Rewolucja już była, ale nikt jej nie zauważył. Jeszcze o teologii ciała

Problemem jest nie teologia ciała, lecz oparcie nauczania Kościoła na temat seksualności jedynie o encyklikę „Humanae vitae”. Nauczanie Kościoła o seksualności jest w powijakach właśnie dlatego, że zatrzymało się na encyklice Pawła VI, a przegapiło perłę, którą jest teologia ciała według Jana Pawła II.

Kolejny głos w dyskusji zainicjowanej przez Marcina Kędzierskiego tekstem „Katolicka etyka seksualna: przed drugim etapem rewolucji relacyjnej” opublikowanym w letnim numerze kwartalnika „Więź”. Wcześniejsze głosy przeczytacie tutaj.

Nie sposób odnieść się do wszystkich głosów w toczącej się na łamach „Więzi” – zarówno kwartalnika, jak i portalu Więź.pl – dyskusji o katolickiej etyce seksualnej. Pierwotnie zaproponowałam redakcji polemikę z komentarzem dr. Krzysztofa Krajewskiego-Siudy, gdyż z jego kategorycznymi stwierdzeniami zgadzam się najmniej. Teraz jednak – zachęcona przez redakcję – chciałabym odnieść się także do artykułu, od którego wszystko się zaczęło: „Katolicka etyka seksualna: przed drugim etapem rewolucji relacyjnej” dr. Marcina Kędzierskiego.

Sam tytuł tego tekstu wskazuje, że pierwsza rewolucja relacyjna już się dokonała i było nią niewątpliwie nie co innego, jak właśnie teologia ciała Jana Pawła II. To nie kto inny, jak Karol Wojtyła zmienił akcenty katolickiej etyki seksualnej z retoryki zakazowo-nakazowej („tego ci nie wolno, a to możesz”) na retorykę afirmującą tę sferę. Doświadczenie II Soboru Watykańskiego i publikacja encykliki „Humanae vitae” Pawła VI stały się dla kard. Wojtyły impulsem do rozszerzenia spojrzenia na wartość małżeńskiej relacji seksualnej oraz godności kobiety i mężczyzny.

Skoro zawiodła „Humanae vitae”…

Usystematyzowanie tego rozeznania, które Kościół niesie od swojego początku, Wojtyła nazwał – już jako papież – właśnie teologią ciała. Ciekawie byłoby zresztą w tym miejscu zadać pytanie, dlaczego tego nowego, oryginalnego, afirmującego podejścia do seksualności nie podchwycił Kościół. Skutek: teologia ciała jest znana wśród wąskiego grona odbiorców, a przeciętny zjadacz chleba nic o niej nie słyszał.

Ważne, żeby ta teza mocno wybrzmiała. George Weigel, papieski biograf, pisał: „W momencie wyboru na urząd papieski Karol Wojtyła zdawał sobie sprawę, iż najświeższa próba Kościoła ustosunkowania się do rewolucji seksualnej i jej wpływu na życie moralne, czyli encyklika papieża Pawła VI «Humanae vitae», zawiodła zarówno w sensie duszpasterskim, jak i katechetycznym”.

Potrzebna jest nowa encyklika o ludzkiej seksualności, ale nie taka, która zmienia nauczanie Kościoła, lecz taka, która je pogłębi, która wreszcie na poważnie potraktuje propozycje zawarte w teologii ciała Jana Pawła II

Magdalena Siemion

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Weigel pisał dalej: „Takie poczucie odrzucenia (od strony wielu katolików) wiodło do wniosku, ze Kościół nie ma nic istotnego do powiedzenia na temat ludzkiej seksualności. […] Jan Paweł II uważał, że nadszedł czas, by umieścić dyskusję na nowej płaszczyźnie. […] Kościół nie znalazł sposobu odpowiedzi na wyzwania rewolucji seksualnej. Jan Paweł II był przekonany, że on oraz jego koledzy w Lublinie i Krakowie zaczęli to właśnie robić, jak wskazywało na to podejście do seksualności człowieka zawarte w książce «Miłość i odpowiedzialność»”.

Zdaniem amerykańskiego teologa, wtedy papież zrozumiał, że „nadszedł czas, by pogłębić tę analizę w sensie biblijnym oraz przedstawić ją na forum światowym. Następstwem takiej decyzji było wygłoszenie podczas audiencji generalnych w ciągu czterech lat 130 przemówień, które składają się na teologię ciała Jana Pawła II” (G. Weigel, „Świadek nadziei”, s. 423–424).

