Mój Kościół też nie zmierzcha, czyli gdzie szukać nadziei

Bardzo brakuje w Kościele postawy „co ja mogę dać?”.

Poruszył mnie ostatni tekst ks. prof. Andrzeja Draguły „Mój Kościół się nie zmierzcha”.

„Zawsze była nim [punktem odniesienia] wiara ludu Bożego – wyznaje ks. Draguła – doświadczenie wspólnoty na liturgii czy nabożeństwie. Przyznam się, że zawsze przedkładałem modlitwę wspólnotową nad osobistą. Nieraz już pisałem, że potrzebuję tych głosów, które koło mnie, obok mnie, ze mną wołają: zdrowaś…, módl się…, zmiłuj się… itd.”.

Łatwiej jest patrzeć na Kościół w perspektywie socjologicznej, a trudniej w metafizycznej – a to przecież ta druga stanowi istotę

Paweł Boike

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Takie słowa w ustach współczesnego intelektualisty mogą budzić zdziwienie. Po pierwsze dlatego, że jak się zdaje droga wiary uczonego i to w dodatku z nurtu katolicyzmu otwartego prowadzi na przekór utartym schematom, jak najdalej od „prostego ludu”. Po drugie dlatego, że tym, co dziś najmocniej podkreśla się w Kościele (i słusznie), jest osobiste spotkanie (relacja) z Bogiem. Problem w tym, że słowo „osobiste” często bywa źle rozumiane – mylone z indywidualizmem.

Kiedyś w „Więzi” postawiono pytanie „gdzie szukać nadziei?”. Chciałbym opowiedzieć o doświadczeniu wspólnotowości Kościoła jako rzeczywistości transcendentnej – wykraczającej poza indywidualne „ja”, poza „dzisiaj”, wreszcie poza to, do czego ogranicza się horyzont mediów. Taka perspektywa pomaga nie tylko zostać w Kościele, ale i brać za niego odpowiedzialność.

Wspólnota i tożsamość

„Za mojego dzieciństwa i młodości biskup przyjeżdżał do parafii od wielkiego święta, wybierzmował tłum młodych ludzi z kilku parafii i tyle go widziano. Trzeba było sobie radzić bez codziennych newsów z życia episkopatu” – pisze ks. Draguła. Długo można by opowiadać o tym, jak działają media. Przebodźcowanie, którego doświadczamy (w tym także newsy z życia episkopatu) sprawia, że trudno nam odróżnić to, co ważniejsze od tego, co mniej ważne.

Łatwiej jest patrzeć na Kościół w perspektywie socjologicznej, a trudniej w metafizycznej – a to przecież ta druga stanowi istotę. Nie chodzi o to, by lekceważyć problemy, zwłaszcza gdy stoi za nimi cierpienie osób, ale o to, by nie pozwolić światu na przyjmowanie zacieśniającej perspektywy, która zubaża nas poznawczo. Nie bez kozery na wszelkich rekolekcjach, których podstawą jest medytacja bądź kontemplacja, praktykuje się informacyjną ascezę z zakazem korzystania z telefonów komórkowych włącznie.

Myślę, że jedna z dróg do doznania metafizycznego wymiaru Kościoła (i w konsekwencji odnalezienia nadziei), wiedzie przez spojrzenie na jego widzialny wymiar w perspektywie globalnego longue durée.

Poczucie przynależności do Kościoła może być co najmniej tak samo silne jak tożsamość narodowa (wszakże „nie ma ni Żyda, ni Greka”). Polska raz jest, raz Polski nie ma. Tymczasem ponadnarodowa wspólnota Kościoła trwa. Nawet gdy w Europie słabnie (liczebnie, bo pod względem najważniejszym, czyli duchowym, chyba niekoniecznie), to gdzie indziej się rozrasta. W poczuciu przynależności do takiej wielowiekowej struktury można się zachwycić niezależnie od zewnętrznych, nawet bolesnych okoliczności. 

Nie chcę, by to poniżej zostało odebrane, jako banalizowanie moralnego zła, obłudy i głupoty, jakie niestety nierzadko obserwujemy. Chodzi mi wyłącznie o ustawienie właściwej perspektywy w patrzeniu na Kościół. Czy patologiczne sytuacje i zależności, które zdarzają się na naszych uczelniach (pisał o tym ostatnio „Tygodnik Powszechny”) mają dowodzić, że idea uniwersytetu po kilkuset latach funkcjonowania nagle jest passé?

Czy z powodu niewłaściwego postępowania ze strony naszych przedstawicieli – członków rządu – zrzekamy się polskiego obywatelstwa? Nie. Dążymy do zmian osobowych i strukturalnych. Tożsamość narodowa jest bowiem czymś zdecydowanie głębszym.

Analogicznie, choć naszym przedstawicielom – biskupom, prezbiterom – można sporo zarzucić, nie wyobrażam sobie z tego powodu wyrzekać się swojej tożsamości, co więcej tożsamości pokoleń moich przodków. Być może problem w rozumieniu tej metafory będą mieli ci, którzy w prezbiterach i biskupach nie widzą swoich przedstawicieli, tylko – na sposób pogański przedstawicieli Boga lub pośredników między Bogiem a nimi, co niestety jest dość popularne.

