz mniej kobiet rozumie same siebie.

*

Na zakończenie chcieliśmy szczerze podziękować Marcinowi Kędzierskiemu za zainicjowanie dyskusji wokół małżeńskiej etyki seksualnej, a w szczególności jej rozumienia i przeżywania w Kościele katolickim. Jesteśmy przekonani, że z pytaniami, które zostały postawione w letnim numerze „Więzi”, zmaga się wiele par. Przywołując jeszcze raz analogię domu, naszym głosem chcieliśmy wskazać na prawdziwy fundament chrześcijańskiej etyki seksualnej – sakrament małżeństwa.

Być może komuś wyda się to patosem, ale jak echo powracają do nas słowa inaugurujące pontyfikat papieża, który dał nam teologię ciała: „Nie lękajcie się. Otwórzcie, otwórzcie na oścież drzwi Chrystusowi”. Przez wiele lat trwania naszych związków, nie rozumieliśmy tego zaproszenia. Nie odbieraliśmy tych słów osobiście. Wydawało nam się, że nasze małżeństwa świetnie sobie bez Chrystusa poradzą.

Dobra nowina, którą głosił nam Jan Paweł II i którą nadal głosi nam Kościół, jest fenomenalna. Chrystus, realnie obecny w sakramencie małżeństwa, uzdalnia nas do miłości daleko wykraczającej poza nasze ludzkie możliwości. Nie bójmy się otworzyć Mu drzwi. 

Bibliografia:

1. II Sobór Watykański, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, 7 grudnia 1965.
2. Abigail Favale, „The Genesis of Gender. A Christian Theory”, San Francisco 2020.
3. Franciszek, adhortacja posynodalna „Amoris laetitia, 19 marca 2016.
4. Jan Chryzostom, „Homilie na Księgę Rodzaju”, Kraków 2008.
5. Jan Chryzostom, „Homilia XX na List do Efezjan”, https://carmelitanum.pl/czytelnia/ludwik-i-zelia-martin/sw-jan-chryzostom-homilia-xx-na-list-do-efezjan [dostęp: 18.08.2023].
6. Jan Paweł II, „Mężczyzną i niewiastą stworzył ich”, Kraków 2020.
7. Jan Paweł II, adhortacja posynodalna „Ecclesia in Europa”, 28 czerwca 2003.     
8. Jan Paweł II, adhortacja posynodalna „Familiaris consortio”, 22 listopada 1981.
9. Jan Paweł II, list apostolski „A ciascuna di voi”, 29 czerwca 1995.
10. Jan Paweł II, list apostolski „Mulieris dignitatem”, 15 sierpnia 1988.
11. Paweł VI, encyklika „Humanae vitae”, 25 lipca 1968.
12. Pius XI, encyklika „Casti connubii”, 31 grudnia 1930.

Głosy w dyskusji o katolickiej etyce seksualnej:
Marcin Kędzierski, Katolicka etyka seksualna: przed drugim etapem rewolucji relacyjnej
Małgorzata i Tomasz Terlikowscy, Seks w małżeństwie, czyli przyjemność i namiętność koniecznie potrzebne
Agata Rujner, Czystość jest atrakcyjna
Krzysztof Krajewski-Siuda, Katolicka etyka seksualna: nowa antropologia czy stare błędy?
Monika Chomątowska, Kiedy w Kościele przydaje się seksuolog
Dariusz Piórkowski SJ, Eros, agape i seks
Paulina Model, Nie potrzebujemy nakładania na nas ciężarów nie do uniesienia
Magdalena Siemion, Rewolucja już była, ale nikt jej nie zauważył. Jeszcze o teologii ciała
Emilia Lichtenberg-Kokoszka, Prokreacja bez frustracji. Ale jak?