Co jest, a co nie jest teologią ciała

Teologia ciała zatem – i myślę, że tu tkwi pewne nieporozumienie – to nie encyklika „Humanae vitae”, to nawet nie „Miłość i odpowiedzialność” z roku 1960, tylko właśnie te środowe katechezy zawarte w pozycji „Mężczyzną i niewiastą stworzył ich”.

Dlaczego to rozróżnienie jest tak ważne? Ponieważ w dwóch pierwszych pozycjach (szczególnie tej pierwszej), rzeczywiście mamy do czynienia właśnie z normatywnym, rygorystycznym podejściem do sfery seksualnej człowieka. Teologia ciała natomiast to oryginalna próba interpretacji tekstów biblijnych, która zaprasza do refleksji, jak w świetle Słowa Bożego przeżywać swoją seksualność. Jan Paweł II tłumaczy, nie narzuca; proponuje, nie ocenia.

Nie ma w tej publikacji wskazań duszpasterskich sensu stricte: co wolno, a czego nie. Punktem wyjścia jest godność człowieka i w ogóle definicja, kim człowiek jest. Nie są to zatem żadne zakazy wynikające ze sztucznie stworzonej normy, lecz rozpoznanie zamysłu Stwórcy co do stworzenia. Wszystko w teologii ciała wynika z konkretnej antropologii, która ją poprzedza. Chodzi tutaj o tak zwaną antropologię adekwatną. Adekwatną do godności człowieka.

Myślę, że człowiek niewierzący, albo niezbyt poważnie odnoszący się do swojej wiary, nie odnajdzie się w proponowanym wojtyliańskim paradygmacie seksualności, gdyż to, co w niej jest najistotniejsze, opiera się źródłowo na objawieniu biblijnym. Jeżeli więc teologia ciała proponuje wierność małżeńską do końca i jest przeciwna rozwodom czy masturbacji, to nie dlatego, żeby utrudnić życie katolikom, tylko dlatego, że taki pomysł na człowieka odnajduje na kartach Pisma Świętego.

W wielkim skrócie (bo to nie miejsce na przedstawianie treści teologii ciała): jeżeli akt seksualny pomiędzy kobietą i mężczyzną ma najmocniej, najprawdziwiej odzwierciedlać to, jak kocha Bóg, ma być znakiem Jego miłości, to oczywiste staje się „prawo”, że Kościół nie może zgodzić się na rozwody, gdyż znak ten przestałby mieć jakiekolwiek znaczenie, zostałby pozbawiony sensu. Podobnie sprawa masturbacji. Nie chodzi o to, że „tego” nie wolno robić, tylko o to, że nijak ma się ona do „hermeneutyki daru”, do wzajemnego darowania siebie.

Jan Paweł II pisał o tym w „Mężczyzną i niewiastą stworzył ich”: „Ciało ludzkie, jego płciowość, jego męskość i kobiecość, jest w samej tajemnicy stworzenia nie tylko źródłem płodności i prokreacji, tak jak w całym porządku natury. Jest w tym ciele «od początku» zawarta właściwość «oblubieńcza», czyli zdolność wyrażania miłości, tej właśnie miłości, w której człowiek-osoba staje się darem, i spełnia sam sens istnienia i bytowania poprzez ten dar” (s. 61).

Więcej, a nie mniej teologii ciała

Dlatego problemem jest, według mnie, nie teologia ciała, lecz oparcie nauczania Kościoła na temat seksualności JEDYNIE o encyklikę „Humanae vitae” (1968), która de facto jest dokumentem o zasadach moralnych w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego, a nie kompleksową wykładnią Kościoła na temat ludzkiej seksualności. Zresztą cały szereg wątpliwości, które wysuwa Marcin Kędzierski, dotyczy właśnie treści zawartych w „Humanae vitae”, a nie w teologii ciała. Szczególnie krytycznie odnosi się on do tzw. raportu mniejszości, w którym norma bierze górę nad relacją. OK, tylko że to nie jest teologia ciała!

Absolutnie zgadzam się z tezą papieża Franciszka, którą autor na wstępie przytacza, że „nauczanie Kościoła o seksualności jest wciąż w powijakach”. Rzekłabym: oczywiście, że jest w powijakach, ale właśnie dlatego, że zatrzymało się na „Humanae vitae”, a po drodze przegapiło – nie rozstrzygam z jakiego powodu – tę perłę, którą jest teologia ciała.

