Nie potrzebujemy nakładania na nas ciężarów nie do uniesienia

Nie chodzi jedynie o zmianę nauczania, a o wychowanie do wolności. Inaczej ludzie wciąż będą pytać księdza, co im wolno w seksie, a czego nie.

Kolejny głos w dyskusji zainicjowanej przez Marcina Kędzierskiego tekstem „Katolicka etyka seksualna: przed drugim etapem rewolucji relacyjnej” opublikowanym w letnim numerze kwartalnika „Więź”. Wcześniejsze głosy przeczytacie tutaj.

Artykuł Marcina Kędzierskiego „Katolicka etyka seksualna: przed drugim etapem rewolucji relacyjnej” rzuca światło nadziei na debatę o katolickiej etyce seksualnej, która w Polsce w zasadzie publicznie nie istnieje. Każdy głos, pozwalający ludziom uprawiającym, jak sami mówią, (kato)partyzantkę czuć się bardziej w Kościele u siebie, jest na wagę złota.

Sama pozwalam tu sobie na sformułowanie kilku komentarzy oraz propozycji innego rozłożenia akcentów, które traktuję jako uzupełnienie tego, co przynosi tekst Kędzierskiego.

Na polskim gruncie można ad hoc wyróżnić w Kościele trzy dyskursy o seksie. Pierwszy to ten pruderyjny, który zamiast seksu woli „tajemnice alkowy” i czasem wymknie mu się „obowiązek małżeński” czy inne potworki przeszłości. Drugi to sexpositiv spod znaku teologii ciała naszego papieża, wedle którego to wszystko, co związane z ludzką seksualnością, zostało wspaniale pomyślane, zaś w małżeństwie można wszystko poza małymi wyjątkami.

Dyskurs katolicki nie powinien ogniskować się wokół reklamy macierzyństwa i prokreacji na siłę. Tym bardziej antynatalizm nie powinien być mu bliski, a towarzyszenie i relacyjność

Paulina Model

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

I ostatni: rewizjonistyczny, gdzie dochodzą do głosu wątpliwości – jest całkiem spora grupa ludzi, dla których Naturalne Planowanie Rodziny to więcej szkody niż pożytku, potrzeba tu więc aktualizacji.

Trzeci z wymienionych dyskursów to raczej rozmowy przy kawie matek czy/i ojców po katolickiej formacji, bo publikacji czy podcastów w języku rodzimym w tym przypadku mamy jak na lekarstwo.

Do kogo ta mowa?

Warto też zapytać: o kim tu mówimy i do kogo mówimy? Jeśli spojrzeć na badania, ilu katolików (czy szerzej: mieszkańców kraju nad Wisłą, gdzie w 93 proc. badanych w ankietach daje krzyżyk w polu „Kościół rzymskokatolicki”) zgadza się z nauczaniem Kościoła w zakresie etyki seksualnej, to okaże się, że mamy do czynienia z potężnym rozjazdem.

6 proc. Polek odrzuca antykoncepcję z powodów religijnych (dla porównania: 75 proc. katolików w USA chce od Kościoła zezwolenia na sztuczną antykoncepcję). W 2021 r. tylko 17 proc. Polaków i Polek zgadzało się z twierdzeniem, że antykoncepcja jest zła. 16 proc. za niewłaściwy moralnie uważało seks przedmałżeński. „W 2005 r. 66 proc. wierzących deklarowało, że stosują się do wskazań Kościoła. Dziś twierdzi tak zaledwie 39 proc. obywateli. Ponad połowa uważa, że wierzy na swój sposób” – mówiła w 2018 roku Dominika Kozłowska, redaktorka naczelna miesięcznika „Znak”.

Zarówno Kościół w Polsce, jak i (czasami) powszechny zdają się wypowiadać, jak gdyby miały rząd dusz (co zakrawa na przemoc dyskursywną, jeśli inne głosy nie wybrzmiewają).

Możemy dyskutować o pięknych wartościach i tradycjach Kościoła lub też postulować dynamiczne zmiany w zgodzie z rozwojem nauk szczegółowych. Jednakże, po pierwsze: mało kto słucha naszych wewnątrzkościelnych dyskusji, które powinny zaowocować odpowiedzią na znaki czasu jakieś – lekko licząc – 60 lat temu^[1].

