Przeczekamy i prosimy o przeczekanie. Odc. 5: Wyrok, którego miało nie być

Do usunięcia biskupa z urzędu wystarczy „poważny brak sumienności” w kwestii wykorzystywania seksualnego osób małoletnich. W tej sprawie „poważny brak sumienności” to określenie najłagodniejsze z możliwych.

Minęło już ponad ćwierć wieku od chwili, gdy prawi ludzie w Szczecinie rozpoznali zło i zaczęli szukać sprawiedliwości. Szukali jej od 1995 r., najpierw w Kościele – ale do tej pory nie znaleźli. Kolejne osoby zgłaszały problem kolejnym biskupom, ale nic z tego nie wynikało. 25  lat zmagań o kościelny akt sprawiedliwości analizujemy w kolejnych częściach śledczego reportażu Zbigniewa Nosowskiego. Dziś odcinek piąty.

Część pierwsza: „Kościelny rezerwat niedostępności”
Część druga: „Jak z pokrzywdzonego zrobić oskarżonego”
Część trzecia: „Jak prowincjał z arcybiskupem o molestowaniu rozmawiali” 
Część czwarta: „Ćwierćprawda nie wyzwala”

*

Ten, od dawna przygotowywany piąty odcinek cyklu „Przeczekamy i prosimy o przeczekanie” miał wyglądać inaczej. Bardzo długo zabiegałem o rozmowę z metropolitą szczecińsko-kamieńskim, abp. Andrzejem Dzięgą. Chciałem usłyszeć jego odpowiedzi, poznać jego punkt widzenia, zrozumieć perspektywę, z której on patrzy na sprawę ks. Andrzeja Dymera. Bezskutecznie. 

„Publikuje Pan w sposób ukierunkowany”

Był jednak moment, że abp Dzięga wstępnie obiecał mi wywiad. 13 stycznia napisałem sms bezpośrednio do niego. Podkreśliłem, że koniecznie chodzi mi o rozmowę na żywo, a nie wywiad korespondencyjny (na taką formę „rozmowy” z nim zgodziłem się przed 10 laty, czego do dziś żałuję – więcej o tym w przypisie na końcu tekstu). Napisałem: „Jak Ksiądz Arcybiskup wie, analizuję m.in. sprawę ks. Dymera. Zależy mi na poznaniu argumentów Księdza Arcybiskupa. Chętnie przyjadę do Szczecina. Możliwe jest także nagranie rozmowy przez telefon lub przez komunikatory internetowe”.

Odpowiedź nadeszła – o dziwo! – tego samego dnia: „Panie Redaktorze, ponieważ proces [ks. Dymera – ZN] trwa, każdy komentarz do sprawy jest przedwczesny. Także mój byłby przedwczesny. Nie mam wątpliwości, że jest Pan tego w pełni świadomy. Odsyłam do odpowiedzi, otrzymanych już przez Pana od Rzecznika prasowego naszej Kurii. Abp Andrzej”. 

Odpisałem: „Ze swej strony nie mam wątpliwości, że jest Ksiądz Arcybiskup w pełni świadomy, iż w sprawie ks. Dymera – a raczej osób przez niego skrzywdzonych – każdy komentarz jest nie tyle przedwczesny, ile spóźniony. I to bardzo mocno spóźniony. Tę odmowę przyjmuję z wielkim smutkiem. Ale ja chciałbym porozmawiać z Księdzem Arcybiskupem również o innych sprawach. Czy będzie to możliwe?”.

15 stycznia – a więc już po publikacji czwartego odcinka tego cyklu, zatytułowanego „Ćwierćprawda nie wyzwala” – otrzymałem obiecującą odpowiedź od metropolity szczecińskiego: „Dla jasności: nie każde słowo jest przedwczesne. Ale każde przedwczesne słowo już na zawsze pozostaje przedwczesne. Wiem, że Pan ma bardzo dużą wiedzę oraz własne źródła informacji. Publikuje Pan też sporo i w sposób ukierunkowany. Jeśli jednak mogę w czymś dobrym pomóc, to – oczywiście – jestem do dyspozycji w granicach moich możliwości. Z dobrymi życzeniami łączę zapewnienie o modlitwie”.

Wyjaśniłem więc: „Jeśli chodzi o moje ukierunkowanie, to – jak od początku podkreślam – chodzi mi o prawdę i sprawiedliwość”. Podziękowałem za modlitwę, dyspozycyjność i gotowość do rozmowy. Prosiłem o ustalenie terminu i formy nagrania. Odpowiedzi już nie było. Późniejsze prośby i przypomnienia również pozostały bezowocne. Być może abp Dzięga uznał, że rozmowa ze mną nie pomoże „w czymś dobrym” – a taki „warunek” naszej rozmowy wskazał w ostatniej wiadomości, jaką do mnie napisał. 

Dziennikarska rzetelność nakazuje jednak zabiegać o stanowisko bohatera tekstu. Pod koniec lutego br. napisałem więc do kanclerza i rzecznika kurii szczecińskiej, ks. Sławomira Zygi. Wysłałem mu zestaw 11 pytań, zapowiadając następne, i prosząc o odpowiedź w imieniu archidiecezji i arcybiskupa. Odpowiedzią duchownego była jednak informacja, że właśnie zrezygnował z funkcji rzecznika. Ks. Zyga przekazał mi dwa inne adresy poczty elektronicznej, pod które mam kierować pytania (oba doskonale mi znane): ogólny adres kurii i adres sekretarza metropolity. Rzecz jasna, napisałem. Rzecz jasna, także na adres ks. Zygi jako kanclerza kurii (bo tę funkcję on nadal pełni). Rzecz jasna, znikąd odpowiedzi. 

Kościelny mobbing pokrzywdzonych

Pozostaje mi więc opisać tu kilka kwestii (zdecydowanie nie wszystkie), o które chciałem zapytać metropolitę szczecińsko-kamieńskiego. Skoro nie udało się uzyskać odpowiedzi do tej publikacji, może pojawią się publicznie teraz, gdy przedstawię nie tylko pytania, ale również moje wnioski i hipotezy? 

Dziś skupię się na kwestii odpowiedzialności abp. Dzięgi w sprawie ks. Dymera (inne, podobne przypadki zaniedbań metropolity szczecińsko-kamieńskiego chcę opisać oddzielnie). Od trzech szczecińskich duchownych (niezależnie od siebie) słyszałem o niepokojach, jakie przeżywał w tej sprawie metropolita. Cytowali mi jego słowa wypowiadane w gronie osób bardzo zaufanych: „Głupio byłoby odejść przez Dymera”… Czego mógł się obawiać abp Dzięga? Co mogło mu osobiście ciążyć na sumieniu? 

W trwającym ponad ćwierć wieku postępowaniu kolejni metropolici szczecińscy oraz metropolita gdański – jako zwierzchnicy kościelnych struktur sądowych – zamienili wymierzanie sprawiedliwości w uporczywe i długotrwałe nękanie skrzywdzonego człowieka

Zbigniew Nosowski

Od razu jednak podkreślam, że krytycznej refleksji nad wnioskami, jakie trzeba wyciągnąć z całej historii sprawy ks. Dymera, nie da się sprowadzić wyłącznie do tego, co zrobiły indywidualne osoby własną myślą, mową, uczynkiem i zaniedbaniem. Problemem jest także systemowa niewydolność struktur kościelnych, umożliwiająca zjawisko, które nazwałbym kościelnym mobbingiem wobec osób pokrzywdzonych. Chodzi mi o rolę archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej, archidiecezji gdańskiej i watykańskiej Kongregacji Nauki Wiary w działaniach wobec ofiar ks. Dymera, zwłaszcza franciszkanina Tarsycjusza Krasuckiego, który stał się głównym świadkiem oskarżenia, a dlatego również celem ataków (trwających także obecnie, nawet po śmierci krzywdziciela) ze strony oskarżonego i jego obrońców, a także ich medialnych sojuszników. 

Używam z pełnym rozmysłem określenia „kościelny mobbing” – nie potrafię bowiem inaczej nazwać trwającego niemal 13 lat procesu kanonicznego drugiej instancji. Przez ponad 9 lat nawet nie został on rozpoczęty, mimo polecenia Kongregacji Nauki Wiary. Gdy już się rozpoczął, przewlekany był – głównie na skutek starań obrońców ks. Dymera – przez ponad 3 lata. A pamiętać trzeba jeszcze i o wcześniejszym, ponad 12-letnim okresie, jaki dzielił pierwsze zgłoszenie biskupowi podejrzeń, iż dyrektor Ogniska św. Brata Alberta molestuje seksualnie swych wychowanków (jesień 1995 r., zgłoszenie przyjął bp Stanisław Stefanek) od rozpoczęcia karnego procesu kanonicznego (2004 r.) i wydania pierwszego w tej sprawie wyroku sądu kościelnego (2008 r.). 