Teologia ciała – pomimo tego, że wychodzi w jakimś sensie z encykliki Pawła VI – to idzie dużo dalej niż „Humanae vitae”, kładąc akcent na jedności i budowaniu więzi małżeńskiej. Mam wrażenie, że nie tylko Kościół (głównie katecheci, duszpasterze, a za nimi przepełnieni lękiem wierni), ale i sam Kędzierski trochę się zatrzymał na encyklice sprzed 55 lat. Wszak większość, jeżeli nie wszystkie jego postulaty, które wymagają namysłu i być może aktualizacji lub przemyślenia, dotyczą właśnie „Humanae vitae”.

Rozumiem, że autorowi chodzi o ciągle pokutujące wśród wiernych restrykcyjne podejście Kościoła do ludzkiej seksualności, ale zaryzykuję stwierdzenie, że może właśnie jest tak dlatego, że nikt nie zna i nie naucza teologii ciała. Publicysta pisze: „można odnieść wrażenie, że odstępstwo od oficjalnej doktryny w zakresie seksualności traktowane było jako najcięższy grzech i ściągało ostrą reakcję ze strony Kongregacji Nauki Wiary […]. Teologowie, ale także zwykli wierni, którzy kwestionowali jakieś elementy tego nauczania, albo znaleźli się poza Kościołem, albo trafili na jego rubieże”.

Kogo konkretnie ma Autor na myśli? Kto znalazł się poza Kościołem z powodu krytyki katolickiej etyki seksualności? Jeżeli zaś ktoś znalazł się na jego rubieżach, to raczej na własne życzenie, ale na pewno nie za sprawą ostracyzmu papieża.

Fantazja do kwadratu?

Cieszy mnie to, że Autor dostrzega, jakiej rewolucji relacyjnej dokonał Karol Wojtyła. Martwi natomiast, że potrzeby zmiany i redefinicji szuka nie tam, gdzie tkwi problem. Zamiast odnosić się do źródła i cytować teologię ciała, Kędzierski cytuje Jacka Pulikowskiego, który felernie odczytuje, że „żona nigdy nie powinna odmówić mężowi współżycia”.

Mogłabym odbić pałeczkę i zacytować tego samego autora, który w jednym z wywiadów wypowiada się wręcz przeciwnie: „Odmowa współżycia w małżeństwie w pewnych sytuacjach jest nie tylko wskazana, co wręcz konieczna. Współżycie wymuszone, «wbrew sobie», może być raniące i prowadzi do niszczenia relacji intymnej”. Ale nie o to chodzi, żeby przerzucać się cytatami.

To nie teologia ciała jest problemem, tylko jej brak. Teologia ciała działa i są na to dowody

Magdalena Siemion

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Zamiast tego lepiej byłoby przytoczyć myśl z „Mężczyzną i niewiastą stworzył ich”, gdzie Jan Paweł II wyraźnie pisze, że współżycie małżeńskie ma być zawsze wyrazem komunii osób, a nigdy aktem wymuszonym przez jednego z małżonków. Wojtyła w swoim myśleniu nie był naiwny. Wiedział, że tezy o oblubieńczym charakterze ciała oraz powrocie do pierwotnej niewinności są nie do utrzymania we współczesnym świecie, jednak nie rezygnował z takiego rozumienia człowieka.

Trafnie pisze o tym Marian Grabowski w książce „Miłość seksualna”: „Opis stanu pierwotnej niewinności jest czystą fantazją. Opis zaś niewinnej seksualności jest fantazją do kwadratu” (s. 109). W podobnym duchu stwierdza Marcin Kędzierski: „Obowiązujące obecnie praktyczne zalecenia katolickiej etyki seksualnej nakładają zbyteczne ciężary na kobiety, które za ich sprawą doświadczają codziennego uprzedmiotowienia”.

Trzeba jednak pytać dalej: jakież to zbyteczne ciężary ma Autor na myśli? Jeżeli nie uwierzymy, że ludzkie ciało ze swej natury nie jest egoistyczne, nie jest zamknięte tylko w swoich odruchach, ale ma zdolność wyrażania miłości, w której człowiek staje się darem, istotnie może tak być.

Jaka nowa encyklika jest potrzebna?

Idźmy dalej. Marcin Kędzierski pisze: „W moim odczuciu problem rozziewu między relacyjną perspektywą seksualności a praktycznymi wskazaniami nauczania Kościoła w zakresie aktu seksualnego stanowi najpoważniejszą słabość nauczania Jana Pawła II”. Zgadzam się z tym zdaniem, tyle że „słabość nauczania Jana Pawła II” zamieniłabym na „słabość nauczania Kościoła”.