A po drugie: ci, którzy starali się trwać przy dotyczących seksu wskazaniach teologii moralnej, najbardziej ucierpieli na obecnym kształcie etyki seksualnej. Ci, chcący być wiernymi katoliczkami i katolikami małżonkowie, którzy napotkali na swojej drodze różne trudności niepozwalające im się wpisać w jedyny, idealny i wyśrubowany model – to oni najczęściej, w mojej opinii, doświadczają lęku przed grzechem, niepewności, skrupułów, wstydu.

Pozostałych, jak pokazują badania, to po prostu nie obchodzi lub obchodzi znacznie mniej. Ale właśnie ze względu na tych, których nauczanie Kościoła krzywdzi, warto pogłębiać te rozważania. Uczynili to już na łamach Więź.pl Małgorzata i Tomasz Terlikowscy.

Inne spojrzenie

Mnie samej, powtórzę, najbliższe jest rewizjonistyczne podejście do katolickiej etyki seksualnej. Na gruncie katolickim spotkałam się z nim u s. Margaret Farley^[2], Todda A. Salzmana i Michaela G. Lawlera^[3] czy w ustaleniach grupy zajmującej się nowymi kierunkami myśli na temat ludzkiej seksualności przy Stowarzyszeniu Katolickich Teologów w Ameryce. W obrębie protestantyzmu cenię zaś głosy Nadii Bolz-Weber^[4] oraz Bromleigh McCleneghan^[5].

Z lektur tych wynoszę pewien postulat zmiany nauczania w dziedzinie chrześcijańskiej etyki seksualnej, ale i związane z tym inne rozłożenie akcentów. To ostatnie wydaje się kluczowe.

Jedna z kobiet w ramach dyskusji wyraziła się krótko i w punkt: „Powiem szczerze, że sprowadzanie seksualności kobiety do kompulsywnego skupienia się na jej pochwie jest… upokarzające. Niech się wszyscy odczepią od mojej pochwy, serio”. Naturalistyczne ujęcie, ale prawdziwe – przynajmniej dopóki skupiamy się na akcie, a nie na relacji.

Jeśli więc mowa o zmianie akcentów, najlepszą znaną mi ilustracją będą wspomniane ustalenia amerykańskich teologów. W ich ocenie moralne w ludzkiej seksualności jest to, co wyzwalające, wzbogacające drugą osobę, szczere, wierne, społecznie odpowiedzialne, służące życiu (niekoniecznie w znaczeniu płodzenia dzieci) i radosne^[6]. Można nie skupiać się tylko i wyłącznie na penetracji? Można.

Na marginesie muszę przyznać, że owo trwałe i nierozłączne zespolenie funkcji prokreacyjnej i więziotwórczej współżycia wykracza poza moje zrozumienie. Dlaczego katolickie małżeństwo nie może nigdy rozdzielić tych dwóch funkcji; mieć seksu tylko dla radości, seksu wzmacniającego relację małżonków? Oczywiste jest, że w tym pytaniu nie chodzi o przeoczenie możliwości współżycia w czasie niepłodnym[7]. Dlaczego nie można podejmować aktywności seksualnych bez penetracji, np. w czasie owulacji czy po ciąży? Dlaczego antykoncepcja zawsze musi prowadzić do wykorzystania jednej strony przez drugą? Nie wiem, choć szukam odpowiedzi.

Drugie źródło, które chciałabym przytoczyć, jest co prawda fragmentem książki amerykańskiej pastorki luterańskiej, ale sądzę, że zawarte w nim uwagi odnieść można do katolików. Warto zapytać: kogo dotyczy i dotyka nauczanie o seksualności?

Nadia Bolz-Weber przytacza w swojej książce rozmowę ze swoją transpłciową parafianką:

 „– Wiesz co, Meghan, dzisiaj rano po raz pierwszy od jakichś czterdziestu lat czytałam swój stary chrześcijański podręcznik edukacji seksualnej.

Zaśmiała się, a ja mówiłam dalej. – Płynie z niego nauka, że według Bożego planu każdy ma być heteroseksualnym, podporządkowanym swojej płci biologicznej chrześcijaninem, który nie uprawia seksu, dopóki nie znajdzie swojej drugiej połówki i nie zacznie robić z nią dzieci.

Zaśmiałyśmy się obie, a ja potrząsnęłam głową: – To znaczy, naprawdę myślę, że gdzieś tam istnieją tacy ludzie…

Meghan podniosła rękę i przyłożyła kciuk do reszty swoich palców, łącząc pomalowane na fioletowo paznokcie. – Pewnie, że tak. A mieszczą się w takim małym kółku. Gdybyśmy narysowali okrąg przedstawiający wszystkich ludzi na ziemi, a w nim w środku kolejny okrąg dla wszystkich żyjących zgodnie z «Bożym planem», to cóż, w tym drugim kole zmieściłoby się bardzo niewiele osób.

