Wstęp do neutralizacji systemu [Korepetycje z Ewangelii, cz. 1]

Co konkretnie może przedsięwziąć zwykły wierny, który nie zgadza się na zamknięcie w klerykalnej skorupie?

Wielu czytelników portalu Więź.pl żywo zareagowało na obecną w moim tekście „Czy Kościół to nie pomyłka?” ideę „obywatelskiego nieposłuszeństwa” katolików wobec systemu, w który wtłoczono Jezusową Eklezję („Gminę Zwołanych”). Ujawniła się skala nurtującego ludzi poczucia, że autorytarny system kościelny to zdrada zawartej w Nowym Testamencie wizji siostrzano-braterskiej społeczności wiary i służby. 

Zarazem doszło do głosu pragnienie czynnej niezgody na zamknięcie nas w klerykalnej skorupie. Od razu rodzi się jednak pytanie, na czym w praktyce ma polegać ten nieagresywny (non violence) sprzeciw, służący neutralizacji systemu, jego „rozpuszczaniu”. Co konkretnie może w tej dziedzinie przedsięwziąć zwykły wierny, niebędący teologiem, publicystą ani członkiem żadnych oficjalnych gremiów?

Po jakiemu myślimy?

Wydaje się, że warunkiem wstępnym sensownej odpowiedzi na to pytanie, a także niezbędnym paliwem zasilającym podejmowane inicjatywy praktyczne, jest zrobienie sobie „powtórki z Ewangelii” czy wręcz skorzystanie z „korepetycji” z niej. Jeżeli na kościelnym gruncie ma zaistnieć zdrowa „opozycja ewangeliczna”, to potrzebujemy przypomnienia (a czasem wręcz odkrycia), jak naprawdę brzmi Dobra Wiadomość Chrystusa, a co nią zdecydowanie nie jest. To konieczne, jeśli mamy się nawracać na myślenie „po Bożemu” (zob. Mt 16,23), a nie tylko próbować zastąpić ideologię klerykalną jakąś inną ideologią, akurat bardziej nam pasującą.

Obracając się chętnie między ludźmi będącymi, z punktu widzenia religijno-obyczajowego, „w sytuacjach nieuregulowanych” i wciąż zderzając się z oburzeniem ortodoksów, Nazarejczyk powtarzał motto wzięte z Księgi Ozeasza: „Miłosierdzia chcę, a nie ofiary”

Marek Kita

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Autentyczny obywatelski sprzeciw, w odróżnieniu od wichrzycielstwa, wiąże się ściśle z konsensusem sumienia pewnej szerszej grupy – o czym przypomniała Maria Rogaczewska w trakcie internetowej dyskusji na zajmujący nas temat. Z kolei odwoływanie się do sumienia wymaga, żeby sprawdzać, czy faktycznie motywuje nas wrażliwość ukształtowana pod wpływem Bożego Słowa i Ducha. Jeśli na kartach Biblii ludzie, do których miało przylgnąć miano „chrześcijan”, sami siebie określali jako „uczniowie” (zob. Dz 11,26), to chcąc być autentycznymi chrześcijanami potrzebujemy wciąż się uczyć w szkole Jezusa, będącego zarazem Nauczycielem oraz ucieleśnionym Nauczaniem.

Jak powiedział w jednym ze swoich kazań prymas Wspólnoty Anglikańskiej, arcybiskup Justin Welby: „Jezus przyniósł nam Boga, ale nie takiego, jakiego znamy. Wyzwaniem, które przed nami stoi, nie jest dopasowanie Jezusa do znanego nam Boga, lecz uświadomienie sobie, że Bóg to Jezus, którego widzimy”.

Naprawdę znać Boga zaczynamy wtedy, gdy uważnie przyglądamy się Jezusowi opisanemu w Ewangeliach, śledzimy Jego słowa i gesty, a potem w cichym sam na sam z Niewidzialnym pozwalamy, żeby te słowa i obrazy w nas rezonowały. W ten sposób uczymy się też człowieczeństwa pogodzonego ze swym Stwórcą, ponieważ Jezus to nie tylko Tłumacz tajemnicy Boga (por. J 1,18), ale zarazem Wzór relacji z Nim oraz bliźnimi (por. J 15,10.12).