Karol Wojtyła – jak na czasy, w których żył – miał wielką odwagę mówienia o przyjemności i rozkoszy seksualnej. To on przeniósł akcent z „lęku” na „wybór”. Pisałam o tym w swojej książce: „Kiedy w 1965 r. «Miłość i odpowiedzialność» została opublikowana we Francji, kard. Henri de Lubac, jeden z ojców odnowy w Kościele, miał napisać do niej przedmowę, ale najpierw poprosił o usunięcie z niej aneksu «Seksuologia a etyka». Twierdził, że nie godzi się kapłanowi podejmować tematu funkcji seksualnych małżonków, a tym bardziej przyjemności, jaką się w akcie płciowym nawzajem obdarzają. Karol Wojtyła nie zgodził się na jego usunięcie, zaznaczając, że pasterze powinni znajdować w sobie pokorę do rozmawiania ze swoimi wiernymi o pragnieniu seksualnym i jego zaspokojeniu, a jeśli to kogoś gorszy, tym gorzej dla niego” [M. Siemion, „Analiza koncepcji seksualności według Jacka Kochanowskiego z perspektywy filozofii osoby Karola Wojtyły”, Kraków 2021, s. 38]. 

Jako pierwszy Karol Wojtyła podkreślał bardziej jedność i więź małżeńską niż prokreację, a jeżeli domagał się wierności dozgonnej małżonków, to właśnie z racji, że jedność dwojga tego wymaga. Nie bał się szukać rozwiązań niestandardowych i – podobnie jak papież Franciszek – proponował pochylanie się indywidualnie nad każdym pojedynczym przypadkiem. Dlatego twierdzę, że w Kościele potrzebne jest raczej doprecyzowanie tego, co jest, niż zmiana.

Uważam, że potrzebna jest nowa encyklika, ale nie taka, która zmienia nauczanie Kościoła, lecz taka, która je pogłębi. Taka, która skupi się nie na prokreacji, tylko na pożyciu małżeńskim, która wreszcie na poważnie potraktuje propozycje zawarte w teologii ciała Jana Pawła II. Dobrze, żeby znalazło się w niej także zdanie, iż „grzechy seksualne nie są najgorszymi, które człowiek może popełnić”. Powinna też uspokoić małżonków, że wolno im popełniać błędy oraz że również ci, którzy stosują antykoncepcję, mogą zapragnąć czegoś więcej.

Twierdzę zatem, że w Kościele nie ma problemu z zasadami, tylko z ich nauczaniem. A problem z nauczaniem Wojtyły w tym temacie polega być może na tym, że zbyt często traktuje się go jako seksuologa. A on przecież w seksie wskazywał przede wszystkim na wymiar duchowy.

Wojtyła nie odsyłał kobiet „do garów”

„Drugą słabością teologii ciała jest esencjalizm płci” – kontynuuje Kędzierski na łamach „Więzi”. Znowu jakieś totalne nieporozumienie.

To nie kto inny jak Karol Wojtyła mówił o prawach kobiet do rozwoju na różnych płaszczyznach: naukowych, ekonomicznych, społecznych, religijnych. Wyświechtany dziś na wszystkie strony termin „geniusz kobiecy” nigdy nie ograniczał się w jego nauczaniu do rodzenia dzieci, siedzenia w domu i mycia garów! Nie, nie o tym mówił, gdy wskazywał na Maryję jako wzór owego geniuszu.

Kiedy teologia ciała mówi o płodności kobiety, nie rozumie jej tylko w sensie biologicznym, czysto fizycznym. Kobieta – i to jest rzeczywiście jej geniusz – tam, gdzie się pojawia, wprowadza życie; wprowadza inną atmosferę, nową jakość. I to jest jej powołaniem. Niekoniecznie mąż i gromadka dzieci (choć i to jest bardzo piękne)! A kobieta, która nie rozwija swojego geniuszu, jest toksyczna dla siebie i innych.

Jeżeli teologia ciała mówi o odpowiedniej pomocy dla mężczyzny, którą ma być kobieta, używa tam słowa ezer kenegdo (tj. odpowiednia pomoc). Sformułowanie to odnosi się w Biblii, tylko do… (uwaga!) Boga! W tej pomocy nie chodzi więc o to, że mężczyźnie nie ma kto ugotować czy posprzątać, więc potrzebuje kobiety.

Kobieta ma pomóc mężczyźnie stawać się bardziej człowiekiem. Ma go wprowadzać w świat relacji, w świat osób, gdyż sama innego świata nie zna. Szkoda, że Kościół ani tego geniuszu, ani ogromnej siły kobiet wciąż jeszcze nie odczytał, a momentami wydaje się, że nawet się ich boi.