W tym, trwającym ponad ćwierć wieku, postępowaniu kolejni metropolici szczecińscy oraz metropolita gdański – jako zwierzchnicy kościelnych struktur sądowych – zamienili wymierzanie sprawiedliwości w uporczywe i długotrwałe nękanie skrzywdzonego człowieka. Przypomnę słowa ojca Tarsycjusza, który jesienią 2020 r. opowiadał mi, że ma już dosyć ciągania po sądach i tłumaczenia, że nie jest wielbłądem: „Od 28 lat żyję z tym piętnem. Od 16 lat trwają kolejne przesłuchania, wezwania, posiedzenia, badania, procesy – a każdy taki fakt to dla mnie kolejne upokorzenie… Kiedyś nawet prawie całą korespondencję sądową wrzuciłem do niszczarki, bo już nie chciałem z tym mieć nic wspólnego. Kto w tym wszystkim patrzy na moją krzywdę jako 17-letniego chłopaka, za którą nie przeprosił ani sprawca, ani przedstawiciele kryjących go struktur kościelnych? Czy tak trudno rozeznać w kościelnym trybunale, że ten ksiądz nadużywał swojej funkcji dla własnych korzyści seksualnych?”.

Nawet po śmierci

Paradoksalnie, nękanie to trwa również po wydaniu wyroku drugiej instancji (12 lutego 2021 r.) i po śmierci ks. Dymera (16 lutego 2021 r.). Gdański Trybunał Metropolitalny poinformował opinię publiczną o wydaniu wyroku, nie przekazał jednak treści werdyktu. Treści tej nie poznał do tej pory nawet ojciec Tarsycjusz Krasucki. 

Poruszony taką sytuacją jest dr hab. Michał Królikowski, profesor prawa karnego na Uniwersytecie Warszawskim: „W powszechnym procesie karnym jest to rzecz nie do pomyślenia i stanowi jaskrawe pogwałcenie praw osoby pokrzywdzonej przestępstwem. Rozstrzygnięcie – ocenienie i w przypadku skazania: publiczne potępienie sprawcy, w sposób ujawniony wobec pokrzywdzonego – jest jednym z fundamentów wymierzania sprawiedliwości”. Królikowski zwraca też uwagę na inny aspekt sprawy: „Podobnie za bezwzględnie konieczną uważam – ale tym razem przede wszystkim z powodu gwarancji praw oskarżonego – jawność ewentualnego wyroku uniewinniającego. Niepokoi wrażenie, że w tym przypadku wątpliwości instytucjonalnych co do ujawnienia treści orzeczenia sądu w omawianej sprawie byłoby znacznie mniej”. 

Bez wątpienia w tym przypadku dysponentem wyroku jest Kongregacja Nauki Wiary. To ona w 2008 r. zleciła metropolicie gdańskiemu, abp. Sławojowi Leszkowi Głódziowi rozpoczęcie procesu apelacyjnego. To do niej więc – po prawie 13 latach – trafił wyrok z Gdańska. Również prośby ojca Tarsycjusza o przedstawienie mu werdyktu sędziowskiego zostały przez archidiecezję gdańską przekazane do KNW i to tam ma zapaść decyzja, „w jakim zakresie treści zawarte w wyroku mogą być udostępnione osobom pokrzywdzonym” (to cytat z odpowiedzi, jaką otrzymał franciszkanin z Gdańskiego Trybunału Metropolitalnego). 

Protestami polskiej opinii publicznej w tej sprawie kongregacja się bynajmniej nie przejmuje. Według nieoficjalnych informacji intensywne starania w Watykanie na rzecz szybkiej publikacji wyroku w sprawie ks. Dymera podejmują przedstawiciele Kościoła w Polsce, odpowiedzialni za ochronę dzieci i młodzieży. Efektów na razie wciąż nie widać. Okazuje się, że z punktu widzenia Watykanu problemy polskie są albo mało istotne, albo nierozumiane. Zaś wbrew deklaracjom z najwyższego szczebla Kościoła w praktyce procesowej wciąż realne potrzeby osób pokrzywdzonych nie są stawiane na pierwszym miejscu. 

Ojciec Tarsycjusz – i inni pokrzywdzeni – nadal nie wiedzą, czy druga instancja oficjalnie uznała winę ks. Dymera i jaką wyznaczyła karę… Muszą wciąż zastanawiać się, czy fakt, iż Andrzeja Dymera pochowano jako duchownego, oznacza, że w drugiej instancji nie zapadła decyzja o usunięciu sprawcy wielokrotnego molestowania z kapłaństwa (w moim przekonaniu ks. Dymer na nią zdecydowanie „zasłużył”) – czy też decyzja taka zapadła, lecz nie zdążono jej zakomunikować oskarżonemu, więc nie weszła w życie, albo „tylko” nie przekazano jej rodzinie i przyjaciołom zmarłego. Czyż to nie jest ciąg dalszy strukturalnego nękania osób pokrzywdzonych? 

A na dodatek bezpośrednią konsekwencją braku ogłoszenia informacji o wyroku są kolejne artykuły Sebastiana Karczewskiego w „Naszym Dzienniku”, w których autor szkaluje ojca Tarsycjusza i wszystkie osoby zaangażowane na rzecz sprawiedliwości (zob. odpowiedź ojca Krasuckiego: „Rzeczywisty stan sprawy ks. Dymera”). Każdy dzień rozdrapuje stare rany i tworzy nowe. Tego doświadczają i tak uważają również inne osoby pokrzywdzone, z którymi jestem w kontakcie. W tej sytuacji trzeba jasno powiedzieć, że ktokolwiek w Watykanie przedłuża obecnie procedurę ogłoszenia wyroku w tej sprawie, obciąża swoje sumienie dodatkową krzywdą osób już wielorako skrzywdzonych. 

Domniemanie niewinności

Wróćmy jednak do abp. Dzięgi i do parasola ochronnego, jaki roztaczał on przez 12 lat nad ks. Dymerem. Przypomnieć trzeba, że metropolitą szczecińskim bp Dzięga został na początku roku 2009. Już rok później – znając dobrze wyrok, jaki zapadł w szczecińskim trybunale kościelnym w sprawie ks. Dymera w kwietniu 2008 r. – oficjalnie docenił biznesową skuteczność i menedżerską obrotność przedsiębiorczego duchownego. 

24 marca 2010 r. abp Dzięga powołał do życia Instytut Medyczny im. Jana Pawła II. Dyrektorem Instytutu został ks. Andrzej Dymer. W imieniu archidiecezji zarządzał on kilkoma przedsięwzięciami opiekuńczo-leczniczymi (szpital rehabilitacyjny i trzy domy pomocy społecznej), obficie korzystając także z dostępnych środków publicznych. Metropolita szczecińsko-kamieński wielokrotnie osobiście występował publicznie razem z ks. Dymerem. Sadził z nim drzewka przy prowadzonych inwestycjach, święcił wyremontowane przez niego lokale, wspólnie świętowali z politykami, siedzieli ramię w ramię na konferencjach prasowych. 

Abp Dzięga – ekspert prawa kanonicznego – kierował się zapewne pod tym względem jak najszerszym rozumieniem zasady znanej także w prawie świeckim, że przed zapadnięciem wyroku prawomocnego każdą osobę należy uznawać za niewinną. W Wytycznych Konferencji Episkopatu Polski ta zasada brzmi: „Oskarżony duchowny aż do momentu udowodnienia mu winy korzysta z domniemania niewinności”. 

W czerwcu 2017 r. szef watykańskiej Kongregacji Nauki Wiary miał być w Szczecinie gościem honorowym uroczystości organizowanej przez ks. Dymera, który od 13 lat miał w tej kongregacji status oskarżonego. A wszystko działo się na zaproszenie abp. Andrzeja Dzięgi…

Zbigniew Nosowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Metropolita szczeciński świadom był, rzecz jasna, wyroku pierwszej instancji, który wydał „zakaz powierzania mu [Dymerowi – ZN] funkcji związanych z posługą duszpasterską w sektorze młodzieżowym i dziecięcym” oraz nakazał przekazanie trzymiesięcznych dochodów „na potrzeby Domu Samotnej Matki w diecezji”. Od tego wyroku ks. Dymer złożył apelację, formalnie zatem w sensie ścisłym nie obejmowały go żadne kary kanoniczne, a proces nadal trwał. 

Tyle że poza względami formalnymi (a w Kościele: zdecydowanie ponad nimi) powinna być jeszcze moralność.  Nawet jeśli ktoś zakładał złą wolę osób, które oskarżały Dymera o przestępstwa seksualne, wystarczała elementarna przyzwoitość, aby zrozumieć, że – przy tak poważnych zarzutach stawianych przez tak wiele osób – należy przynajmniej pozbawić oskarżonego wszelkich funkcji kościelnych, by cierpliwie czekał na ostateczny (i szybki) werdykt trybunału drugiej instancji. 

Arcybiskupowi Dziędze tej elementarnej przyzwoitości zabrakło. Postępował dokładnie odwrotnie. To on wydobył Dymera z kościelnego bocznego toru (prowadził dom księży emerytów, dokąd skierował go abp Kamiński) i postawił go w świetle jupiterów. Już w pierwszym roku swojej bytności w Szczecinie nowy metropolita dał się uwieść wizji przedsiębiorczego duchownego, po czym powierzył mu w imieniu archidiecezji zadanie bardzo prestiżowe i wymagające dużej aktywności publicznej. Tę decyzję arcybiskupa jego rzecznik zawsze tłumaczył, wskazując, że ks. Dymer jest odsunięty od oficjalnych zadań i funkcji duszpasterskich, a sprawuje jedynie funkcje administracyjno-organizacyjne. Sęk w tym, że te ostatnie były bardzo eksponowane. 

