Jakub Pankowiak: Wycofałem pozew, bo chodziło mi o co innego niż pieniądze

Wygrałem dużo więcej niż te pół miliona, o które wnioskowałem – mówi Jakub Pankowiak po wycofaniu roszczenia przeciwko diecezji kaliskiej za krzywdy wyrządzone przez duchownego.

Zbigniew Nosowski: Dziś zaczyna się wreszcie proces cywilny braci Pankowiaków domagających się milionowego zadośćuczynienia od diecezji kaliskiej, a ty w przeddzień wycofujesz swoje roszczenie. Dlaczego?

Jakub Pankowiak: Powodów jest dużo. Przede wszystkim od początku, gdy postanowiłem wytoczyć proces cywilny przeciwko diecezji kaliskiej, zakładałem, że nie będę czerpał z tej sprawy korzyści majątkowych – nawet gdyby proces zakończył się przyznaniem zadośćuczynienia.

Od razu po publikacji filmu braci Sekielskich „Zabawa w chowanego”, w którym obaj z bratem opowiedzieliśmy o wykorzystywaniu nas przez ks. Arkadiusza Hajdasza, pojawiły się zarzuty, że chodzi nam o pieniądze. Mnie natomiast chodziło o co innego. Dla mnie złożenie pozwu o zadośćuczynienie finansowe było narzędziem mającym służyć zmobilizowaniu diecezji kaliskiej do działania i do zmiany podejścia wobec osób pokrzywdzonych.

Jak mogłem się czuć, gdy zrównano moje działania z hitlerowcami… Okazuje się, że z Kościołem instytucjonalnym dialog nie jest możliwy

Jakub Pankowiak

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Była to więc dla mnie forma presji wobec tej konkretnej diecezji, ale też szerzej: wobec władz Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce. Chcąc wytrącić osobom nieprzychylnym argument z ręki, zakładałem, że albo w którymś momencie wycofam roszczenie, albo przeznaczę całą uzyskaną kwotę na cele społeczne (wielu osobom mówiłem o tym prywatnie, w tym nawet jednemu biskupowi).

Na początku zakładałem nawet, że da się doprowadzić do jakiejś współpracy biskupów i pokrzywdzonych.

To się nie udało. Nie doszło ani do zabrania głosu przez osoby poszkodowane na posiedzeniu Konferencji Episkopatu Polski, ani do stworzenia jakichś struktur współpracy. Mówiłeś kiedyś gorzko: „Jako pokrzywdzeni przeszkadzamy biskupom”…

– Nie zostaliśmy potraktowani jako partnerzy, lecz jako przeciwnicy. A ja naiwnie zakładałem, że poprzez skierowanie sprawy do sądu uda się doprowadzić do zawarcia ugody – takiego porozumienia, które stanie się potem wzorcowe dla innych osób pokrzywdzonych i dla innych diecezji.

Niestety, nie doszło do takich rozmów. Gdyby nowy biskup kaliski umówił się ze mną na spotkanie, gdyby przyznał, że diecezja poczuwa się do współodpowiedzialności za wyrządzone mi zło – już dużo wcześniej bym się z pozwu wycofał. Najbardziej zależało mi właśnie na uznaniu instytucjonalnego wymiaru przemocy seksualnej w Kościele.

A teraz się wycofujesz z walki. Czyli przegrałeś?

– Nie mam poczucia porażki. Wygrałem dużo więcej niż te pół miliona, o które wnioskowałem. Wygrałem coś, co jest niemierzalne, niematerialne. Przede wszystkim odzyskałem siebie.

Ale w sądzie odczytano oświadczenie twojego pełnomocnika, że nie widzisz sprawczości tego, co dotychczas robiłeś.

– Owszem, nie widzę tej sprawczości w wymiarze postrzegania tego tematu przez polskich biskupów katolickich. Pod tym względem, jak już powiedziałem, zdecydowanie się nie udało. Sądzę, że zmiana sposobu działania biskupów nastąpi dopiero za jakiś czas, po dokonaniu się wymiany pokoleniowej.

Nawet w ostatnich miesiącach doświadczałem tego, że jako pokrzywdzony biskupom przeszkadzam. To był dla mnie dodatkowy argument, żeby wycofać roszczenie. Zrozumiałem, że ani moja ewentualna wygrana, ani przegrana w sądzie nie da tego, na czym mi najbardziej zależało: realnej przemiany w Kościele. O to trzeba się będzie zmagać innymi sposobami.