Meghan się tam nie mieści. Ja tam nie pasuję. To kółko nie zawiera też rozwodników, ludzi żyjących w nieszczęśliwych małżeństwach, tych, którzy uprawiają seks przed ślubem, masturbujących się, aseksualnych, gejów i lesbijek, biseksualistów, niechrześcijan, osób niebinarnych…

Jeżeli taki jest «Boży plan», to Bóg jest kiepskim planistą. Możliwe, że ty też nie mieścisz się w tym kółku”^[8].

W teorii wiemy, że Kościołowi nie chodzi o to, by kobieta rodziła czternaścioro dzieci. W praktyce jednak, jeżeli małżeństwo ma czwórkę pociech i nie ma zasobów na kolejne, może usłyszeć, że jest „zamknięte na życie”

Paulina Model

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Cytat ten odnosi się do bardzo wielu grup, które znajdują się „poza kółkiem”. I nie chcę rozstrzygać w tym miejscu ich problemów. Niemniej jednak w rozważaniach nad katolicką etyką seksualną nie możemy zapominać, dla kogo ona jest i czy w ogóle istnieje jakaś szansa, żeby kogoś obeszła (a także: jak czują się wszyscy ci, którzy mimo prób nie dorastają do naszych wyśrubowanych standardów, lub też dorastają, ale ponoszą z tego powodu znacznie większe szkody).

Liczba ludzi „poza kółkiem” i ich losy powinny też być wezwaniem do postawienia pytania samym sobie i Kościołowi: czy wypchnięcie tych ludzi poza nawias (niektórzy nigdy do kółka nie wejdą) to naprawdę jest wola Boża, ów Boży plan?

Można tu podnieść argument, który pojawia się i w innych dyskusjach katolików: nie idzie o ilość, ale o jakość. Większość lokuje się poza kółkiem? Cóż, zostanie owa reszta Izraela. Nieliczni, ale wierni.

Można myśleć i w ten sposób, ale takie wykluczanie innych i zamykanie się w bańce budzi mój wewnętrzny sprzeciw oraz pytanie: skąd wiadomo, że Bóg został w naszej bańce? „Jeśli nauczanie naszego Kościoła jest powodem krzywdy ludzkiego ciała i duszy, powinniśmy przemyśleć to nauczanie”^[9] – uważa słusznie Nadia Bolz-Weber.

Mentalność antykoncepcyjna czy realizm?

„Niech się małżonkowie wyszaleją, zanim pojawi się dziecko” – można słyszeć nierzadko. Wychodząc od takich sformułowań i postaw, Marcin Kędzierski podnosi w swoim tekście krytykę „mentalności antykoncepcyjnej” i traktowania dziecka jako przeszkody.

Jakkolwiek rozumiem ten sprzeciw, szczególnie przy tak przyjętym słownictwie, to jednak w mojej opinii (nie czarujmy się) dziecko znacząco i dramatycznie zmienia pożycie seksualne rodziców. Zmienia częstokroć jego częstotliwość i możliwość.

Być może ta zmiana jest bardziej widoczna dla obciążonych karmieniem i nocnymi pobudkami matek, których fizjologia zmienia się po porodzie, szczególnie jeśli odbył się drogami natury, a nierzadko pociąga za sobą konieczność rehabilitacji fizjouroginekologicznej.

Dlatego pozwolę sobie na stwierdzenie, że poród i dziecko stanowią pewnego rodzaju „zagrożenie” dla dotychczasowego życia seksualnego. Dziecko, które budzi się, kiedy właśnie chcemy zbliżenia – staje się przecież w tym momencie swoistą przeszkodą. Dziecko, które pozostawia nas bez sił wieczorem – podobnie.

Pewnie ładniej byłoby nazwać te trudności „wyzwaniem”. Oczywiście można z tych wyzwań skorzystać twórczo i z pożytkiem dla związku. Nie twierdźmy jednak, że seks bez dzieci jest tak samo beztroski, szalony, prosty (niepotrzebne skreślić) jak wtedy, kiedy już mamy dzieci. Szczególnie małe i wymagające. Rozumiem, że przechodzenie nad tym faktem do porządku dziennego wynika z krytyki pewnego modelu, w którym obecna jest niechęć do dzieci, a nie w ramach wyważonej analizy życia seksualnego pary przed rodzicielstwem i kiedy dzieci są już na świecie. Jednak jako kobieta, której ciało przeszło przez poród naturalny, protestuję przed uproszczeniami.