Dlaczego tę sprawę pominięto 

Wśród poważnych zaniedbań abp. Andrzeja Dzięgi w sprawie ks. Dymera wymienić trzeba także brak zaangażowania z jego strony w dążenie do uwzględnienia w procesie kanonicznym spraw, które były – już za kadencji Dzięgi w Szczecinie – rozpatrywane przez kilka lat, aż do 2015 r., w prokuraturze i sądach państwowych. Sprawy te były też opisywane w mediach, nie sposób więc przyjąć, że metropolita o nich nie wiedział. Mało tego, wielokrotnie w debacie publicznej pojawiał się zarzut dominikanina Marcina Mogielskiego, że w procesie kanonicznym pierwszej instancji nie przesłuchano najmłodszego z chłopców wykorzystanych seksualnie przez ks. Dymera (miał ukończone 14 lat, gdy doszło do zarzucanego czynu). 

Nieuwzględnienie w procesie kanonicznym sprawy dotyczącej najmłodszego z pokrzywdzonych jest o tyle bulwersujące, że w prokuraturze i sądach państwowych ciągnęła się ona przez ponad 7 lat – jej ustalenia powinny więc zainteresować także sąd kościelny. Arcybiskup jest zresztą do tego zobowiązany przez Wytyczne polskiego episkopatu, które sam przygotowywał jako przewodniczący Rady Prawnej KEP. Punkt 15 Wytycznych stwierdza: „Przełożony kościelny ma obowiązek zapoznania się z rozstrzygnięciami organów państwowych i uwzględnić je w swoich decyzjach”.

Mało tego, w 2014 r. – w trakcie trwania tego procesu – rzecznik szczecińskiej kurii stwierdził w oświadczeniu: „Archidiecezja ma pełne zaufanie do możliwości, jakie posiada polski wymiar sprawiedliwości w zakresie skutecznego gromadzenia środków dowodowych, i chce owoce tego dochodzenia, z zachowaniem przepisów polskiego prawa, uwzględnić w dalszym toku postępowania kanonicznego. Stolica Apostolska jest o tym powiadomiona”. Mimo tej deklaracji sprawa, o której mowa, do postępowania kanonicznego jednak nie trafiła. 

Być może stało się tak dlatego, że przebieg sprawy w sądzie był inny niż życzyłby sobie tego ks. Dymer i archidiecezja? Ostatnim merytorycznym wyrokiem, jaki w tej sprawie zapadł, jest bowiem uchylenie przez sąd apelacyjny wyroku uniewinniającego ks. Dymera. Sąd okręgowy poddał wyrok niższej instancji miażdżącej krytyce. Stwierdził m.in.: „Niewątpliwym jest bowiem, że dokonując oceny zgromadzonego materiału dowodowego, Sąd I instancji potraktował wybiórczo materiał dowodowy i uwzględnił jedynie te dowody, które były dla oskarżonego korzystne”. 

Sprawa została przesłana do ponownego rozpatrzenia przez sąd rejonowy. Tam jednak doszło już tylko do umorzenia postępowania z uwagi na fakt, że nastąpiło przedawnienie karalności czynu dokonanego przez ks. Dymera wobec poszkodowanego poniżej lat 15. Ostatecznie ks. Dymer nie został więc w tej sprawie przez sąd uniewinniony, lecz umorzono wobec niego postępowanie z powodu przedawnienia karalności. A to duża różnica, którą proces kanoniczny powinien wziąć pod uwagę. 

Bierność cnotą?

Prawdopodobnie w tych kwestiach arcybiskup będzie się bronił, twierdząc, że on przyszedł do Szczecina już po wyroku pierwszej instancji i nie było jego rolą wpływanie na niezawisły trybunał drugiej instancji. Tyle że to słaby argument. Bierność biskupa wobec procesu drugiej instancji może być uznana nie za cnotę (jak chciałby to przedstawiać sam abp Dzięga), lecz wręcz za zaniechanie, które nie pozwoliło na pełne przedstawienie prawdy i właściwe wymierzenie sprawiedliwości. 

W karnym procesie kanonicznym bowiem to biskup – reprezentowany przez promotora sprawiedliwości (odpowiednik prokuratora) – występuje jako oskarżyciel. W tym przypadku formalnie sprawa trafiła w drugiej instancji już do innej diecezji, ale biskup pierwszej instancji – choćby jako przełożony oskarżonego duchownego – powinien być zainteresowany odpowiednim (i szybkim) przebiegiem procesu. Czyli zabiegać o to, czemu służy proces – wymierzenie sprawiedliwości. Tym bardziej powinno tak być, gdyby biskup był przekonany o niewinności oskarżonego. Właśnie wtedy powinien szczególnie usilnie dążyć do aktu sprawiedliwości oczyszczającego oskarżonego. 

Przez ponad 12 lat ks. Dymerowi i jego sojusznikom udawało się wyprowadzać w pole nawet największe polskie media

Zbigniew Nosowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Nie można w tej refleksji abstrahować także od bliskich osobistych relacji, jakie łączyły abp. Dzięgę z ówczesnym metropolitą gdańskim, abp. Sławojem Leszkiem Głódziem. Obaj współpracowali blisko od wielu lat. Gdy Głódź przyjechał do Polski z Rzymu i został biskupem polowym, kanclerzem jego kurii był w latach 1992–1995 ks. dr Dzięga. Gdy już kanonista został biskupem w Sandomierzu, obaj blisko współpracowali. Spotykali się nie tylko na plenarnych posiedzeniach KEP, lecz także np. należeli wspólnie do Zespołu ds. Duszpasterskiej Troski o Radio Maryja. Obaj są uważani za głównych hamulcowych w KEP w zakresie działań dotyczących wykorzystywania seksualnego osób małoletnich (np. abp Głódź zastopował kilka lat temu pomysł utworzenia kościelnych regionalnych punktów konsultacyjnych, bo uznał, że po prostu nie ma takiej potrzeby). Abp Dzięga przyjeżdżał do Bobrówki (rodzinna wieś Głódzia, gdzie ma on słynną rezydencję), także w sytuacjach rodzinnych, np. na pogrzeb brata metropolity gdańskiego. Wygłaszał w czerwcu 2020 r. homilię z okazji 50-lecia święceń kapłańskich abp. Głódzia. A w grudniu 2020 r. obaj koncelebrowali Mszę świętą z okazji 29. urodzin Radia Maryja – i obaj milczeli, gdy o. Tadeusz Rydzyk uznał wtedy bp. Edwarda Janiaka za współczesnego męczennika. 

Trudno mi uwierzyć, by ci dwaj hierarchowie – spotykając się często i przy różnych okazjach – ani razu nie rozmawiali o procesie kanonicznym wpływowego szczecińskiego duchownego, skoro prowadzenie tego procesu zostało zlecone przez Watykan właśnie archidiecezji gdańskiej. Byłoby to wręcz psychologicznie dziwne i niezrozumiałe, gdyby ten temat pomijali i nie informowali się o stanie postępowania. 

Proces, który miał trwać w nieskończoność

Wcale jednak nie jest dla mnie pewne, czy ten proces w ogóle miał się dalej toczyć. Szczegółowa analiza dat wszystkich znanych wydarzeń okołoprocesowych prowadzi mnie do postawienia hipotezy, że być może dla wielu wpływowych osób upragnionym i pożądanym stanem rzeczy było właśnie trwanie sprawy ks. Dymera w zawieszeniu. Powtarzam: jest to hipoteza, bo wciąż, pomimo wielu starań, nie poznałem akt procesowych w całości, a główni zainteresowani odmawiają rozmowy. 

Coraz bardziej nabieram jednak przekonania, że ten proces właśnie miał trwać w nieskończoność. Wyrok pierwszej instancji, jak się wydaje, miał tkwić w kościelnym „rezerwacie niedostępności” (to cytat z pisma, jakie otrzymałem od oficjała Gdańskiego Trybunału Metropolitalnego, ks. Jerzego Więcka, wraz z odmową przekazania informacji – zob. pierwszy odcinek cyklu) i nigdy nie miał być ogłoszony. Rzecznik szczecińskiej kurii miał powtarzać jak mantrę: „Wszyscy cierpliwie oczekujemy na rozstrzygnięcie”. Ale po kilkunastu latach już chyba mało kto wierzył w zakończenie tego postępowania. 

Być może jednak wyrok w drugiej instancji właśnie – przynajmniej przez długi czas – po prostu miał nie zapaść? Brak ostatecznego wyroku pozwalał przecież na dalsze traktowanie ks. Dymera jako osoby niewinnej. Takie podejście jest bardzo racjonalne z punktu widzenia interesu oskarżonego. Wiadomo, że nawet w świetle zgromadzonego (mocno wszak niepełnego!) materiału dowodowego inny wyrok niż stwierdzający winę ks. Dymera wydawał się w procesie kanonicznym niemożliwy. W takiej sytuacji „najlepszą” reakcją na spodziewany werdykt nieuchronnie skazujący jest odwlekanie momentu zapadnięcia wyroku. 