Jeśli Eklezja Chrystusa stanowi w gruncie rzeczy przeżywanie fermentu odnowionego po Chrystusowemu człowieczeństwa, mającego się udzielać reszcie świata (por. Mt 13,33), to nieszczęsny system kościelny jest efektem wtłoczenia wizji Chrystusa w schematy z tego właśnie świata wzięte. Nietrudno dostrzec – choć często strach przyznać – że napiętnowane w Ewangeliach postawy „faryzeuszy hipokrytów” (por. Mt 23,1-34) często kwitną w najlepsze we wspomnianym systemie, który wbrew woli Jezusa wyraża logikę „władców narodów, którzy dominują i wielkich, co dają odczuć swą władzę” (por. Mt 20,25-26).

Jednak sprzeciw wobec tej systemowej zdrady Ewangelii ma sens wyłącznie wtedy, gdy sam wyraża ewangeliczną logikę w ewangelicznym stylu. Nie chodzi o przeciąganie liny między „duchownymi” a „świeckimi”, konkurowanie o „lepszą pozycję” (por. Mk 9,33-37). Chodzi o powrót do nieautorytarnej, choć niebędącej anarchią „wspólnoty Ducha Świętego” (koinōnia tou Hagiou Pneumatos, 2 Kor 13,13), do służenia sobie nawzajem „różnoraką łaską” (1 P 4,10), do partnerskiego dzielenia się charyzmatami, żeby „przez Kościół dała się poznać wszechstronnie wieloraka (polypoikilos) mądrość Boża” (zob. Ef 3, 10).

Jeżeli Bóg ma poprzez nas powiedzieć systemowi: „Wypuść mój lud” (Wj 5,1), to tylko po to, żebyśmy się dali poprowadzić Jego Słowu, a nie naszym wyobrażeniom, pomysłom, frustracjom i ambicjom. Nie chodzi o „Kościół po naszemu”, tylko o Kościół, który jest sobą – Ciałem Chrystusa, czyli ucieleśnieniem Jego Ducha, formą wspólnego życia w Jego stylu (por. 1 Kor 12,12-13).

Jak brzmi Dobra Wiadomość?

Jezus zwołuje swoją Gminę-Kościół „ogłaszając Dobrą Wiadomość Boga” (Euaggelion tou Theou, Mk 1,14). To istotne, że Ewangelia nie jest manifestem ideologicznym ani kodeksem praw, lecz wiadomością – i to dobrą!

Ale jak ta wiadomość właściwie brzmi? Z pewnością nie jest informacją, że „Bóg za dobro wynagradza, a za zło karze”, ani nawet komunikatem, że „Bóg nam wybaczy, jeśli się poprawimy”. Jezus, na przekór temu, co sugeruje wielu kaznodziejów i katechetów, nie uprawia moralizatorstwa, nie zajmuje się też walką o abstrakcyjne „wartości”.

To prawda, że zgodnie z własnym zastrzeżeniem, „nie przyszedł unieważnić Prawa, lecz je wypełnić” (Mt 5,17) – jednak całym życiem pokazał, że chodziło Mu przy tym nie o skrupulatne zachowanie litery przepisów, lecz o wypełnienie zarysowanego przez nie (z konieczności niedoskonale) ideału żywym Duchem Boga (zob. 2 Kor 3,6), inspiracją płynącą ze znajomości Bożego serca. Ponadto swą Dobrą Wiadomość Jezus adresował, zgodnie z Izajaszowym proroctwem, nie do porządnych i poprawnych, lecz do uwikłanych w życiowe biedy, połamanych wewnętrznie, uwięzionych w doświadczeniu klęski (Łk 4,18; por. Iz 61,1). Im wszystkim ogłaszał symboliczny „rok Bożej akceptacji” (eniauton Kyriou dekton, Łk 4,19), czas łaski.