Na dietetyków nikt nie krzyczy

W odpowiedzi na przedstawioną przez Marcina Kędzierskiego propozycję odrzucenia teologii NPR (naturalne planowanie rodziny), zacytuję (za zgodą autorki) jeden z komentarzy w grupie „FB „Teologia ciała działa” w ramach dyskusji, która wywiązała się pod tekstem dr. Krajewskiego-Siudy. Wydaje mi się on bardzo adekwatny do omawianego problemu:

„Dzięki temu, że zaproponowano mi NPR i przedstawiano stopniowo teologię ciała oraz ZAŚWIADCZONO, że stosowanie się do niej jest nie tylko możliwe, ale i szczęściodajne, zapragnęłam i ja tego w swojej relacji. Okazałam się tym, «który nie wiedział, że się nie da, i zrobił to». Oczywiście, pierwotna harmonia, będąca tęsknotą duszy, nie jest do osiągnięcia w pełni na ziemi. Natomiast w kondycji ludzkiej, przy Bożej łasce, możliwe jest zbliżanie się do realizacji czystej miłości.

Gdybym nie dostała propozycji Wojtyły, i tak byłabym karmiona jakąś wizją miłości. I pewnie jej bym uwierzyła – jak dziecko, które pytając rodzica: «co to jest?», otrzymałoby fałszywą odpowiedź. Dobrze, że teologia ciała jest głoszona. Dobrze, że są świadkowie, którzy mówią, że warto iść tą drogą. Bo warto. Jestem dopiero 16 lat w małżeństwie, ale już widzę dobre owoce.

Na dietetyków jakoś nikt nie krzyczy, że nie powinni głosić, namawiać do zdrowych, zbilansowanych posiłków, bo przecież nie wszyscy dają radę tak jeść, a już w ogóle to znęcanie się nad człowiekiem, który ma ogromną ochotę na frytki. Dobro (a zdecydowanie teologia ciała wg Wojtyły nim jest) powinno być pokazywane, głoszone, proponowane. Bo inaczej – co zostaje?”.

Dlaczego wstrzemięźliwość ma być tak straszna?

Rozumiem, że jest wiele osób, które teologia ciała gdzieś uwiera, że nie odpowiada ona ich oczekiwaniom. Ale co zrobić z rzeszą ludzi (z którą akurat ja często pracuję), którzy potwierdzają jej skuteczność? Którzy piszą (to świeża wiadomość, którą dostałam kilka dni temu), że „życie z teologią ciała jest dużo piękniejsze, zwłaszcza, że mam doświadczenie życia niezgodnego z nią”. A co zrobić z atrakcyjną, wykształconą kobietą, businesswoman, która po moich zajęciach wstaje i ze łzami w oczach mówi: „Gdybym wcześniej o tym wiedziała, moje życie wyglądałoby inaczej…”.

Piszę o tym tylko dlatego, żeby się nie dać zaszufladkować, żeby nie generalizować – a do tego, mam wrażenie, troszkę się sprowadza ta cała dyskusja wokół tekstu pana Kędzierskiego. Niby dyskutujemy, ale w takim kluczu: jest źle, jest nieadekwatnie, coś trzeba z tą nieprzystająca do rzeczywistości nauką zrobić. Tymczasem chcę tylko zwrócić uwagę, że istnieje także inna rzeczywistość,: że są osoby, które tym – rzekomo nieadekwatnym, nieprzystającym do naszych czasów – nauczaniem żyją i odkrywają w nim sens swojej cielesności i seksualności na nowo.

Kędzierski słusznie krytykuje ciągle pokutujące wśród wiernych restrykcyjne podejście Kościoła do ludzkiej seksualności. Może jest tak właśnie dlatego, że nikt nie zna i nie naucza teologii ciała?

Magdalena Siemion

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Mogłabym się natomiast zgodzić z propozycją publicysty „Więzi” odnoszącą się do autonomicznej decyzji małżonków co do wyboru form współżycia, które służą im w budowaniu jedności i więzi małżeńskiej. Wszak sam Jan Paweł II pozostawia tu dużą przestrzeń wolności małżonków, choć tu kluczowe byłoby dla mnie ostatnie zdanie Kędzierskiego: „Jednocześnie takiemu procesowi powinien towarzyszyć jakiś element zewnętrznego, obiektywizującego kierownictwa duchowego”.