Tak właśnie było w tym przypadku: najpierw działania na przeczekanie, wieloletni brak dekretu rozpoczynającego proces, potem pozorowane oczekiwanie na zakończenie postępowań przed sądami państwowymi, później przewlekanie procesu, podważanie wiarygodności świadków przez obronę, zgłaszanie kolejnych badań, którym powinien być poddany o. Tarsycjusz lub ks. Dymer, itd. itp. Ta sądowa zabawa w ciuciubabkę miała chyba trwać w nieskończoność. A wszyscy dokoła mieli się zniechęcić do interesowania się sprawą…

Strategia ta długo była skuteczna. Przez wiele lat opinia publiczna była przekonana, że w sprawie ks. Dymera realnie trwa postępowanie odwoławcze. Informował o tym rzecznik kurii szczecińskiej. Tymczasem przez ponad 9 lat proces kanoniczny drugiej instancji ani drgnął, nawet się formalnie nie rozpoczął. Metropolicie gdańskiemu w niczym nie przeszkadzały kolejne ponaglenia z watykańskiej Kongregacji Nauki Wiary. Wedle moich ustaleń 15 lipca 2008 r. KNW wystosowała pismo do abp. Sławoja Leszka Głódzia, w którym poleciła mu rozpoczęcie procedowania sprawy. I nic… Następnie kongregacja przypominała się co najmniej trzykrotnie: 23 sierpnia 2013 r., 5 listopada 2013 r. (cytat: „Będę bardzo zobowiązany Waszej Ekscelencji, jeśli będzie można rozpocząć proces drugiej instancji jak najszybciej to możliwe”), wreszcie 30 października 2017 r. 

Dlaczego ówczesny metropolita gdański mógł sobie pozwolić na tak długie niewszczynanie sprawy szczecińskiej w drugiej instancji mimo jednoznacznych zaleceń z Watykanu? Zapewne sądził, że mało kto będzie w tej sprawie protestował. Zresztą była to tylko kolejna pozycja na długiej liście zarzutów, jakie kierowano pod jego adresem. On jednak czuł się na tyle mocno, że mógł się tym nie przejmować. Przecież bez żadnej reakcji pozostawały liczne nadużycia abp. Głódzia zgłaszane przez gdańskich duchownych i świeckich kościelnym władzom, z papieżem włącznie – zob. „Z Gdańska na watykański Berdyczów, czyli kalendarium działań bezowocnych”). 

Taka sytuacja bardzo odpowiadała również metropolicie szczecińsko-kamieńskiemu.  Brak wyroku drugiej instancji pozwalał abp. Dziędze na dalsze traktowanie ks. Dymera jako formalnie niewinnego, a tym samym korzystanie pełną garścią z jego biznesowej obrotności. Klasyczne podejście w duchu „Przeczekamy i prosimy o przeczekanie”… W świetle tej hipotezy bardziej zrozumiała byłaby także bierność metropolity szczecińsko-kamieńskiego w trakcie procesu kanonicznego. Mógł on nie przejawiać w tej dziedzinie aktywności, dążąc do przedłużania stanu procesowego zawieszenia. 

Nawet media nic nie zdziałały

Sam oskarżony natomiast mógł w tej sytuacji swobodnie działać, licząc na zmęczenie i rezygnację wszystkich kolejnych oskarżycieli. To zmęczenie było zresztą łatwo dostrzegalnym faktem. Bo jak długo można walić głową w mur? Z działań w tej sprawie rezygnowali – w poczuciu bezradności – nie tylko świeccy i duchowni, których wysiłki wcześniej opisywałem, lecz także tuzy polskiego dziennikarstwa. 

Przypomnieć bowiem trzeba (o czym dziś wiele osób zapomina), że w sprawie ks. Dymera (podobnie jak w innej, też szczecińskiej, którą jeszcze przyjdzie mi tu opisać) na wcześniejszych etapach nie pomogło nawet zaangażowanie wielkich ogólnopolskich mediów. W 2008 r. pojawił się niezwykle głośny reportaż w „Gazecie Wyborczej”. Swoje śledcze trzy grosze dołożył ówczesny „Dziennik”. O sprawie pisały wtedy i mówiły wszystkie duże media. Autorzy reportażu otrzymywali prestiżowe nagrody dziennikarskie. I nic… W 2014 r. do gry na szeroką skalę wkroczyła telewizja TVN24. Reportaż „Superwizjera” odbił się głośnym echem. Przyłączyła się „Rzeczpospolita”. I nadal nic. Potem już jedynie z rzadka pojawiały się pojedyncze artykuły. 

Brak wyroku drugiej instancji pozwalał abp. Dziędze na dalsze traktowanie ks. Dymera jako formalnie niewinnego, a tym samym korzystanie pełną garścią z jego biznesowej obrotności

Zbigniew Nosowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Przez ponad 12 lat ks. Dymerowi i jego sojusznikom udawało się więc wyprowadzać w pole nawet największe polskie media. Dziennikarze najpierw ujawniali, oskarżali, oburzali się, ale w końcu milkli i rezygnowali – a on swobodnie działał dalej. Zdobywał państwowe i samorządowe dotacje, bywał na salonach, przyjaźnił się z profesorami, leśnikami i oficerami służb specjalnych… Jeździł na polowania, handlował tym i owym. Kolejni rektorzy szczecińskiego seminarium duchownego ostrzegali kleryków przed kontaktami z podejrzanym duchownym. Ale w istocie nadal nic się nie zmieniało. Ks. Dymer pozostawał – zgodnie z tytułem reportażu TVN24 z 2014 r. –„Nietykalny”. 

Rozmawiałem z prawie wszystkimi autorami dawnych publikacji o sprawie szczecińskiej. Każdy z nich odczuwał coś w rodzaju kaca moralnego, że odpuścił, że nie dokończył tematu, że nie doprowadził sprawy do punktu krytycznego. Bardzo długo wielką szczelnością wykazywał się także kościelny „rezerwat niedostępności”. Dopiero w 2019 r. Radosław Gruca – który od 2008 r. drąży różne wątki sprawy Dymera chyba najbardziej nieustępliwie – zdobył informację, że proces drugiej instancji toczy się w Gdańsku. Natomiast kluczowa treść kościelnego wyroku z kwietnia 2008 r. pozostawała tajna aż do listopada 2020 r., gdy ujawniłem ją w pierwszym odcinku tego cyklu.

„Operacja Kardynał” 

Nic więc dziwnego, że w takiej sytuacji – w 2017 r., gdy ks. Dymer elegancko kończył kapitalny remont budynku dawnego szpitala kolejowego – abp Andrzej Dzięga postanowił poszerzyć parasol ochronny, jaki przez lata roztaczał nad obrotnym duchownym. Próbował go rozciągnąć aż po Watykan, sięgając do samego serca Kongregacji Nauki Wiary. 

Ten dzień miał być symbolicznym uniewinnieniem ks. Andrzeja Dymera. Ten dzień, czyli 19 czerwca 2017 r. Miał być, ale w ostatniej chwili nie wypalił najważniejszy punkt programu.  

 „Zauważył pan, że oni wszyscy tacy smutni siedzą na tym zdjęciu?” – spytał mnie pewien szczeciński ksiądz, wskazując na fotografię, która towarzyszyła pierwszemu odcinkowi cyklu „Przeczekamy i prosimy o przeczekanie” (i towarzyszy też obecnemu, już piątemu). Zauważyłem, ale nie wiedziałem, dlaczego są smutni. 

Obok siebie na ławce siedzą na tym zdjęciu: dyrektor Instytutu Medycznego im. Jana Pawła II ks. Andrzej Dymer, metropolita szczecińsko-kamieński abp Andrzej Dzięga oraz jego dwaj biskupi pomocniczy: Marian Błażej Kruszyłowicz i Henryk Wejman. Na żadnej twarzy nie widać nawet śladu radości. Miny mają raczej jak na stypie. A przecież uczestniczą w radosnym wydarzeniu. 

Zaplanowana z pompą na ten dzień uroczystość poświęcenia pięknie wyremontowanego szczecińskiego Szpitala Rehabilitacyjnego św. Karola Boromeusza odbyła się. Goście zjechali pozornie przykładnie. Było czterech biskupów – poza już wymienionymi także biskup łomżyński Stanisław Stefanek, wcześniej wieloletni biskup pomocniczy szczeciński, przyjaciel, protektor i największy kościelny promotor ks. Dymera. 

Zjawili się politycy, którzy zawsze doceniali działania zmarłego niedawno duchownego. W pierwszym rzędzie siedzieli przedstawiciele władz państwowych, politycy Prawa i Sprawiedliwości: wicemarszałek Sejmu Joachim Brudziński, szefowa Kancelarii Premiera Beata Kempa (premierem była wtedy Beata Szydło), minister w Kancelarii Premiera Paweł Szefernaker, który jest absolwentem Katolickiego Liceum Ogólnokształcącego założonego przez Dymera. Był też europoseł Sojuszu Lewicy Demokratycznej Bogusław Liberadzki, wówczas wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego. 