Obracając się chętnie między ludźmi będącymi, z punktu widzenia religijno-obyczajowego, „w sytuacjach nieuregulowanych” i wciąż zderzając się z oburzeniem ortodoksów, Nazarejczyk powtarzał motto wzięte z kolei z Księgi Ozeasza: „Miłosierdzia chcę, a nie ofiary” (Eleos thelō kai ou thysian, Mt 9,13; 12,7; por. Oz 6,6).

U Mateusza ten cytat pojawia się w ustach Jezusa w dwóch odmiennych kontekstach (uczta w domu Lewiego oraz zrywanie kłosów w szabat), co pozwala domniemywać, że był dla Niego wyjątkowo ważny. A jest to mocne opowiedzenie się za pobożnością typu egzystencjalnego – afirmacją miłosierdzia Boga i odwzorowywaniem go w relacjach z bliźnimi – a nie rytualnego, gdzie liczą się sakralne daniny i przepisowa czystość.

Gdy Jezus wzywa: „Bądźcie (…) doskonali, jak wasz niebiański Ojciec jest doskonały” (Mt 5,48), to chodzi Mu o naśladowanie Boga w Jego dobroci, takiej samej w odniesieniu do „prawych i nieprawych” (zob. Mt 5,45).

W wersji Łukasza wybrzmiewa to jeszcze wyraźniej: „Bądźcie miłosierni, tak jak wasz Ojciec jest miłosierny” (Łk 6,36). Krótko mówiąc, Jezus nie przyszedł zbudować doskonalszego systemu religijnego, tylko wypełnić życie egzystujących „pod Prawem” (por. Ga 4,4) łaską swojej przyjaźni i prawdą o wierności Boga w stosunku do Jego pogubionych dzieci (por. J 1,16; 11,52; 15,15).

Na początku swej relacji o Jezusie Marek streszcza Euaggelion słowami: „Nadeszła pora i przybliżyło się królowanie Boga” (Mk 1,15). Dobra Wiadomość dotyczy spełnienia się na głębszym poziomie proroctwa Izajasza, który ogłaszał kres niewoli babilońskiej słowami: „Twój Bóg zaczął królować!” (Iz 52,7). Czas zagubienia i upadku był okresem, gdy Stwórca szanujący decyzje stworzeń pozwolił się „opuścić” (por. Jr 2,13) i w pewnej mierze „zawiesił” swoje panowanie nad ich egzystencją.

Jednak nie zrezygnował z marnotrawnych i przywraca ład w życiu tych, co są gotowi się „opamiętać” (metanoeō) i „uwierzyć w Dobrą Wiadomość” (por. Mk 1,15) o bliskości Ukrytego, który jest Dobry (por. Mt 6,6; 19,17). Jezus to Herold, a nawet wcielone Orędzie Boga, które nie brzmi: „Nie grzesz, to cię nie potępię”, tylko: „Nie potępiam cię, teraz już możesz nie grzeszyć” (por. J 8,11). Już możesz nie błądzić, Droga wewnętrznego ładu sama wyszła ci na spotkanie („Mówi mu Jezus: Ja jestem drogą…”, J 14,6).

Czy jesteśmy sobą?

Królowanie Boga, którego dotyczy Nowina, okazuje się więc sytuacją niezasłużonego uzdrowienia i uwolnienia, gdy do osób rozpoznających swą głęboką zależność od Stwórcy („ubogich duchem”, Mt 5,3) wreszcie uśmiecha się szczęście. „Szczęśliwi rozumiejący, że niczego nie zawdzięczają sobie samym, bo Bóg dzieli się z nimi wszystkim, co ma” – tak dałoby się sparafrazować słynne pierwsze błogosławieństwo z Kazania na Górze, zgodnie z sensem użytych w nim semickich wyrażeń.

Dobra Wiadomość Jezusa mówi o otwierającej się możliwości przeżywania naszego losu (wciąż jeszcze pełnego problemów) w poczuciu wewnętrznej wolności i harmonii: „Królowanie Boga jest wewnątrz was” (Łk 17,21). To jest wiadomość o nieautorytarnym, lecz „przekonującym dzięki miłości” (por. Flp 2,1) panowaniu Ojca o macierzyńskim sercu (por. Iz 66,13), który nie nakłada ciężarów, lecz je z nas zdejmuje.