Nie udało mi się więc przetarcie szlaku innym pokrzywdzonym, stworzenie jakiegoś mechanizmu ułatwiającego podobne działania. Nadal uważam, że osobom pokrzywdzonym należą się zadośćuczynienia finansowe nie tylko od sprawców bezpośrednich, lecz także od pośrednich – czyli od instytucji kościelnych, od przełożonych odpowiadających za stworzenie atmosfery, w której przymykanie oka na przestępstwa seksualne duchownych stało się normą. Nie zostałem więc pionierem pod tym względem. Inni poszkodowani wciąż będą musieli iść z wnioskami do sądu, chcąc uzyskać odszkodowania.

Właściwie w naszym Kościele chyba tylko dominikanie potrafili zmierzyć się na poważnie z tym aspektem finansowej odpowiedzialności instytucji kościelnej za zniszczone życie osób wykorzystanych seksualnie przez duchownego. Pod tym względem wyrażam duży szacunek dla o. Pawła Kozackiego, który jako prowincjał doprowadził do podpisania ugód i wypłacenia zadośćuczynienia.

A co jeszcze udało ci się osiągnąć poprzez ten proces i inne działania?

– Ważne są też te inne działania. Bo pozwu cywilnego nie traktowałem jako celu samego w sobie. Z pewnością udało się – nie tylko mnie samemu, ale dzięki współpracy wielu osób – ugruntować świadomość, że kwestia wykorzystywania seksualnego i chronienia sprawców przez przełożonych kościelnych nie jest w Polsce marginalna. Udało się pokazać publicznie, z jakimi problemami muszą się mierzyć przez całe życie osoby pokrzywdzone.

Dokonała się więc zmiana najtrudniejsza: w świadomości społecznej. Dziś już prawie nikt nie odważy się zamiatać takich spraw pod dywan. A gdyby ktoś się odważył, to zaraz będą rzesze osób gotowych o tym mówić publicznie. Wcześniej było zupełnie inaczej.

Teraz wiadomo również, jakie straty Kościół ponosi wskutek zaniechań biskupów. Widać już, moim zdaniem czytelnie, że są to straty większe (choć niepoliczalne) niż kwoty ewentualnie zasądzanych odszkodowań. Zresztą o zadośćuczynieniach można rozmawiać w ciszy i spokoju, nie na sali sądowej – trzeba tylko chcieć.

Bardzo ważny był dla mnie kontakt z Państwową Komisją ds. Pedofilii, zwłaszcza z jej przewodniczącym prof. Błażejem Kmieciakiem. Dało mi to poczucie, że w strukturach państwowych mamy kogoś, kto na pewno jest sojusznikiem osób pokrzywdzonych, będzie o nas walczył i nie odpuszczał. Mam też pewność, że on to robi nie z pobudek politycznych, lecz z przekonania.

W filmie „Zabawa w chowanego” mówiłeś, że wciąż czujesz za swoimi plecami sprawcę. Po emisji filmu – że wreszcie się od niego uwolniłeś. Teraz nadszedł kolejny etap odzyskiwania wolności?

– Po tej decyzji odzyskałem spokój. Dla mnie zysk z tego jest oczywisty: uwolniłem się już całkowicie od tej sprawy. Odczułem wewnętrzną ulgę. Na skutek tych prawnych zmagań cierpiały przecież i moja rodzina, i ja sam, i moje życie zawodowe.

Szybko zrozumiałem, że wiele osób krążących przy tym temacie niespecjalnie interesuje się poszkodowanymi, a jedynie klikalnością lub podgrzewaniem tematu dla własnych celów. To gorzka nauka

Jakub Pankowiak

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Dla mnie sprawa jest całkowicie zamknięta, jeśli chodzi o bezpośredniego sprawcę. Co prawda, nie został on skazany w sądzie państwowym, na skutek prawnych zawirowań wobec okresu przedawnienia – ale w moim przekonaniu wobec niego sprawiedliwość się dokonała. Nie stało się to wciąż w wymiarze instytucjonalnym Kościoła – a ten wymiar był dla mnie ważniejszy niż ukaranie sprawcy.

Poprzez moją decyzję nie wycofuję się całkowicie ze zmagań o prawa osób pokrzywdzonych. Wycofuję się z roszczenia o zadośćuczynienie finansowe, którego i tak nie pragnąłem. A walkę o stworzenie kolejnych mechanizmów prawnych związanych z wypłacaniem odszkodowań w Kościele pozostawiam innym.

Czego się nauczyłeś przez te dwa lata? O życiu? O Kościele? O mediach? O sobie?