Gości było jednak mniej, niż przewidywał główny organizator uroczystości. Na fotografiach prasowych widać, że podczas Mszy świętej część przygotowanych ławek świeciła pustkami. Zabrakło przede wszystkim zapowiadanego gościa honorowego, którego obecność na tej uroczystości miała dobitnie pokazać Szczecinowi i Polsce, że epoka oskarżeń ks. Dymera należy do przeszłości. 

Ten wielki nieobecny – choć z dumą zapowiadany – to kard. Gerhard Ludwig Müller. Był on wówczas prefektem Kongregacji Nauki Wiary, czyli watykańskiej instytucji, która m.in. prowadzi wszystkie sprawy duchownych oskarżonych o wykorzystywanie seksualne osób małoletnich. W tejże kongregacji od roku 2004 prowadzona jest – pod sygnaturą CDF Prot. N 870/2004 – dokumentacja postępowania karnego przeciwko ks. Andrzejowi Dymerowi. 

I oto w czerwcu 2017 r. najwyższy szef tej kongregacji miał być w Szczecinie gościem honorowym uroczystości organizowanej przez człowieka, który w jego kongregacji miał od 13 lat status oskarżonego. Kard. Müller miał – stojąc obok ks. Andrzeja Dymera – przewodniczyć modlitwom i święcić budynek wyremontowanego szpitala. To tak jakby prokurator generalny przyszedł na bankiet zorganizowany przez osobę oskarżaną o ciężkie przestępstwa finansowe. A wszystko działo się na zaproszenie abp. Andrzeja Dzięgi…

„Ksiądz Kardynał nie znał osobiście ks. Dymera” 

W ostatniej chwili gość z Watykanu odwołał jednak swój udział. Stąd właśnie – jak słyszę od szczecińskich duchownych – ten smutek na twarzach osób uwiecznionych na pamiątkowej fotografii. „Dla nas najpierw zaskoczeniem była informacja, że prefekt KNW przyjeżdża na tę właśnie uroczystość. A potem – że jego wizyta została odwołana” – mówi mi dobrze zorientowany szczeciński ksiądz. 

Faktem jest, że w czerwcu 2017 r. kard. Gerhard Ludwig Müller gościł w Polsce. W sobotę 17 czerwca był w Rytwianach (diecezja sandomierska). Przewodniczył tam, jako delegat papieski, głównym uroczystościom jubileuszowym 400-lecia Pustelni Złotego Lasu (obecni byli także m.in. minister środowiska Jan Szyszko, podsekretarz stanu w tym resorcie Andrzej Konieczny oraz dyrektor generalny Lasów Państwowych Konrad Tomaszewski). Kardynał posadził tam pamiątkowe drzewo oraz poświęcił relikwie św. Jana Gwalberta dla leśników.

W niedzielę 18 czerwca niemiecki gość z Watykanu przewodniczył patronalnemu świętu diecezji zielonogórsko-gorzowskiej w Rokitnie, w sanktuarium (skądinąd bardzo pięknym) Matki Bożej Cierpliwie Słuchającej. W wydarzeniu udział brała m.in. minister rodziny, pracy i polityki społecznej Elżbieta Rafalska. Tam kardynał spotkał abp. Dzięgę, który brał udział w uroczystościach, gdyż diecezja zielonogórsko-gorzowska należy do metropolii szczecińsko-kamieńskiej. 

Z Rokitna Dzięga i Müller mieli udać się do Szczecina, gdzie w poniedziałek 19 czerwca zaplanowano uroczystość przy szpitalu ks. Dymera. Kardynał jednak w ostatniej chwili zmienił plany. Dlaczego? Czy miało to związek – jak twierdzą moi rozmówcy – z osobą gospodarza uroczystości? 

Abp Andrzej Dzięga przez lata roztaczał nad ks. Dymerem parasol ochronny. Próbował go rozciągnąć aż po Watykan. Czy teraz za to zapłaci?

Zbigniew Nosowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Z pytaniem o przyczyny odwołania wizyty kardynała Müllera w Szczecinie zwróciłem się oczywiście do kurii szczecińskiej – na wskazane przez kanclerza Zygę adresy poczty elektronicznej. Efekt do przewidzenia – żaden. 

Bardziej skory do współpracy był osobisty sekretarz kard. Müllera. Jest nim polski duchowny z diecezji łomżyńskiej, ks. dr Sławomir Śledziewski. Odpowiedź od niego otrzymałem dość szybko. Milczeniem pominął ks. Śledziewski moje pytanie, czy odwołanie wizyty kard. Müllera w Szczecinie miało związek z faktem, że osobą odpowiedzialną za szpitalną inwestycję był ks. Andrzej Dymer. W jego odpowiedzi oskarżony duchowny jest po prostu nieobecny: „Ksiądz Kardynał musiał wrócić po uroczystościach w Rokitnie do Watykanu. Jeszcze w niedzielę 18 czerwca 2017 r. wróciliśmy do Rzymu, gdyż Kardynał miał pilne spotkanie w poniedziałek z Papieżem Franciszkiem. Zostało to omówione z ks. abp. Dzięgą, na którego zaproszenie mieliśmy być w Szczecinie”. 

Rzecz jasna, otrzymawszy taką odpowiedź, natychmiast zadałem kolejne pytanie: Czy przyjmując zaproszenie na tę uroczystość, prefekt Kongregacji Nauki Wiary wiedział, że osobą odpowiedzialną za szczecińską inwestycję jest ks. Andrzej Dymer, przeciwko któremu KNW prowadziła wówczas karny proces kanoniczny drugiej instancji? Na to pytanie ks. Śledziewski odpowiedział następująco: „Ksiądz Kardynał przyjął początkowo zaproszenie od abp. Dzięgi, jak już wspominałem. Później musiał wrócić do Rzymu, o czym też pisałem. Ksiądz Kardynał nie znał osobiście ks. Dymera. To wszystko w tej sprawie”.

A miało być tak pięknie…

Moje źródła szczecińskie pozwalają jednak na przedstawienie nieco innej wersji. Watykański kardynał miał w ostatniej chwili zrozumieć, na jak niebezpieczne pole minowe wkroczyłby, pojawiając się w Szczecinie u boku duchownego oskarżanego – i to wewnątrz jego kongregacji! – o poważne przestępstwa. 

Być może kardynał Müller uznał, że musi uniknąć takiej publicznej kontrowersji, gdyż wiedział, że gromadzą się już nad nim czarne chmury w Watykanie? Przecież zaledwie dziesięć dni później (30 czerwca 2017 r.) gruchnęła wiadomość, że papież nie przedłuży jego mandatu jako prefekta KNW na kolejną kadencję. Tych hipotez zapewne nie uda się zweryfikować w najbliższym czasie. Pewne jest natomiast, że watykańskiego kardynała na uroczystość organizowaną przez ks. Dymera zaprosił abp Dzięga i że wizyta ta została odwołana w ostatniej chwili. Uroczystość przy szpitalu odbyła się z pompą, ale zabrakło w niej wymiaru symbolicznie najważniejszego. 

Bo przecież gdyby prefekt potężnej Kongregacji Nauki Wiary wziął udział w tej uroczystości, stałoby się czytelne, że Watykan nic nie ma przeciwko ks. Dymerowi. Na dowód zawsze można by stosowne zdjęcie pokazać. A gdyby ktoś jednak uparcie zadawał dociekliwe pytania o wynik procesu kanonicznego, rzecznik kurii mówiłby z głęboką troską o konieczności zachowywania tajemnicy papieskiej oraz o ochronie intymności i dóbr zainteresowanych osób. I w końcu ludzie przestaliby się dopytywać. Nie tylko pobity zostałby rekord świata w długości trwania postępowania kanonicznego, ale też udałoby się wyprowadzić w pole zarówno natrętnych żurnalistów, jak i własnych wewnątrzkościelnych samozwańczych bojowników o sprawiedliwość.  

Nie wiem, kto tak wymyślił tę uroczystość. Być może sam ks. Dymer, korzystając ze wsparcia swoich wpływowych przyjaciół – emerytowanego od 2011 r. biskupa łomżyńskiego Stanisława Stefanka (z tej diecezji pochodzi sekretarz kardynała) lub ministra środowiska Jana Szyszki (wielokrotnie blisko współpracował z kard. Müllerem, Radio Maryja określało ich nawet jako przyjaciół). Nie ulega jednak wątpliwości, że zaproszenie dla kardynała do bycia gościem ks. Dymera wystosował abp Dzięga – to on zatem powinien ponieść odpowiedzialność za tę sytuację, którą swobodnie można nazwać niedopuszczalną próbą zakłócenia i wywarcia wpływu na przebieg karnego postępowania kanonicznego. 

Nareszcie rusza proces 

Warto jeszcze przyjrzeć się kilku datom z drugiej połowy 2017 r. (każda z nich padała już w tym cyklu, ale dopiero połączone razem przemawiają). Pamiętajmy, że stan wyjściowy w czerwcu 2017 r. to całkowite zamarcie procesu kanonicznego drugiej instancji (formalnie nawet nie został jeszcze rozpoczęty). Niepowodzenie „Operacji Kardynał” rozpoczęło nową fazę sprawy ks. Dymera.