Słaba to reklama macierzyństwa, ale wolę prawdę niż lukier. I nie mam nic przeciw „wyszaleniu się, póki jesteśmy sami”. Dla mnie to realizm, nie mentalność antykoncepcyjna. Potem też można szaleć, ale nie mydlmy oczu, że na takich samych zasadach.

Dyskurs katolicki nie powinien ogniskować się wokół reklamy macierzyństwa i prokreacji na siłę. Tym bardziej antynatalizm nie powinien być mu bliski, lecz towarzyszenie w zadanej nam rzeczywistości. I relacyjność.

Lęk to nie bojaźń

Pewnym aspektem, który bym dodała do problematyczności Naturalnego Planowania Rodziny, jest lęk. Lęk młodych matek przed kolejną ciążą, gdy na pokładzie noworodek, lęk wielomatek po kilku cesarkach, kiedy kolejna będzie poważnym zagrożeniem dla życia i zdrowia, lęk o współżycie przed i w menopauzie, lęk przed grzechem.

Ów lęk różnych osób, w różnych odsłonach, pojawia się, gdy na piedestale stawiamy dobro, jakim jest wyśrubowany model współżycia małżeńskiego. Każe mi on pytać: czy to naprawdę jest dobro. Lęk, który nie ma nic wspólnego z bojaźnią Bożą, a raczej z poważną i długotrwałą bolączką – czy to jest coś, co Kościół powinien „dawać w zestawie” swoim wiernym?

Można powiedzieć, że lepsze szkolenie w zakresie NPR albo praca z psychologiem mogłyby taki lęk usunąć. Może tak, nie sądzę jednak, że rozwiązuje to wszystkie trudne przypadki, z jakimi katolicy się borykają.

Można też powiedzieć, że perspektywa wiary i ufności, że Bóg nam pomoże, bo zawsze pozostaje z nami, zdolna jest cały ten problem rozwiązać, usunąć wszelki lęk. Nie chcę zaprzeczać, bo wierzę w Bożą Opatrzność. Jednocześnie bliski jest mi Bóg, który zaprasza człowieka do współtworzenia świata, który dał mu wolność, choć nie musiał tego robić.

Korzystanie z tej wolności i sprawczości rozumiem jednak m.in. jako korzystanie z rozumu danego od Boga. A także korzystanie z tego, co wytworzyli inni (pamiętając, że wszystko wymaga trzeźwej oceny). Zaś balansowanie pomiędzy zaufaniem Bogu a biernym oddaniem kontroli, „bo przecież wszystko będzie dobrze” – taka postawa daleka zdaje mi się od współpracy ze Stwórcą.

Ostatnim aspektem Naturalnego Planowania Rodziny, który został podniesiony w tekście przez Marcina Kędzierskiego, ale trochę z innej strony (a jest on ważny szczególnie z punktu widzenia kobiety) jest jego… nienaturalność. Owszem, seks obywa się bez pigułek czy lateksu, opiera się na biologicznym rytmie ciała kobiety, ale w momencie, w którym chcemy odłożyć poczęcie (jak to ładnie mówi Kościół), staje się nienaturalny. Bo oznacza współżycie w okresie, który hormonalnie nie jest dla kobiety idealny. Jeśli mamy szczęście, będzie to chwila, zanim zacznie się okres okołoowulacyjny; a jeśli pecha – to zostają nam dni po hormonalnym haju, owulacji, czyli coś plus Zespół Napięcia Przedmiesiączkowego.

Jakbyśmy nie poprowadzili rachunku: w ciągu ilu cykli katolickie małżeństwo może współżyć w czasie owulacji, i tak zawsze da nam to znacznie mniej cykli, w których, stosując NPR, możemy korzystać z dobrodziejstwa biologii i owulacji niż tych, kiedy pozostaje nam się kochać w oparach zespołu napięcia przedmiesiączkowego.

Tego czasu nie można także wykorzystać na inne formy seksualnej aktywności bez penetracji, bo oznaczałaby to rozdzielenie roli przekazywania życia od budującej jedność związku. A na to Kościół się nie godzi. Znaczy godzi, tylko mówi: błądzicie i grzeszycie.