Rytuał i transcendencja 

Zerwanie więzów z naturą oraz z małymi wspólnotami lokalnymi, które nastąpiło w dobie rewolucji przemysłowej, zrodziło chaos. Dziś, w dobie rewolucji informacyjnej, chaos ten jest pogłębiany przez nadmiar bodźców serwowanych przez media. Dlatego człowiek jeszcze bardziej potrzebuje uporządkowania (vide Jordan Peterson). Przestrzenią, gdzie można doświadczyć porządku, jest liturgia. Jej przewagą nad postreligijnymi rytuałami jest jej to, że nie została wymyślona wczoraj. Zanurzenie w liturgię pozwala poczuć się częścią wielkiej, wielonarodowej i wielowiekowej całości. Całości, która ma transcendentne Źródło. 

Myślę, że w środowisku ludzi, dla których wiara jest świadomym wyborem, a przynajmniej dla tych identyfikujących się z katolicyzmem otwartym, za mało podkreśla się znaczenie liturgii i rytuałów. Oczywiście, obrzędowość może być i bywa przeżywana źle, ale może też stanowić duchową potęgę.

Należy poznawać znaczenie liturgicznych gestów, ale w pewnym momencie warto z poziomu intelektu przejść na poziom kontemplacji. Obmycie nóg wodą, surowy dźwięk kołatek, świece stopniowo rozjaśniające Kościół, dzwonki i procesja wokół kościoła – te gesty z liturgii Triduum przemawiają same za siebie. Mają ogromną moc. Ich kontemplacja pozwala doświadczyć Nieuchwytnej Transcendencji.

Rytuał pomaga trwać w wierze i stanowi podglebie, na którym może wyrosnąć duchowość, którą rozumiem jako natchniony przez Boga i ku Niemu skierowany proces rozwoju człowieczeństwa. Myślę, że starannie przygotowana i dobrze przeżywana liturgia jest przestrzenią nadziei.

Dom i własna inicjatywa

„Oni najczęściej nie chcą związków z Kościołem, nie poczuwają się do żadnej wywodzącej się od niego tradycji” – mówi prof. Tomasz Polak („Tygodnik Powszechny”, 15.04.2023). Nie zamierzam dyskutować z badaniami statystycznymi wykazującymi znaczący spadek praktyk religijnych wśród mojego pokolenia. Uważam natomiast, że w dyskursie medialnym niedoreprezentowani są młodzi ludzie, dla których Kościół jest naturalną przestrzenią. W samej zaś młodości jest coś z nadziei.

Duszpasterstwa akademickie istnieją nadal. Dla mnie uczestnictwo w DA ojców jezuitów „Studnia” w Toruniu było okazją do doświadczenia podmiotowości i sprawczości w Kościele. Nie oznacza to oczywiście, że współpraca z duszpasterzami zawsze była usłana różami. Każda relacja międzyludzka od czasu do czasu bywa trudna.

To, co zapamiętam z okresu uczestnictwa w Duszpasterstwie, to jednak przede wszystkim wyraz twarzy słuchającego duszpasterza. W pamięci zostaną też dziewczyny leżące pod kocykami na kanapie w przerwach między zajęciami albo pracujące na komputerze w pokoju „Przybytek”. Dom DA jest w rzeczywistości namiastką domu rodzinnego. Studenci znają kod do drzwi i mogą przychodzić, kiedy chcą. 

Mój przyjaciel Hubert zagadał mnie przed dwoma laty. „Trzeba ożywić intelektualnie DA. Co myślisz o tym, by założyć grupę filmowo-dyskusyjną, by oglądać Kieślowskiego, Tarkowskiego…, by pokazać, że sztuka inspirowana chrześcijaństwem nie musi być kiczowata?”. Trafił w punkt. Przez cztery lata bardziej lub mniej intensywnego uczestniczenia w DA doskwierał mi brak czegoś, co odpowiadałoby na potrzeby intelektualne i kulturalne. Pogadaliśmy, z kim trzeba, i grupa filmowa działa.

Można się zżymać, że minęły czasy wielkich duszpasterzy akademickich z lat 60., 70., 80., którzy w duchu II Soboru Watykańskiego inspirowali studentów poprzez dyskusje o książkach i filmach. Można jednak samemu wyjść z inicjatywą i nawet pomimo początkowych trudności zacząć ten stan rzeczy na miarę swoich możliwości zmieniać. Zamiast mówić, że duszpasterstwo akademickie nie jest dla mnie, spróbować je wzbogacić swoim pomysłem i działaniem.

Uważam, że takiej postawy „co ja mogę dać?” bardzo brakuje. Rezygnacja jest zawsze najprostszym wyjściem, a roszczeniowość cechą – jakby to ujął ks. prof. Józef Tischner – „homo sovieticus”.

Przeczytaj także: Tomasz Terlikowski – Bycie „nikim”, także w Kościele, daje ogromne poczucie wolności