1 lipca 2017 r. Stolica Apostolska ogłasza decyzję papieża Franciszka, że prefektem Kongregacji Nauki Wiary – na miejsce kard. Müllera – zostanie hiszpański jezuita, abp Luis Francisco Ladaria Ferrer (zob. „Dlaczego kard. Müller musiał odejść”). Nowe kierownictwo kongregacji przeprowadza przegląd spraw, które wciąż mają status niezakończonych. 30 października 2017 r. Kongregacja Nauki Wiary ponownie przypomina się metropolicie gdańskiemu, pytając o stan sprawy ks. Dymera (poprzedni monit wysłany był, wedle mojej wiedzy, aż 4 lata wcześniej). Niemal równocześnie 3 listopada 2017 r. – w poczuciu bezradności wobec braku wszelkich informacji o przebiegu procesu – o. Tarsycjusz Krasucki wysyła list do prowincjała swojego zakonu, prosząc go o wsparcie prawnokanoniczne. List ten trafia dalej do generała zakonu oraz do watykańskiej Kongregacji ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, a ostatecznie do Kongregacji Nauki Wiary. 

Ktokolwiek w Watykanie przedłuża obecnie procedurę ogłoszenia wyroku w sprawie ks. Dymera, obciąża swoje sumienie dodatkową krzywdą osób już wielorako skrzywdzonych

Zbigniew Nosowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Efekt tego splotu wydarzeń jest czytelny: 31 grudnia 2017 r. abp Sławoj Leszek Głódź wydaje nareszcie dekret nakazujący wszcząć proces sądowy ks. Dymera w drugiej instancji. Formalne rozpoczęcie procesu nastąpiło zatem ponad 9 lat po otrzymaniu przez metropolitę gdańskiego polecenia Kongregacji Nauki Wiary (15 lipca 2008 r.). Natomiast pokrzywdzony franciszkanin (formalnie: tylko świadek) zyskuje możliwość korzystania w procesie kanonicznym ze wsparcia adwokata. 

Ta kolejność wydarzeń rodzi następne pytania. Dlaczego wcześniej kongregacja tak rzadko sprawdzała stan sprawy po przekazaniu procesu w ręce archidiecezji gdańskiej (najpierw po pięciu latach, następnie po czterech)? Czy niezbędnym warunkiem skutecznego uruchomienia procesu drugiej instancji była zmiana na stanowisku prefekta Kongregacji Nauki Wiary? Czy pokrzywdzona osoba świecka znajdująca się na miejscu ojca Tarsycjusza również mogłaby, tak jak on, otrzymać w tego typu procesie kanonicznym wsparcie adwokata? Czy struktura procesów kanonicznych nie powinna być wreszcie głęboko zreformowana, tak aby zagwarantować osobom pokrzywdzonym ich podmiotowość, a zwłaszcza dostęp do akt sprawy i do informacji procesowej? 

Proces kanoniczny drugiej instancji przed Gdańskim Trybunałem Metropolitalnym de facto rozpoczął się w roku 2018, a nieco rozpędu nabrał w 2019 r. (ostatecznie postępowanie dowodowe zakończono dopiero 9 listopada 2020 r. – tak się składa, że zaledwie 5 dni po opublikowaniu pierwszego odcinka niniejszego cyklu). 

Oskarżony oskarża – a biskup?

Rozpoczęcie działań procesowych wiązało się z nowymi działaniami ze strony ks. Dymera i jego obrońców. Warto zresztą zwrócić uwagę również na niezwykle istotny fakt, że – wedle mojej wiedzy – przez długi okres po złożeniu apelacji ks. Andrzej Dymer i jego obrońcy nie wykazywali zainteresowania procesem. Sytuacja iście zdumiewająca! Który racjonalny oskarżony, składając apelację (z przekonaniem o własnej niewinności), nie przejawia zainteresowania szybkim przebiegiem procesu? Chyba tylko ten, który wie, że dla niego samego dużo korzystniejsza jest sytuacja, w której proces stoi w miejscu. 

Postawa obrońców ks. Dymera z lat 2018–2020, po realnym rozpoczęciu procesu, była ponowieniem, jedynie bardziej agresywnym, ich strategii znanej z poprzednich etapów procesu. Nawet w uzasadnieniu kościelnego wyroku z kwietnia 2008 r. szczecińscy sędziowie pisali m.in.: „Zdecydowanie trybunał odrzucił również próby obrony w kierunku przedłużania postępowania dowodowego przez zajmowanie się nieistotnymi dla sprawy incydentami”. Chodziło wówczas o działania obrony zmierzające do zdyskredytowania wiarygodności dwóch duchownych, których zeznania obciążały oskarżonego: Tarsycjusza Krasuckiego OFM i Marcina Mogielskiego OP. Ta sama historia zaczęła się powtarzać w drugiej instancji (jej echem są zaś obecnie artykuły Sebastiana Karczewskiego w „Naszym Dzienniku”, który powiela „argumenty” obrońców oskarżonego). 

W drugiej połowie 2019 r. doszło do podjęcia przez ks. Dymera – opisywanych już w drugim odcinku tego cyklu – działań blokujących. Złożył on dwa pozwy o zniesławienie – przeciwko dziennikarzowi szczecińskiej „Gazety Wyborczej” Adamowi Zadwornemu i przeciwko ojcu Tarsycjuszowi Krasuckiemu. W obu przypadkach czytelnie chodziło o próbę osiągnięcia „efektu mrożącego” – zniechęcenie „oskarżonych” do podejmowania dalszych działań niekorzystnych dla Dymera, ze względu na zagrożenie możliwymi konsekwencjami prawnymi.

A jak reagował abp Dzięga na fakt, że jego podwładny wytaczał procesy sądowe tym, których uznał za swoich najgroźniejszych przeciwników? Dawniej duchowny musiał mieć pozwolenie swojego biskupa na skierowanie sprawy do sądu państwowego – obecnie takiego formalnego obowiązku nie ma, choć zwyczajowo nadal działania sądowe księży powinny być uzgadniane z przełożonymi. 

W tym przypadku nie ulega jednak najmniejszej wątpliwości, że metropolita szczeciński o pozwach składanych przez ks. Dymera wiedział. Jak mówi ojciec Tarsycjusz, w tej sprawie kilkakrotnie dochodziło do kontaktów – i listownych, i telefonicznych – między arcybiskupem a prowincjałem franciszkanów, o. Bernardem Marciniakiem. Prowincjał wyrażał zdziwienie faktem, że szczeciński duchowny pozywa do sądu zakonnika – i to przez siebie skrzywdzonego. Pisał do biskupa, że oznacza to, iż sam arcybiskup będzie musiał stanąć przed sądem jako świadek. „Szczegółów rozmowy telefonicznej nie znam – mówi o. Krasucki. – Z tego, co mi zdradził prowincjał, wiem, że abp Dzięga mu powiedział, żeby się nie mieszał w te sprawy między mną a ks. Dymerem”. 

Znamienne, że w ocenie arcybiskupa chodziło tu po prostu o „sprawy między” dwiema osobami. Czyżby metropolita szczecińsko-kamieński uznał sytuację seksualnego molestowania 17-latka przez 30-letniego księdza dyrektora („poprzez nadużycie stosunku zależności”, jak to określiła prokuratura) za zwyczajny spór międzyludzki, w którym trudno rozsądzić, kto ma rację? A nawet gdyby tak uznał, to trzeba jasno stwierdzić, że w tym „sporze” abp Dzięga zdecydowanie stał po jednej stronie. Stale blisko współpracował z ks. Dymerem, natomiast przez całe 12 lat swojej pracy w Szczecinie ani razu nie wykonał żadnego gestu wobec ojca Tarsycjusza. Choć znał doskonale jego tożsamość, choć wiedział, że franciszkanin pochodzi ze Świnoujścia, a więc z terenu jego archidiecezji – nigdy jednak nie chciał choćby usłyszeć drugiej strony (nie mówiąc już o relacjach innych pokrzywdzonych). W percepcji metropolity szczecińskiego wersja ks. Dymera była wystarczająco wiarygodna i nie potrzebowała konkurencji.

Wydaje się więc, że Dymer musiał mieć przynajmniej milczącą aprobatę arcybiskupa na składanie pozwów, a może nawet jego zachętę. Podobnie jak w 2008 r. musiał mieć przynajmniej milczącą aprobatę abp. Kamińskiego, gdy składał apelację do Kongregacji Nauki Wiary od wyroku pierwszej instancji. Gdyby tej aprobaty nie było, ówczesny metropolita mówiłby o sprawie inaczej niż to cytowałem w czwartym odcinku tego cyklu. 

Trzeba tu zresztą pamiętać, że „zniesławienie” ks. Dymera przez o. Krasuckiego – według złożonego w sądzie aktu oskarżenia – miało polegać na tym, że list franciszkanina do prowincjała pozbawiał jakoby Dymera „zaufania potrzebnego do stanowiska dyrektora Instytutu Medycznego Jana Pawła II w Szczecinie”, czyli do piastowania funkcji powierzonej mu w 2010 r. właśnie przez abp. Dzięgę. 