Innymi słowy: NPR skazuje nas na nienaturalność przez większość życia i gubienie iskry, która wcale nie musi przepaść.

Oczywiście, można ten problem rozwiązać tak, jak niektóre wspólnoty w Kościele gorąco zachęcają: przyjąć taką liczbę potomstwa, jaką Bóg da. Bo jak da dzieci, to da i na dzieci. Czy jest to rzeczywiście jedyny słuszny model i czy będzie służył kobiecie po trzech cesarkach i komplikacjach zdrowotnych, gdzie każda kolejna ciąża prawdopodobnie będzie pozamaciczna?

Proszę wybaczyć, ale to nie jest ufność Bogu. To zrzucanie odpowiedzialności za swoje życie. Bóg nie jest demiurgiem, który przesuwa nami jak pionkami. Jest tym, który dał nam wolność: dar i wyzwanie.

Albo autonomia, albo zależność

Lena Klejc w rozmowie z Piotrem Żyłką kapitalnie mówiła o relacji, jaka dobrze, żeby była pomiędzy Kościołem instytucjonalnym a małżonkami: „Powinna być jedna prosta zasada: ufamy wam. Mówię o ludziach, którymi są wierzący katolicy i mają ten sakrament. Ufamy wam, fajnie, że jesteście małżeństwem, ufamy wam, róbcie, co chcecie. Taka kartka powinna być przy udzielaniu ślubu, pozdrowienia”.

Ufamy czy nie? Autonomia czy zależność? Kwestia powinności rozeznania z kierownikiem duchowym to ważki punkt. Propozycję rozważenia „w zaciszu konfesjonału” wyrażała już jakiś czas temu Małgorzata Wałejko, rewidując swoje wcześniejsze poglądy^[10].

W skrócie: jeśli dla małżonków trudne jest podporzadkowanie się bezwzględnemu wymogowi dostosowania się do zasad katolickiej etyki seksualnej, to trwanie przy tych wymogach w imię koniecznego, heroicznego poświęcenia, Wałejko określiła jako faryzejskie nakładanie na innych ciężarów nie do uniesienia.

Swoje uprzednie zdanie zamieniła na opinię, że są takie sytuacje, w których może większym dobrem jest odejście od ustalonych zasad po wcześniejszym rozeznaniu ze spowiednikiem. Doceniam tę rewizję, jednak mam pewne „ale” do propozycji podanej w zamian.

W mojej opinii kierownictwo duchowe należałoby tu traktować opcjonalnie, a nie jako powinność. Albo mówimy o autonomii, albo o zależności. Albo traktujemy się jak dorośli dorosłych, albo zgadzamy się na traktowanie jak dzieci. W sytuacji po formacji i bierzmowaniu ta druga opcja jawi się jako co najmniej nieadekwatna.

Czy wszyscy po bierzmowaniu oraz formacji do sakramentu małżeństwa jesteśmy bogaci w argumenty, narzędzie rozeznawania, obyci w encyklikach i pismach etycznych? Pewnie, że nie. Raczej pozostajemy w drodze, możemy wzrastać przy wsparciu Kościoła, ale równocześnie jesteśmy parą dorosłych małżonków najlepiej znających naszą sytuację.

W związku z tym kierownictwo duchowe, owszem, ale jeśli jest potrzebne (może lepsze byłoby: towarzyszenie). Bazą powinna być dobra formacja do wolności i relacyjności, która – jeśli zachodzi taka potrzeba – może być uzupełniona przez kogoś z zewnątrz. Kogoś, kto raczej będzie pomagał w rozstrzyganiu trudności czy poszerzaniu wiedzy oraz podnoszeniu kompetencji. A nie kogoś, kto ma rolę wytyczania ścieżek i szafowania dostępem do Boga (spowiednik taką ma).

Serce problemu

Nie chodzi tu zresztą jedynie o zmianę nauczania (jakkolwiek jest ona w mojej opinii konieczna), ale o wychowanie do wolności Chrystusowej. Co z tego, że stworzymy kolejny katalog norm, kiedy ludzie będą się (choć może trochę rzadziej) pytać o pozwolenie (sic!) księdza czy katolickiego ginekologa? Czy mi wolno to, czy mi wolno tamto?