– To była doskonała lekcja życia (śmiech). Przede wszystkim sporo się dowiedziałem o mediach. Szybko zrozumiałem, że wiele osób krążących przy tym temacie niespecjalnie interesuje się poszkodowanymi, a jedynie klikalnością lub podgrzewaniem tematu dla własnych celów. To gorzka nauka. Niby o tym teoretycznie wiedziałem, ale nie wiedziałem, że to aż tak…

Wyrosłem też z naiwności w postrzeganiu Kościoła hierarchicznego. Okazało się, że nie liczy się pojedyncza osoba pokrzywdzona, lecz całościowe załatwienie sprawy, rozumiane jako wyjście z problemów obronną ręką przez instytucję kościelną.

Nauczyłem się też, jak skuteczną bronią może być rozpuszczanie nieprawdziwych informacji. Po diecezjach poznańskiej i kaliskiej szybko rozchodziła się „wiadomość”, że nam przecież chodzi o pieniądze. To zmieniało postrzeganie sprawy i nas samych nawet przez księży, którzy wcześniej nas wspierali.

Bardzo gorzką lekcją było uświadomienie sobie, że władze kościelne traktują wnioski takie jak nasz jako akt wrogi wobec Kościoła. Podam inny przykład. W lutym br. odbywał się proces księdza oskarżonego o wielokrotne gwałty na ministrancie w Chodzieży. Jako świadek został wezwany abp Stanisław Gądecki. Przed wejściem na salę rozpraw powiedział dziennikarzom, że mówienie o odpowiedzialności finansowej Kościoła za działania konkretnego księdza wydaje mu się niedorzeczne. I dodał: „Stosowanie odpowiedzialności zbiorowej było za czasów hitlerowskich, gdy zabijano całą rodzinę czy wioskę ze względu na winę jednego”. Domyślasz się, jak mogłem się czuć, gdy zrównano moje działania z hitlerowcami… Okazuje się, że z Kościołem instytucjonalnym dialog nie jest możliwy.

Co z twoją wiarą? Zmieniła się w tym okresie?

– Nie zmieniła się wiara jako taka, lecz podejście do niej. Teraz w Kościele bardziej świadomie szukam dobrych ludzi, którzy ożywiają moją wiarę. Szukam wiary w ludziach, a nie w Kościele jako instytucji. Na skutek ujawnienia się publicznie poznałem mnóstwo wspaniałych księży, sióstr zakonnych czy katolickich publicystów, którzy są odmienni niż kościelny mainstream i którzy są dla mnie teraz ważnym punktem odniesienia.

A zmieniło się twoje podejście do muzyki? Grasz co innego, grasz inaczej (weźmy w nawias pandemię, wskutek której dużo mniej koncertowałeś)?

– Nie zmieniło się moje postrzeganie muzyki. Ale zmieniło się moje postrzeganie zawodu. Dziś każdy występ czy moja praca na uczelni cieszą mnie jeszcze bardziej niż wcześniej. Stałem się też człowiekiem bardziej otwartym na innych.

A co z twoim bratem? Zostaje teraz sam w procesie.

– Od samego początku pracy nad filmem braci Sekielskich wiele rzeczy robiliśmy z Bartkiem wspólnie, choć różniło nas postrzeganie rzeczywistości. Różnie stawialiśmy sobie cele w naszych działaniach. Teraz też idziemy własnymi drogami.

Rzecz jasna, kibicuję mu w tej sprawie i życzę mu wygranej. Ja chciałem to zrobić to po swojemu – i także po swojemu skończyć. Dla siebie czuję się wygranym. Zrobiłem bardzo dużo. Chyba o wiele więcej niż powinienem.

Jakub Pankowiak – muzyk, organista, pedagog. Absolwent Akademii Muzycznej w Poznaniu, obronił dyplom z wyróżnieniem w klasie organów Sławomira Kamińskiego. Studiował także na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie pod kierunkiem Magdaleny Czajki, w Musikhochschule Lübeck pod kierunkiem Arvida Gasta. Laureat wielu konkursów w Polsce i za granicą, między innymi M.K. Čiurlionisa w Wilnie i Ogólnopolskiego Konkursu Organowego Wykonawstwa Utworów D. Buxtehudego w Krakowie. Uhonorowany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2017). Występuje jako solista akompaniator, koncertował m.in. w Niemczech, Luksemburgu i Izraelu. Wykładowca Akademii Muzycznej im. I. J. Paderewskiego w Poznaniu. Był jednym z bohaterów dokumentu braci Sekielskich „Zabawa w chowanego”.

Przeczytaj także: Przebaczyłem. Chciałbym, żeby ksiądz, który mnie krzywdził, umarł jako człowiek, a nie synonim „pedofila”