Ks. Wierzbicki: Prorocy przychodzą niespodziewanie

Nauka Jana Pawła II o demokracji jako wartości nie została w Polsce przyswojona. Gdyby tak było, w 2015 roku, kiedy w naszej kruchej demokracji zakwestionowano trójpodział władzy i demontowano instytucje państwa prawa, powinna się nam zapalić ostrzegająca lampka – mówi ks. Alfred Wierzbicki.

Fragment książki „Bóg nie wyklucza. Rozmowy o państwie, Kościele i godności człowieka”, Wydawnictwo WAM, Kraków 2021

Karol Kleczka: Ma ksiądz w pokoju podobiznę papieża Franciszka, wiem, że jest ksiądz bardzo do Ojca Świętego przywiązany, dlatego pozwolę sobie na pytanie wprost: czy papież Franciszek to prorok?

Ks. Alfred Wierzbicki: Nie mam żadnych wątpliwości, że to prorok. Widać to bardzo dobrze w tym, jak papież patrzy na Kościół, patrzy niekonwencjonalnie, a to jest jedna z cech proroctwa.

Jak to się ma do poprzednich pontyfikatów?

– Chociaż to były wielkie osobowości, to jednak papieże z ostatnich pontyfikatów byli jakoś przewidywalni. Myślę, że w Watykanie za mojego życia było dwóch proroków. Urodziłem się w ostatnich latach pontyfikatu Piusa XII, a wychowywałem w trakcie pontyfikatu Jana XXIII. Niewiele z tego okresu pamiętam, tylko pewne obrazki, jak wtedy gdy papież umierał. Miałem wówczas pięć lat, babcia płakała w domu i nie wiedziałem dlaczego, nawet nie wiedziałem, kto to jest papież.

Z mojej dzisiejszej perspektywy uważam jednak, że Jan XXIII to był prorok, gdyby nim nie był, nie zdobyłby się na zwołanie Soboru Watykańskiego II. (…)

W Watykanie za mojego życia było dwóch proroków: Jan XXIII i Franciszek

ks. Alfred Wierzbicki

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Tak samo nie do wymyślenia jest Franciszek z jego przekraczaniem konwencji, do których jesteśmy przyzwyczajeni. Tak działa prorok. Prorok to jest ktoś, kto na pierwszym miejscu odczytuje obecność Boga w aktualnej rzeczywistości. Ktoś, kto nie jest zamknięty w przeszłości, a Franciszek w najmniejszym nawet stopniu nie jest zamknięty w przeszłości, wraz z nim papiestwo przekracza swe europejskie zakorzenienie.

Wróciłem teraz do lektury Proroków Abrahama Joshui Heschela, on podkreślał, że prorocy są darem Bożym, ale przychodzą w takich czasach, w których najmniej się ich spodziewamy. Franciszka nic nie zapowiadało, zwłaszcza z takim życiem jak jego, dość powiedzieć, że jest to mało „papieska” biografia. (…)

Jan Paweł II prorokiem nie był? Po jego śmierci krakowskie czasopismo „Pressje” zrobiło numer o papieżu z Polski z wymownym tytułem „Zabiliśmy proroka”. Do dzisiaj wiele diagnoz tam postawionych jest bardzo celnych, właściwie wyprzedzają to, co się stało z recepcją Jana Pawła II

– Nie wiem, w jakiej kategorii umieścić Jana Pawła II. Na pewno był to wybitny papież, ale czy proroczy? Gustaw Herling Grudziński kiedyś napisał o nim, że to jest papież polityczny, ale Herling używał bardzo specyficznej kategorii polityczności i rozumiał przez to, że papież miał polityczne oddziaływanie, mimo że nie był politykiem. „Papież polityczny” wpływa na przemiany świata poza Kościołem i rzeczywiście Jan Paweł II wpłynął na upadek komunizmu (…).

Sądzę, że od Leona XIII dopiero Jan Paweł II ukończył proces afirmacji demokracji na gruncie katolickiej nauki społecznej. Oczywiście, on też nadał demokracji pewną wykładnię normatywną. Utkwiło nam w pamięci to najchętniej cytowane stwierdzenie, że demokracja bez wartości staje się swoim przeciwieństwem, a nawet może się obrócić w zakamuflowany totalitaryzm. I owszem, Jan Paweł II mówił, że demokracja bez fundamentu aksjologicznego może stać się swoim przeciwieństwem, ale zawsze podkreślał, że sama demokracja jest wartością.