Zespół do spraw

Rok 2019 przyniósł ze sobą także ożywienie po stronie metropolity szczecińsko-kamieńskiego – ale jedynie w liczbie złożonych deklaracji o konieczności walki z problemem wykorzystywania seksualnego osób małoletnich w Kościele. Być może kluczem do zrozumienia tej wzmożonej deklaratywnej determinacji jest fakt, że – jako prawnik kanonista – abp Dzięga szybko zorientował się w przełomowym znaczeniu papieskiego motu proprio „Vos estis lux mundi”, które pozwoliło każdemu (!) na złożenie skargi na działania lub bezczynność biskupa w sprawach dotyczących molestowania seksualnego. „Vos estis lux mundi” nosi datę 9 maja 2019 r., a dniem wejścia przepisów w życie był 1 czerwca 2019 r. 

Uprzedzająco zatem, bo 23 maja 2019 r., abp Dzięga ogłosił dekret powołujący „Zespół Prawny do przeprowadzenia przeglądu wszystkich spraw z zakresu szeroko rozumianych nadużyć seksualnych wobec niepełnoletnich w Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej”. Można w nim przeczytać: „Skład Zespołu Prawnego zostanie ustanowiony odrębnym Dekretem. Przewodniczenie Zespołowi powierzone będzie osobie świeckiej”. Sęk w tym, że do dziś – a minęły już prawie dwa lata – nie wiadomo, czy ten zespół w ogóle powstał, ani czy cokolwiek zrobił.  Archidiecezja szczecińsko-kamieńska nie ogłosiła nigdy składu zespołu, a tym bardziej – nie informowała o jego ewentualnych pracach. 

Krytycy postawy metropolity szczecińskiego uruchomili nawet internetowy „licznik Dzięgi”, zliczający dni, godziny, minuty i sekundy „od niepowołania zespołu ds. pedofilii w Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej” (aktualne wskazania licznika można zobaczyć tutaj). Przez cały ten czas konsekwentnie szczecińskie czynniki kościelne odmawiają odpowiedzi na wszelkie pytania dotyczące tego zespołu – niezależnie czy zadają je dziennikarze, wierni diecezjanie czy radni. Z taką odmową – a dokładnie: z milczeniem – spotkały się również moje pytania. 

Jest jednak człowiek, któremu udało się spytać abp. Dzięgę o prace tego zespołu prawnego. To Bożydar (mężczyzna wykorzystany seksualnie przez ks. Dymera, imię zmienione), z którym metropolita spotkał się 10 lutego 2021 r. i któremu przyrzekł, że nazajutrz odwoła Dymera z funkcji dyrektora Instytutu Medycznego im. Jana Pawła II (danego słowa arcybiskup dotrzymał). Bożydar na koniec rozmowy z arcybiskupem spytał o owoce prac zespołu prawnego, powołanego już ponad 20 miesięcy temu. Jak relacjonuje, usłyszał odpowiedź: „Nie wiem, dlaczego zespół się tym nie zajął”.

Wydaje się więc, że powołanie tego pompatycznie nazwanego zespołu to działanie czysto wizerunkowe. Wcale nie chodziło o realne dokonanie „przeglądu wszystkich spraw z zakresu szeroko rozumianych nadużyć seksualnych wobec niepełnoletnich w Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej”, lecz o stworzenie wrażenia, iż takie działania są/będą prowadzone. W tym właśnie duchu o decyzji metropolity szczecińskiego informowała Katolicka Agencja Informacyjna, nadając jej tytuł „Arcybiskup Andrzej Dzięga reaguje na list papieża”. Kanclerz kurii szczecińskiej zapowiadał nawet w wypowiedzi dla KAI, że „członkowie zespołu będą mieli wgląd do wszystkich wewnętrznych akt spraw”. Papier jest cierpliwy, wszystko przyjmie…

Efekt Maltańczyka

Wiosna roku 2019 przyniosła jeszcze jedno ważne wydarzenie przyspieszające działania w archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej. To wizyta w Polsce, na czerwcowych obradach Konferencji Episkopatu Polski, arcybiskupa Malty Charlesa Scicluny, który jest równocześnie sekretarzem pomocniczym Kongregacji Nauki Wiary. 

Co prawda, wbrew twierdzeniom mediów, Scicluna przyjechał wtedy z misją formacyjno-informacyjną dla polskich biskupów, a nie w celu prowadzenia rozliczeń – napięcie jednak wisiało w powietrzu. Wszyscy zainteresowani wiedzieli bowiem doskonale, że to właśnie abp Scicluna pełnił najtrudniejsze śledcze misje w imieniu kolejnych papieży – dotyczące m.in. Marciala Maciela Degollado czy biskupów chilijskich. I polscy hierarchowie nie byli zainteresowani tym, aby Maltańczyk otrzymał podobne zadania w naszym kraju. 

Nie jest więc dziełem przypadku – wyjaśniają mi ludzie znający sytuację od wewnątrz – że w Szczecinie wystąpił „efekt Maltańczyka”. Pojawiła się zbieżność czasowa między wizytą abp. Scicluny w Polsce a wprowadzeniem pierwszych tak elementarnych działań, jak zamieszczenie na stronie www archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej podstawowych informacji na temat ochrony dzieci i młodzieży. Pojawiły się one właśnie w czerwcu 2019 r., pod silną presją ze strony niektórych duchownych i świeckich katolików. 

Również w czerwcu ogłoszono Katalog dobrych praktyk w relacjach duszpasterskich z dziećmi i młodzieżą. „Wcześniej takie tematy w naszej diecezji nie istniały, ale wtedy akurat pojawiła się odpowiednia atmosfera, żeby zrobić coś pozytywnego” – wyjaśnia mi duchowny, który prosi o zachowanie anonimowości. 

Dodać trzeba, że w archidiecezji szczecińskiej model ochrony dzieci i młodzieży jest dość specyficzny. W przeciwieństwie do standardów obowiązujących w innych diecezjach nie ma tu ustanowionego stałego duszpasterza osób pokrzywdzonych. Formalnie obowiązuje zasada, że duszpasterz wskazywany jest indywidualnie. W praktyce – pokrzywdzeni nie proszą o oficjalnego duszpasterza, bo nie mają do kurii zaufania. A dlaczego nie mają? To akurat bardzo proste: w Szczecinie delegatem ds. ochrony dzieci i młodzieży został mianowany – wielokrotnie już cytowany w tym tekście – ks. Sławomir Zyga, będący równocześnie kanclerzem kurii i jej (do niedawna) rzecznikiem. Krótko mówiąc, trudno o czytelniejszy komunikat, że delegat reprezentuje interes instytucji, a nie pokrzywdzonych.  

Kościół musi być radykalny 

„Nie było nigdy pytania, czy napiętnujemy, czy jesteśmy przeciw, czy chcemy zwalczać. Absolutnie jesteśmy przeciw, absolutnie smucimy się z tego, bo to jest poważny grzech, przepraszamy Pana Boga, przykro nam wobec ludzi, stajemy przy tych ofiarach” – zapewniał abp Andrzej Dzięga w wywiadzie dla Radia Szczecin w październiku 2013 r. Podkreślał, że pedofilia pozostawia w dziecku rany na całe życie, że w odniesieniu do zgorszenia dziecka Ewangelia jest radykalna i taki sam musi być Kościół.

Arcybiskup składał w tym wywiadzie buńczuczne deklaracje. Zapewniał, że „w porozumieniu z nuncjuszem apostolskim Kościół w Polsce dokona raz jeszcze dodatkowego przeglądu wszystkich dawnych spraw związanych z księżmi podejrzanymi o pedofilię”. Podkreślał: „Wszędzie, gdzie jest nawet cisza od lat, spróbujemy poddać ich badaniom psychologicznym, bowiem absolutnie nie może być niepokoju duszpasterskiego”. 

Zarazem jednak w tym samym miesiącu mówił w Szczecinie na konferencji prasowej poświęconej przeciwdziałaniu pedofilii: „Nie znam przypadków w Polsce, w których diecezja czy struktury kościelne w czymkolwiek utrudniałyby czy blokowały postępowanie”. Czyżby metropolita szczecińsko-kamieński nie znał sytuacji we własnej diecezji? Przypomnijmy: w 2013 r. proces ks. Dymera w drugiej instancji tkwił w stagnacji już od 5 lat, arcybiskup nic nie robił, żeby proces ruszył, a za to pełną garścią korzystał z domniemania niewinności wobec oskarżonego duchownego.

W wywiadzie dla Radia Szczecin znaleźć można też furtkę pozwalającą wyjaśnić takie podejście arcybiskupa Dzięgi do ks. Dymera. Metropolita szczeciński mówił, że każdy duchowny, który „aktualnie nie popełnia żadnych czynów niewłaściwych, grzesznych czy tym bardziej przestępczych” ma miejsce w Kościele – ale „nie każdy musi pracować z dziećmi i młodzieżą”. Kłopot w tym, że w kościelnych przepisach nie sposób znaleźć zachęty do pobłażliwości wobec przestępstw z przeszłości, nawet gdyby osiągnęło się przekonanie, że sprawca ich „aktualnie nie popełnia”… Takie rozróżnienie jest prywatnym pomysłem arcybiskupa, a nie stanowiskiem Kościoła. 