Potrzeba „glejtu” od księdza to również przejaw klerykalizmu i cedowanie na niego odpowiedzialności za swoje życiowe decyzje. Ksiądz powiedział, że nie wolno – to nie wolno. Ksiądz na spowiedzi nam pozwolił na antykoncepcję w ramach prymatu sumienia, biskupi dali łaskę spożywania mięsa w piątek po Bożym Ciele, albo pozwolili nie chodzić do kościoła, bo COVID.

Tu chodzi o zmianę, która wymaga znacznej ilości czasu. Bez niej jednak i najlepsze prawo nie stworzy z nas dojrzałych katolickich małżonków. I dotyczy to obu stron: zarówno konkretnej pary, która będzie umiała rozeznać swoją sytuację i w razie problemu będzie wiedziała, gdzie zwrócić się po pomoc, jak i wszystkich innych wiernych, którzy uszanują wybór małżonków, ufając, że jako dorośli chrześcijanie podjęli go mądrze. A jeśli ci drudzy będą mieli poważne wątpliwości wobec wyboru pary, powinni umieć je wyrazić z delikatnością. Zmiana więc musi stać na dwóch nogach: reformy nauczania i modyfikacji w formacji wiernych.

W obecnej sytuacji często spotykam ludzi uprawiających tzw. katopartyzantkę. Korzystają z prymatu sumienia lub powołują się na rozeznanie (szczęśliwie, że poznali te koncepty w swojej formacji), ale wciąż czują się na marginesie katolickiego świata. A przecież prymat sumienia znamy jako Kościół przynajmniej od czasu św. Tomasza z Akwinu, zaś świętym rozwijającym pojęcie i zasady rozeznawania był Ignacy z Loyoli.

Mimo że wybory w zakresie etyki seksualnej zostały przez wspomniane wyżej osoby przedyskutowane, omodlone, rozeznane i przynoszą korzyść ich związkom, to wiedzą, że muszą bardzo uważnie wybierać spowiednika czy rozmówcę, żeby nie zostać skrzywdzonymi czyimś prędkim osądem. Jednocześnie niemalże nikt z nich nie wypowiada się o swoich niestandardowych wyborach publicznie i pod własnym nazwiskiem, bo niemiły im ostracyzm czy oficjalna ekskomunika.

A problemem nie jest to, że są grzesznikami, którzy słusznie się wstydzą grzechu. Ale to, że podejmując wybory służące ich relacji z małżonkiem i Bogiem, czują się kombinatorami, partyzantami, wykluczonymi i niezrozumianymi przez Kościół głównego nurtu.

Słowa na „cz” i na „o”

Czystość to fetysz wielu Kościołów. Jest taka znana anegdotka, która mówi (powtarzam z pamięci), że jeśliby teraz na ziemię przylecieli kosmici i zobaczyli Kościół rzymskokatolicki, doszliby do wniosku, że jest to jakiś mistyczny kult mężczyzn w sukienkach zaaferowanych seksem i polityką^[11].

Oprócz wspomnianych przez Marcina Kędzierskiego niezwykle krzywdzących pochodnych źle ujmowanej czystości (metafory brudnych szklanek, wyżutych gum i nadgryzionych ciastek budzą nieustająco we mnie jak najgorsze skojarzenia), mamy do czynienia z nadrzędną kategorią: purity culture. To koncept przede wszystkim rozwijany (i krytykowany) przez Kościoły ewangelikalne, natomiast pewne jego formy funkcjonują i w naszym katolickim kontekście.

Funkcjonują i realnie ranią. Koncept ten odnosi się do szerszego zjawiska, na które składają się publikacje, kazania, zachowania tak duchownych, jak i świeckich, słowem: kultura, która przeakcentowuje czystość i promuje toksyczne jej rozumienie.

Nie mam dobrej odpowiedzi na pytanie, co zrobić z tą nomenklaturą. Teolożka feministyczna Tina Beattie, pisząc o czystości i dziewictwie Niepokalanej, wskazywała na inne rozumienie dziewictwa. Nie w odniesieniu do mężczyzny: jako tej przez niego „nieskalanej”, ale bycia nietkniętą jak dziewiczy las czy ocean, w odniesieniu do czystości pierwotnej natury.

Sama mam po dziurki w nosie argumentu podnoszonego przy różnych sporach popteologicznych w kontekście czystości w odniesieniu do kobiety, czyli: jakbyś się tak naprawdę wczytała, to zobaczysz, że Kościół wcale nie dyskryminuje kobiet, a niewiasta jest koroną stworzenia, „córką Króla”, obdarzoną „geniuszem kobiecym”. Wiemy, że popularnie mówi się to, ale tak naprawdę jest inaczej: po prostu za mało czytasz i nie chcesz zrozumieć. Tymczasem jeżeli pewne pojęcie ma potencjał, żeby społeczeństwo je przekręcało i źle rozumiało, to może czas na zmianę – albo pojęcia, albo katechezy dookoła niego?