Wykluczam jednak akceptację masturbacji jako sposób rozładowania napięcia seksualnego, w jakiejkolwiek formie i z jakiejkolwiek przyczyny. Wiem, że to bardzo niepopularne, ale warto być może przypomnieć sobie o jeszcze jednej istniejącej formie: mianowicie wstrzemięźliwości, która jest ofiarną drogą wszystkich małżonków, którzy – czy to z powodu zagrożonej ciąży, czy z powodu choroby lub stresu – się na nią decydują. Dlaczego tak straszna wydaje się wstrzemięźliwość w czasie płodnym? Może dlatego, że godzi w ludzki egoizm?

Teologia, a nie filozofia ciała

Teraz odniosę się do tekstu dr. Krzysztofa Krajewskiego-Siudy. Teologią ciała Jana Pawła II zajmuję się już 18 lat. Jak widać, cieszę się z rozpoczętej dyskusji wokół tego tematu. Lepiej jakakolwiek dyskusja niż żadna, zwłaszcza że w szerszej opinii publicznej termin ten nigdy na dobre nie zaistniał. Czy to wina Kościoła, czy brak dobrych opracowań, komentarzy i dyskusji, zwłaszcza że temat istnieje od lat 70. ubiegłego wieku – nie rozstrzygam. Odniosę się tu natomiast do konkretnego artykułu, z którym co do istoty głęboko się nie zgadzam.

Ale na początek powiem o tym, z czym się zgadzam. Oczywiście, że „nie wszystko, co nie jest bezwzględnym przestrzeganiem normatywnej moralności, musi być od razu traktowane jako relatywizm”. Jeszcze bardziej prawdziwe wydaje mi się zdanie autora, że „czymś gorszym bywa bezrefleksyjne przyjmowanie kościelnych nakazów”.

Ale teologia ciała Jana Pawła II właśnie na to uwrażliwia! Jak już pisałam, zmienia retorykę z nakazowo-zakazowej na afirmującą i pokazującą piękno, a nawet świętość tej sfery. Żadna inna antropologia nie pokazuje ogromnej godności aktu seksualnego, przyrównując go do wewnętrznego życia Boga, równocześnie wskazując na budowanie więzi i jedności małżeńskiej. To właśnie jedność i więź jest mocno akcentowana w teologii ciała, a nie prokreacja. Teologia ciała Wojtyły krzyczy: najpierw miłość, później dziecko!

Krakowski psychiatra dość enigmatycznie stwierdza, że „wojtyliańska teologia ciała jest niezrozumiała dla młodego (i nie tylko) pokolenia oraz, że przekonał się o tym podczas praktyki zarówno dydaktycznej, jak i psychoterapeutycznej”. Jeżeli takie jest doświadczenie Pana Doktora, to nie mam zamiaru, a nawet prawa, z nim dyskutować, ani tym bardziej go podważać. Chcę tylko zwrócić uwagę na parę faktów.

„Biblią teologii ciała” nie jest, jak pisze autor, stricte filozoficzna (nie teologiczna przecież, wtedy powinien obowiązywać termin „filozofia ciała”) książka „Miłość i odpowiedzialność”, tylko pozycja stricte teologiczna (stąd: teologia ciała) „Mężczyzną i niewiastą stworzył ich”. Autor skarży się, że książka napisana jest archaicznym językiem, jest za trudna, nieciekawa, zwyczajnie niezrozumiała. I choć, jak wspomniałam, nie o „Mężczyzną i niewiastą stworzył ich” tu chodzi, to przypuszczam, że po lekturze 129 katechez zawartych w wyżej wymienionej pozycji, odczucia dr. Krajewskiego-Siudy byłyby całkiem podobne.

Tak, Wojtyła pisze ciężko. Ma specyficzny sposób rozumowania, nie linearny, a bardziej na zasadzie spirali, koła hermeneutycznego, co rzeczywiście odbioru nie ułatwia. Wydaje mi się jednak, że dla studenta nie powinna to być bariera nie do przeskoczenia. Ale zostawmy to…

Wojtyła powiedziałby to samo, co Paglia

Zupełnie nieudana wydaje mi się próba porównania Wojtyły, który odrzuca pigułkę antykoncepcyjną, do Viktora Frankla, który był zdania, że „może ona wręcz spotęgować miłość małżeńską, a stosunek oderwany od prokreacji, a skupiony na relacyjności jest jeszcze bardziej ludzki”. Z jednej strony Frankl, więzień obozu koncentracyjnego, który wychodzi z perspektywy laickiej i siłę przetrwania znajduje w sobie samym, a z drugiej – Wojtyła, młody ksiądz, który całą nadzieję składa i odnajduje w Bogu. I na koniec to ironiczne pytanie Autora: „Czy brakowało mu życiowego doświadczenia Wandy Półtawskiej i Karola Wojtyły?”.