Myślę, że ten aspekt jego nauczania o demokracji jako wartości nie został dobrze przyswojony, i uważam, że gdybyśmy w Polsce to dobrze zrozumieli, to w 2015 roku, kiedy w naszej kruchej demokracji zakwestionowano trójpodział władzy, demontowano instytucje państwa prawa, ubezwłasnowolniono podmiotowość społeczną, powinna się nam zapalić ostrzegająca lampka, że demokracja może przynieść jakąś formę autorytaryzmu. Myślę, że to jest istotne dopełnienie, żeby w Janie Pawle II widzieć nie tylko dzielnego chrześcijanina, który jak rycerz wystąpił przeciwko komunizmowi, ale też człowieka, który w papieską misję wpisał troskę o demokrację.

Zatrzymajmy się tutaj może na chwilę. Podkreślił ksiądz, że po naszej, polskiej stronie poczyniliśmy jakieś błędy w recepcji tego podejścia Jana Pawła II. Co się stało, że tego nie przyswoiliśmy? Bo tak powierzchownie patrząc, papieża jest wszędzie pełno.

– To irytujące, że tak dużo jest papieża w różnych symbolach, w cytatach, tak dużo podszywania się pod niego, natomiast za mało jest zrozumienia papieża. (…) Jan Paweł II był wielką postacią, a jego pontyfikat nieprzeciętnym wydarzeniem. Sam papież najtrafniej to podsumował w polskim parlamencie, mówiąc „Ale nam się wydarzyło”. Te słowa nie padły w trakcie oficjalnego przemówienia, ale to był komentarz do owacji, tak jakby Jan Paweł II nie chciał tych braw na sobie koncentrować, tylko skierować do wszystkich, tak jakby chciał powiedzieć: „To zaklaszczmy sobie wszyscy, no bo nam się coś udało”.

Udało nam się pokonać komunizm i zbudować nowy ład demokratyczny, a to znaczy dać szansę naszemu człowieczeństwu, powrócić do rodziny wolnych narodów. Natomiast myśmy pozostali na poziomie emocji, a kiedy papież umarł, trudno go było dalej oklaskiwać.

Zresztą te oklaski… Należę do tego pokolenia, które miało okazję klaskać na placu Zwycięstwa, tak się nazywał dzisiejszy plac Piłsudskiego. Było to dla mnie ogromne przeżycie, wielki plac i sąsiednie ulice wypełnione ludźmi, którzy klaskali przez dobrych dziesięć minut. Wtedy rzeczywiście jakoś się wyzwalaliśmy, ale klaskaliśmy w takim momencie, kiedy Jan Paweł II powiedział, że Chrystusa nie można oderwać od dziejów narodu, ale właściwie nie można Go wyrzucić z dziejów człowieka. Dzieje narodu to są dzieje ludzi, a poza tym każda autentyczna kultura jest oceniana miarą humanistyczną i również Kościół jest nią oceniany. W końcu Kościół dał narodowi Chrystusa, dał tę wyjątkową miarę człowieczeństwa.

Tu padły oklaski, bo papież mówił o Chrystusie, człowieku i narodzie. Nie było wtedy takiej myśli, że papież przyjechał i będzie rozwalał system. Papież skomentował te owacje następnego dnia przed kościołem św. Anny i rzucił trochę ad hoc bardzo ciekawy komentarz. Powiedział: „Nie wiem, co się stało z tym społeczeństwem, stało się jakimś społeczeństwem teologicznym, bo klaszczą, kiedy papież mówi: «Chrystus», a jeszcze bardziej klaszczą, kiedy mówi: «Duch Święty»”. W zasadzie nikt się nie zastanawiał, co to jest społeczeństwo teologiczne, ale to było moim zdaniem kapitalne zdanie!