Nierzadko owe „głębokie sensy”, które „tylko trzeba zrozumieć” wcale nie niosą aż tak pozytywnej wartości, jak niektórzy chcieliby pojmować. Daleka jestem od przekonania, że „geniusz kobiety” ją nobilituje. A podobne przykłady można by mnożyć.

Zmiana semantyki brzmi kusząco. I stanowi trudne wyzwanie. Nie mam odpowiedzi, co jest lepsze: praca nad lepszym rozumieniem (vide: dziewiczy las) czy zastępowanie istniejącego słownika nowym. W praktyce Kościoła bądź się po cichu porzucało pewne pojęcia i koncepty (np. obowiązek małżeński), bądź wynajdywało nowe oznaczające to samo.

A jest jeszcze jedno pojęcie, które wymaga pracy nad jego rozumieniem i użytkowaniem: otwartość na życie. W teorii wiemy, że nie chodzi tylko o rodzenie czternaściorga dzieci jedno po drugim, pojęcie to wykracza poza samą prokreację.

Jednak w praktyce, jeżeli małżeństwo ma czwórkę pociech i nie ma zasobów na kolejne, to może usłyszeć gromy, że jest „zamknięte na życie”. Podobnie młode głęboko wierzące katoliczki, które kilka lub kilkanaście miesięcy po narodzinach dziecka nie czują się na siłach, by być zaraz w kolejnej ciąży, martwią się, że są zamknięte na życie. Chyba nie do końca o to chodziło…

Na koniec chciałabym zaznaczyć, że wszystko, co wyżej napisałam, wcale nie oznacza totalnego oporu wobec osób, które odnajdują się w teologii powołującej się na zasadność stosowania NPR. Szanuję Wasze wybory i jeżeli są one z pożytkiem dla Waszych związków, sumień i ciał – nic nie stoi na przeszkodzie kontynuowania tej drogi.

Dobrze też wiem, że i osoby spoza Kościoła po nią sięgają. Nikt nikomu niczego nie zabiera. Niemniej regularnie spotykam osoby, przede wszystkim kobiety w różnym wieku i sytuacjach życiowych, które wraz ze swoimi mężami cierpią lub cierpiały w takim modelu. Z przeróżnych powodów.

Na mojej pralce znajduje się naklejka przedstawiająca transparent z napisem: „Privilege is when you think something is not a problem because you aren’t affected personally” [Uprzywilejowanie to sytuacja, kiedy myślisz, że coś nie jest problemem, bo nie dotyka cię osobiście]. Bingo!

Bolą mnie głosy odnajdujących się w NPR, które pomijają trudne aspekty, wątpliwości; głosy kwitujące, że na wszystkie niestandardowe opcje mają radę. Fikołki w odpowiedzi na pytania o skomplikowane sytuacje, nadużywanie w tym kontekście takich pojęć jak asceza, dźwiganie krzyża, posłuszeństwo, ofiara bądź męczeństwo. Głosy ludzi przekonanych, że to oni posiadają ostateczną Prawdę, nie ma i nie będzie innej (och, historia Kościoła jest bardzo pouczająca w kwestii wykuwania jednych prawd i zapominania o innych…).

Nie potrzebujemy Waszego osądu i nakładania ciężarów nie do uniesienia. Potrzebujemy wspólnego wędrowania jako jeden, ale różnorodny Kościół. Kościół wyzwolony do wolności przez Chrystusa, który na nowo i właściwie ustanawia prawo, który nazywa nas wszystkich braćmi i siostrami.

Pytania ważne i ważniejsze

Główne pytanie, jakie wiąże się z debatą na temat katolickiej etyki seksualnej, to nie tylko to: czy mamy prawo wymagać od innych heroizmu i męczeństwa? Czy sami będąc zadowolonymi użytkownikami NPR albo wręcz przeciwnie – znosząc trudności w pocie czoła – możemy żądać przynajmniej tego samego od każdego, kto chce się zwać chrześcijaninem?