Akurat Wanda Półtawska, więźniarka obozu w Ravensbrueck, poddawana eksperymentom medycznym przez esesmanów, miała całkiem podobne doświadczenie życiowe co Frankl. Tam nauczyła się jednego: każde życie jest święte i godne zaistnienia. Doświadczenie Wojtyły, mniej traumatyczne, jednak wyrosłe z niełatwych czasów niemieckiej okupacji, opiera się mocno na relacyjności z młodymi ludźmi, którzy garnęli się do księdza w pytaniami, nie typu „gdzie jest Bóg?”, tylko: „Wujku, podoba mi się ta dziewczyna, ale nie wiem czy ją kocham, czy to tylko zauroczenie”… Jak zestawić i porównywać oba te doświadczenia? Oba są autentyczne, prawdziwe.

Później Krajewski-Siuda przytacza dylemat polskiego księdza, który ma wątpliwości, jak zachować się w przypadku pary, która żyje w powtórnym związku i, że to, co byłoby dopuszczalne, wobec takiej pary w Niemczech, nie jest dopuszczone w Polsce. Na co przewodniczący Papieskiej Akademii Życia abp Vinzenzo Paglia mówi: „Jak potrafisz być ojcem, to będziesz wiedział, jak postąpić. Bo przecież nie warto skupiać się na prawie, a na relacji”.

Może to być zaskakujące, ale uważam, że Wojtyła powiedziałby dokładnie to samo. Wszystko jest kwestią interpretacji. Ja w teologii ciała wyczytuję ogromną wolność, poszanowanie sumienia, które w relacji seksualnej ma znaczenie kluczowe. Prawo daje poczucie bezpieczeństwa tym, którzy nie chcą się skonfrontować ze swoim sercem, ze swoim sumieniem. Wojtyła w teologii ciała nie mówi: „tego i tego nie wolno wam robić”, lecz „tylko uważajcie, żebyście się nie używali, bo wasze ciała służą do tego, żeby kochać”. Jeżeli zaś pisze, że antykoncepcja jest niegodna człowieka, to dlatego, że nie przyjmuje ona całego człowieka wraz z darem jego płodności.

Teologia ciała jako alternatywa dla młodych

Dr hab. Krajewski-Siuda stwierdza kategorycznie: „Teologia ciała zaproponowana przez Karola Wojtyłę jest dziś trudna do utrzymania. Pozostaje niezrozumiała dla młodego pokolenia. Okazuje się też nieadekwatna i nieprzystająca do rzeczywistości”.

Ale dlaczego jest ona trudna do utrzymania? Czyż nie dlatego, że w kwestii seksualności na pierwszym miejscu stawia ona to, co o naszej cielesności i seksualności mówi Bóg, a nie człowiek? Że domaga się wierności małżonków tam, gdzie panuje już znudzenie, wypalenie uczucia, albo niezgodność charakterów?

Pamiętajmy, że mówimy o teologii ciała, a nie o świeckiej idei czy filozofii. Dlatego dla człowieka niewierzącego kategorie „komunia osób”, „dar z siebie”, „oddanie na wyłączność” – pozbawione odniesienia do Chrystusa i Kościoła – rzeczywiście mogą wydawać się zabobonnym marazmem. Ale osoby, dla których słowo Boże jest priorytetowe, przyjmują tę tajemnicę w pokorze. Teologia ciała nie jest przecież, jak sugeruje Autor tekstu, zbiorem zasad, ale próbą odczytania odwiecznej prawdy o człowieku i jej seksualności zawartej już w Księdze Rodzaju oraz Ewangelii.

A czy teologia ciała pozostaje niezrozumiała dla młodego pokolenia? Akurat tak się składa, że prowadzę również zajęcia z teologii ciała wśród młodzieży w wieku 13 i więcej lat. Nie chcę się tutaj rozpisywać, jak młodzi chłoną te treści, jak potrzebują odniesienia do czegoś więcej niż własne „ego”, także w sferze przeżywania swojej seksualności. Jak są zdziwieni, że ktoś mówi im jeszcze o wstrzemięźliwości, która nie boi się czekać.

Czy to bezkrytycznie przyjmują? Oczywiście, że nie! Czy się buntują? Oczywiście, że tak! Czy mają pytania? Multum! Nie wiem, co oni zrobią z przekazaną wiedzą – może wyśmieją, może przemyślą? O to mi chodzi, żeby dostrzegli alternatywę, co jest szczególnie ważne w kontekście formowania sumienia.