Skoro ktoś składa publicznie deklaracje, że Kościół musi być w tej dziedzinie radykalny, to niech się teraz nie dziwi, że sam jest rozliczany ze swojej bierności. Radykalizm u abp. Dzięgi widać było wyłącznie w słownych deklaracjach i w tekstach uchwalanych dekretów, ale nie w działaniach i konkretnych decyzjach. 

Niewątpliwie kierował się on logiką ochrony interesów instytucji Kościoła. Jako przewodniczący Rady Prawnej KEP abp Dzięga poszukiwał prawników, którzy byliby skłonni sporządzić opinię o tym, że kościelne osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez duchownych pedofili. Kto wie, czy – w konsekwencji sprawy ks. Dymera, ze względu na sytuację polityczną raczej później niż prędzej, ale jednak – sam abp Dzięga i abp Głódź nie będą musieli bronić się przed prokuratorskimi zarzutami popełnienia przestępstw pomocnictwa lub poplecznictwa. 

Wystarczy poważny brak sumienności 

Z pewnością powinni się oni z podobnych zarzutów – tylko nazwanych innymi słowami – tłumaczyć przed kościelnymi komisjami dochodzeniowymi. Przypomnę tu na koniec kilka fragmentów kościelnych dokumentów, które powinny mieć w tej sprawie zastosowanie. 

W motu proprio „Come una madre amorevole”, ogłoszonym 4 czerwca 2016 r., papież Franciszek wprowadził zasadę surowej rozliczalności kościelnych przełożonych za niepodejmowanie działań w razie stwierdzenia jakichkolwiek sytuacji molestowania seksualnego wobec osób małoletnich i niepełnosprawnych. Mowa tam wręcz o usuwaniu biskupów z urzędu. Papież stwierdza, że wśród „poważnych przyczyn”, jakie mogą być podstawą do usunięcia kogoś z urzędu kościelnego, „znajduje się niedbałość biskupów w sprawowaniu ich urzędu, zwłaszcza w odniesieniu do przypadków nadużyć seksualnych, dokonywanych na narażonych na to osobach małoletnich i dorastających”. 

W myśl „Come una madre amorevole” biskup diecezjalny może zostać usunięty, „gdy obiektywnie okaże się, że w bardzo poważnym stopniu nie wykazał się sumiennością, wymaganą od jego urzędu duszpasterskiego, nawet jeśli nie było w tym jego poważnej winy moralnej”. Następny punkt doprecyzowuje jednak: „W przypadku nadużyć wobec małoletnich lub dorastających wystarczy, jeśli był to poważny brak sumienności”. Co jak co, ale „poważny brak sumienności” w sprawie, o której tu piszę od 5 miesięcy, to określenie najłagodniejsze z możliwych. 

Może się też przydać kilka punktów z Katechizmu Kościoła katolickiego o zgorszeniu: „Zgorszenie nabiera szczególnego ciężaru ze względu na autorytet tych, którzy je powodują (…) Zgorszenie jest szczególnie ciężkie, gdy szerzą je ci, którzy, z natury bądź z racji pełnionych funkcji, obowiązani są uczyć i wychowywać innych. (…) Ten, kto używa władzy, którą rozporządza, w sposób prowadzący do czynienia zła, jest winny zgorszenia i odpowiedzialny za zło, któremu bezpośrednio lub pośrednio sprzyjał”.

W świetle tego, co wiadomo, domaganie się odwołania i ukarania abp. Andrzeja Dzięgi oraz ukarania abp. Sławoja Leszka Głódzia to nie są oczekiwania wygórowane. Bo Kościół musi być radykalny. Inaczej do niczego nie służy. 

PS 1. Obiecany przypis „dla wytrwałych” 

W roku 2011 przygotowywaliśmy raport Laboratorium „Więzi” na temat „Kościół wobec pedofilii” („Więź” nr 8-9/2011). Było to pierwsze w mediach katolickich tak obszerne ujęcie problemu, a nie tylko reagowanie na pojawiające się skandale. Uznaliśmy w redakcji, że oprócz kilku własnych tekstów autorskich powinniśmy zamieścić także oficjalny punkt widzenia episkopatu, a przynajmniej głos jakiegoś polskiego biskupa. 

Z tym było jednak trudno. Trzeba pamiętać, że – choć minęło od tego okresu zaledwie 10 lat – sytuacja społeczno-kościelna była diametralnie inna. Pierwsze wytyczne episkopatu dotyczące postępowania w przypadku molestowania seksualnego osób małoletnich przez duchownych już istniały (zostały przyjęte przez KEP w 2009 r.), lecz pozostawały poufne. Zawierały one stanowczą zasadę, że wszelka dokumentacja „musi być przeznaczona jedynie do wewnętrznego użytku przełożonych kościelnych”. Dopiero w listopadzie 2011 r. sekretarzem generalnym KEP został bp Wojciech Polak, który autentycznie przejął się tą tematyką. Dopiero w 2013 r. powołano ojca Adama Żaka na stanowisko koordynatora KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży. Kilka miesięcy później to on, wraz z Ewą Kusz, doprowadził do utworzenia Centrum Ochrony Dziecka przy Akademii Ignatianum, które rozpoczęło pionierską działalność naukową i szkoleniową. 

Szukając głosu hierarchy do publikacji w „Więzi”, zwróciliśmy się w 2011 r. najpierw z prośbą o wywiad do kilku biskupów, z którymi mieliśmy bezpośrednie relacje. Bezskutecznie. Nie znali tematu, nie mieli czasu. W końcu poszliśmy drogą urzędową. Ówczesny sekretarz generalny KEP bp Stanisław Budzik też sam nie chciał udzielić wywiadu, ale przynajmniej skutecznie skierował nas do abp. Andrzeja Dzięgi jako przewodniczącego Rady Prawnej KEP, czyli organu odpowiedzialnego za przygotowanie nowych wytycznych w tej sprawie, o co apelowała wtedy Stolica Apostolska. 

Metropolita szczecińsko-kamieński zgodził się na publikację wywiadu, ale stanowczo zaproponował udzielenie odpowiedzi na piśmie. Zgodziliśmy się na taką formułę, ze świadomością, że jakość tego materiału będzie zdecydowanie niższa niż w przypadku wywiadu przeprowadzonego na żywo. W zamian jednak uzyskiwaliśmy do ręki argument, że nie odrzucamy z góry polskiego episkopatu – dzięki czemu „spokojniej” mogliśmy zamieścić dużo bardziej stanowcze (i aktualne niestety do dziś) materiały, takie jak rozmowa z Ewą Orłowską, skrzywdzoną przez księdza w Tylawie; poruszająca osobista opowieść abp. Diarmuida Martina o drodze irlandzkiego biskupa przez skandale seksualne; opis doświadczeń Kościoła w Niemczech pióra Tomasza Kyci; rozmowa z wybitnym niemieckim ekspertem Hansem Zollnerem SJ; całościowa diagnoza sytuacji w Polsce pióra Ewy Kusz. 

W zamieszczonej obok tych tekstów „rozmowie” abp Andrzej Dzięga bronił zasady poufności kościelnych wytycznych: „przyjęta wewnętrzność tego dokumentu nie narusza jego skuteczności. Normy kanoniczne są bowiem powszechnie znane i dostępne, i one się nie zmieniają”. Zapewniał, że celem kościelnych działań jest „duszpasterskie, a w rzeczywistości po prostu zwyczajnie ludzkie potraktowanie ofiary przestępstwa, obecnie często już dorosłej osoby, by nie czuła się «intruzem» ani jakimś «wrogiem Kościoła»”. Przekonywał, że „każda sprawa ma nieco inny przebieg i nieco inny kontekst psychologiczny. (…) nie da się wszystkiego wystandaryzować.  (…) Należy pamiętać, że w tych sytuacjach mamy z reguły słowo przeciwko słowu”.

Postawiłem wówczas także pytanie o sprawę ks. Dymera, a zwłaszcza o postawę poprzednich metropolitów szczecińskich: „czy, zdaniem Księdza Arcybiskupa, w tej sprawie kościelni przełożeni, którzy podejmowali decyzje po pojawianiu się kolejnych zarzutów, postępowali zgodnie z zasadami, o których wcześniej rozmawialiśmy?”. Abp Dzięga odpisał: „Początki tej sprawy sięgają czasu trwających jeszcze dyskusji nad dokumentem. Moja ocena tamtej metody działania w tamtym czasie jest zdecydowanie pozytywna. Przypominam także tu zasadę, o której mówiłem wcześniej: zgodnego poszukiwania prawdy obiektywnej, w zestawieniu z potrzebą pokory, cierpliwości i otwartości. Proszę też pozwolić, że na tym komentarz do tej sprawy zakończę”. Pełny tekst tamtej publikacji znaleźć można tutaj. 

PS 2. Dziękuję raz jeszcze Wojciechowi Bonowiczowi za podpowiedzenie tytułu tego cyklu. Niestety, bardzo precyzyjnie trafiłeś w sedno!

Ciąg dalszy nastąpi