Jezus uczy, że „królowanie Boga przyjmuje się jak dziecko” (Mk 10,15), to znaczy że wspólnoty z Bogiem nie da się wywalczyć, wysłużyć, lub wypracować, ale można wyłącznie (choć to najtrudniejsze dla naszej pychy) uznać siebie za duchowe niemowlę, przyjęte z całą swą słabością i kruchością. Jedyne, co możemy zrobić, to pozwolić się kochać i ufnie uczyć się sztuki życia od niebiańskiego Abba.

Przecież nasz pierwszy problem to „zjedzenie owocu z drzewa wiedzy o dobru i złu” (por. Rdz 2,17), „pozjadanie wszystkich rozumów” i próba odgrywania Boskiej roli (por. Rdz 3,5). To dlatego męczymy się w wytworzonym bałaganie, życie nas przerasta i przygniata. To dlatego Jezus woła: „Chodźcie do Mnie wszyscy trudzący się i obciążeni, a Ja dam wam odpocząć (anapausō hymas)… uczcie się ode Mnie… mój ciężar jest lekki” (Mt 11, 28).

Ktoś, kto „uwierzył miłości Boga” (por. 1 J 4,16), zyskuje poczucie, że „Jego przykazania nie są ciężkie” (1 J 5,3).  Tak, nie jest ciężko – choć bywa trudno – żyć według „prawa wolności” (por. Jk 1,25), poddać się regułom przyjaźni, oraz zmagać się z życiem mając Przyjaciela u boku (por. J 15,15).

Wydaje się jednak, że Dobra Wiadomość o łasce wyzwolenia z pułapki egocentryzmu oraz o zaproszeniu do królestwa wzajemnej afirmacji i wzajemnego oddania, wciąż zderza się i zmaga w samych chrześcijanach z mentalnością „pracowników najemnych”. W zapisanej u Łukasza przypowieści o miłosiernym ojcu dwóch synów, akcent pada (wbrew pozorom) nie na przygodę „marnotrawnego”, lecz na problem, jaki ma ze sobą ten „porządny”.

Pierwszy, owszem, okazał skrajną bezczelność żądając od żyjącego ojca swojej części przyszłego spadku i porzucając dom. Jednak kiedy po roztrwonieniu majątku zapragnął „zostać choćby najemnikiem” (por. Łk 15,19), dane mu było odkryć serce ojca i ostatecznie „odnalazł się” w relacji z nim (por. Łk 15,24). Natomiast ten, który nigdzie nie odchodził, mówi w rozdrażnieniu: „tyle lat ci służę” (Łk 15,29), sam siebie ustawiając w roli najemnika, a nie syna! Pozostając pod ojcowskim dachem, traktuje dom jak miejsce pracy. Ignorując ojcowskie serce, ma przed oczami tylko sztywne reguły, etykietę, porządek.

Jeśli Eklezja Jezusa żyje duchem Ewangelii, objawieniem Serca Boga, wtedy jest sobą. Natomiast dławiący radość system autorytarnej „władzy duchownej” wyraża raczej mentalność „starszego (nomen omen: presbyteros) syna” z przypowieści (por. Łk 15,25). Dla systemu liczy się nie oddychanie Miłosierdziem, przyjmowanie go i dawanie, lecz dyscyplina kultu i logika obowiązku.

Czy to przypadek, że tłumacz Biblii Tysiąclecia, przekładając Jezusowy cytat z Ozeasza, do słów: „chcę miłosierdzia” dodał niewystępujące w oryginale „raczej” – osłabiając wymowę tekstu? Jednak drżąc o zachowanie systemowego status quo, bronimy się przed atmosferą domu Boga. A chłonąc tę atmosferę, emanującą z kart Ewangelii czytanej bez dopowiedzeń, poznajemy serce Ojca i skorupa systemu wokół nas traci spoistość.

Przeczytaj także: Jezus, mistrz sztuki walki