Niezwykle ważne, aby pytać: czy jako Kościół potrafimy dostrzec ludzi w sytuacjach niestandardowych? I jak na ich „odstawanie” od środka krzywej Gaussa reagujemy: czy starając się spojrzeć na każdego indywidualnie, czy też przykładając doń „jedyną prawdziwą” miarę?

Poważyłabym się na stwierdzenie, że slogan „one size fits all” [jeden rozmiar dla wszystkich] nie daje się pogodzić z chrześcijańskim personalizmem. Podstawowe pytanie brzmi: czy wciąż boimy się wolności, czy i jak od niej uciekamy^[12]?

Nikt nie neguje potrzeby pewnych regulacji w kwestii katolickiej etyki seksualnej. Lecz jeśli wysiłek rozeznania, rozmowy z małżonkiem, a także z Bogiem przez modlitwę zastąpi litera prawa i cedowanie odpowiedzialności poza siebie, w myśl zasady: „bo ksiądz (nie) pozwolił”, to sądzę, że tracimy jakiś bardzo ważny element stawania się dojrzałymi chrześcijanami.

Jeśli prawo zabija, a my zamiast zasad o umywaniu kubka i misy stworzyliśmy (doprecyzujmy: stworzyli je mężczyźni celibatariusze) palimpsest dokumentów Kościoła określających szczegółowo życie seksualne wiernych, to czy przypadkiem nie zgubiliśmy istoty?

---

^[1] Posługując się terminologią ks. T. Halika: Kościół wielokrotnie przegapił swój kairos i stracił w ten sposób wielu wiernych nie zyskując zbyt wiele. Jest to oczywiście osąd ostry i bardzo ogólny.
^[2] Niestety skrytykowanej przez Watykan. Por.: https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20120330_nota-farley_en.html [dostęp 13.07.2023].
^[3] „The Sexual Person: Toward a Renewed Catholic Anthropology”.
^[4] „Shameless. A Sexual Reformation”.
^[5] „Good Christian Sex, Why Chastity Isn’t the Only Option – and Other Things the Bible Says About Sex”.
^[6] Catholic Theological Society of America, Human Sexuality: New Directions in American Catholic Thought (Paulist Press: 1977), 186. https://cac.org/daily-meditations/a-sexual-morality-based-on-love-2021-06-07/
Zdanie Watykanu: https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_19790713_mons-quinn_en.html
[7] Tak o współżyciu, które zawsze musi wskazywać na jedność małżeństwa oraz na rodzicielstwo, jak i o sytuacjach, w których pewnym jest, że nie powoła się na świat nowego życia mówi encyklika „Humanae vitae” m.in. w punktach 11 i 12.
^[8] N. Bolz-Weber, „Bez wstydu. Reformacja seksualna” (tłum. Igor Kuranda), tekst zamieszczony na grupie ewanglickie spotkania i dyskusje na Facebooku.
^[9] Tamże.
^[10] W wartym lektury tekście „Matka Boska Jedynaka” z „W drodze” 7/2018 zrewidowała swoje poglądy z „Czy Bóg prosi o heroizm? Antykoncepcyjne dylematy”, opublikowany w miesięczniku „W drodze”, 9/2008. Warto zapoznać się z oboma, by prześledzić różne argumentacje.
^[11] Jakby ktoś chciał być złośliwy, to powiedziałby, że ten i poprzednie artykuły tylko potwierdzają tę tezę.
Nie wiem, czy źródłem czy powieleniem tejże historii jest fragment z „British Museum w posadach drży” Davida Lodge’a. Adam pisze tam krótki artykuł dla marsjańskiej encyklopedii o katolicyzmie. Odnotowuje on, że „na półkuli zachodniej cechował go złożony system seksualnych tabu i rytuałów” (1993: 12–13). Cała książka jest pastiszem przywołującym „watykańską ruletkę”, w którą gra katolickie małżeństwo – NPR.
^[12] By wspomnieć pisma ks. J. Tischnera i E. Fromma.

Wcześniejsze głosy w dyskusji:
Marcin Kędzierski, Katolicka etyka seksualna: przed drugim etapem rewolucji relacyjnej
Małgorzata i Tomasz Terlikowscy, Seks w małżeństwie, czyli przyjemność i namiętność koniecznie potrzebne
Agata Rujner, Czystość jest atrakcyjna
Krzysztof Krajewski-Siuda, Katolicka etyka seksualna: nowa antropologia czy stare błędy?
Monika Chomątowska, Kiedy w Kościele przydaje się seksuolog
Dariusz Piórkowski SJ, Eros, agape i seks