Piszę tu o moim doświadczeniu, podobnie jak psychoterapeuta Krajewski-Siuda. Nie uogólniajmy więc, że teologia ciała jest passé, że nikt tak nie żyje, bo tak żyć się nie da, że to piękna wydmuszka, która pęka, gdy przychodzi skonfrontować się z szarą rzeczywistością życia. Sama znam małżeństwa, którym teologia ciała uratowała życie, a może bardziej nawet powinnam napisać: pożycie.

Teologia ciała działa

Kolejne stwierdzenie dr. Krajewskiego-Siudy brzmi: teologia ciała jest nieadekwatna i nieprzystająca do rzeczywistości. A czy Ewangelia jest adekwatna i przystająca do naszych czasów? A zapieranie się siebie samego, walczenie z egoizmem, noszenie brzemion innych też już się zdeaktualizowało?

Naprawdę nie chcę być prześmiewcza, ale fakt, że nie dorastamy do pewnej prawdy, że chcemy ciągle iść na łatwiznę i kompromisy, nie może być usprawiedliwieniem do ciągłego obniżania poprzeczki. Teologia ciała inspiruje do budowania relacji pogłębionej w horyzoncie Chrystusa. Czy jest sprzeczna z tezami współczesnych nauk? Niekoniecznie. Wszystko zależy, na czym się skoncentrujemy, co zaakcentujemy z bogatej puli wyboru.

Problem z nauczaniem Wojtyły o erotyce polega być może na tym, że zbyt często traktuje się go jako seksuologa. A on przecież w seksie wskazywał przede wszystkim na wymiar duchowy

Magdalena Siemion

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

„Może też rację ma jeden z zasłużonych księży profesorów, który – jeszcze za czasów kardynała Macharskiego – powtarzał klerykom: niedobrze się stało, że Kościół zaczął zaglądać małżonkom pod kołdrę, zwłaszcza po Vaticanum II. Zastanówmy się: czy ojciec zagląda pod kołdrę córce lub synowi? Absolutnie nie! Martwi się o nich, ale nie zagląda. Dlaczego zatem małżonkom nie zostawić ostatecznego rozeznania tego, co będzie dla nich najlepsze? Czy naprawdę wszystko musi być skategoryzowane?” – pisze psychoterapeuta.

Twierdzę, że teologia ciała jest ostatnią, która chciałaby zaglądać komuś pod kołdrę. Wejdzie jednak wszędzie tam, gdzie człowiek szuka prawdy. Nie mówi w szczegółach, co i w jaki sposób należy robić. Za to chętnie podpowie, jak budować miłość, także seksualną, opartą na słowie Bożym. Proponuje wizję intymnej miłości na wzór Chrystusa i Kościoła. Dlatego upiera się, że miłość ma być wolna, wierna, całkowita i owocna. Dlaczego taka? Z jednego jedynego powodu: bo Bóg tak kocha.

Bóg nie oszukuje, nie zradza, nie rani. Jeżeli ktoś nie chce tak żyć, to jego sprawa. Tak, teologia ciała jest dla osób wierzących, dla tych, którzy nie tylko poważnie traktują słowo Boże, ale według niego kreują swoje życie. Czy to jest trudne? Bardzo. Czy niemożliwe? Oczywiście, że możliwe.

Teologia ciała jest radykalna, bo miłość Boga jest radykalna. Nie da się troszkę kochać, troszkę używać i czekać na cudowne rezultaty. Każdy, kto chce oglądać chwałę Bożą w swoim życiu, musi położyć na szali całe swoje życie. Powierzchowne rozwiązania nic tu nie pomogą, a obniżanie standardów nikomu nie wyjdzie na dobre. Teologia ciała działa, ale tylko w życiu tego, kto bierze ją na poważnie i w całości! 

A każdego, kto chce lepiej poznać teologię ciała Jana Pawła II, zapraszam do grupy na FB „Teologia ciała działa”!

Głosy w dyskusji o katolickiej etyce seksualnej:
Marcin Kędzierski, Katolicka etyka seksualna: przed drugim etapem rewolucji relacyjnej
Małgorzata i Tomasz Terlikowscy, Seks w małżeństwie, czyli przyjemność i namiętność koniecznie potrzebne
Agata Rujner, Czystość jest atrakcyjna
Krzysztof Krajewski-Siuda, Katolicka etyka seksualna: nowa antropologia czy stare błędy?
Monika Chomątowska, Kiedy w Kościele przydaje się seksuolog
Dariusz Piórkowski SJ, Eros, agape i seks
Paulina Model, Nie potrzebujemy nakładania na nas ciężarów nie do uniesienia