Papież potem znów do tego nawiązał w Krakowie, na Błoniach, kiedy zadał pytanie, czy można powiedzieć Chrystusowi „nie”? Wszyscy się spodziewali, że papież pyta retorycznie i że odpowie „Nie daj Boże, nie można!”, a papież mówi, że można. Co to się dzieje! Jan Paweł II po prostu od początku pontyfikatu wzywał nas do świadomej wiary, która także rzutuje na dalsze rozumienie człowieczeństwa, a w związku z tym umacnia poczucie godności, pragnienie wolności. To było jak zaczyn, nie wprost polityczny, ale on się musiał potem przełożyć na działania polityczne, prowadzące do wyzwolenia z sytuacji degradacji godności człowieka i narodu.

Przesłanie pontyfikatu Jana Pawła II zaczęliśmy wciskać w ramy, w których nie da się go zmieścić. W ramy katolicyzmu bogoojczyźnianego, jakiejś narodowo-katolickiej wersji chrześcijaństwa. To zaś sprawiło, że Jan Paweł II nie mógł już do nas przemawiać, bo to nie był jego język

ks. Alfred Wierzbicki

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Mnie szczególnie zaintrygowała ta wzmianka o społeczeństwie teologicznym. Nigdy papież tego nie rozwinął, nikt go o to nie pytał, ale to jest bardzo ciekawe sformułowanie. Dziś myślę, że kruchość naszej recepcji Jana Pawła II rodzi się stąd, że myśmy nie przyjęli tych impulsów, które on dawał do głębszego upodmiotowienia naszej wiary, nigdy się właściwie nie zastanawialiśmy, co to znaczy być społeczeństwem teologicznym. Po odzyskaniu niepodległości bardzo szybko zamiast tego pojawiła się pokusa państwa wyznaniowego.

Czym się różnią te pojęcia?

– Społeczeństwo teologiczne jest czymś zupełnie innym niż państwo wyznaniowe, bo społeczeństwo teologiczne to jest takie społeczeństwo, w którym chrześcijanie przeżywają i uznają za swoje wszystkie problemy tego świata i patrzą na nie z perspektywy Chrystusa, używając tego klucza humanistycznego, o którym mówił Jan Paweł II. Chrystus wniósł klucz do rozumienia człowieka i do tworzenia kultury.

Czyli z jednej strony papież został zaklaskany, a z drugiej pojawiły się odległe od papieskich ambicje polityczne wśród polskich katolików.

– Kruchość tego dziedzictwa jest zdecydowanie po naszej stronie. Po pierwsze, nastąpiła emocjonalna reakcja na Jana Pawła II, a emocje wcześniej czy później mijają, zresztą przed tym przestrzegał zaraz po wyborze papieża ks. Józef Tischner, co zostało mało zauważone, a nawet niedocenione. Już w 1978 roku wyraził obawę, żeby pontyfikat Jana Pawła II nie stał się dla nas czymś w rodzaju opium. Tischner to rozwijał, podkreślając, że potrzebna jest przede wszystkim kultura myślenia, a nie tylko uczucia. To jest jeden powód kruchości.

Drugim jest to, że przesłanie tego pontyfikatu zaczęliśmy wciskać w ramy, w których nie da się go zmieścić. W ramy takiego katolicyzmu przedwojennego, mocno, powiedziałbym, bogoojczyźnianego, jakiejś narodowo-katolickiej wersji chrześcijaństwa. To zaś sprawiło, że Jan Paweł II nie mógł już do nas przemawiać, bo to nie był jego język. To, że tu i ówdzie włoży się kilka losowych cytatów z Jana Pawła II w tego typu treści, jest tylko inkrustowaniem, ale nie kontynuowaniem myśli papieża.

(…) Ta kruchość dziedzictwa objawiła się zwłaszcza wtedy, kiedy zaczęto Jana Pawła II przeciwstawiać Franciszkowi. Pan mówi o wiernych, ale wina była po stronie biskupów, bo zrobili coś, czego nigdy robić nie powinni, kiedy obawiali się, że pierwszy zwołany przez Franciszka synod poświęcony rodzinie grozi zdradą Jana Pawła II. Nawet jeśli tego typu sformułowania nie pojawiały się wprost, to od początku występowali przeciwko synodowi i takiej jego wersji, jaką papież Franciszek wprowadził.

Tytuł od redakcji

Przeczytaj też: Ani heretyk, ani apostata, ani schizmatyk. Ks. Alfred Wierzbicki a doktryna kościelna