Chrześcijaństwo opiera się nie na paranoi, a na metanoi

Jeżeli wyprzemy nasze lęki, wrócą one z tym większą siłą. Lepiej jest je nazywać i wypowiadać, niż z nimi walczyć.

Ks. prof. Tomáš Halík – socjolog, filozof, teolog, terapeuta uzależnień – pisze w wiosennym numerze kwartalnika „Więź”: „«Dlaczego się boisz, czy nie masz wiary?» – mówi Jezus podczas wszystkich burz i kryzysów. Wiara jest odwagą wypłynięcia na głębię, drogą przemiany (metanoia) Kościoła i świata, wspólną drogą synodalności (syn-hodos). To droga od paraliżującego lęku (paranoi) do metanoi i «pronoi», do dalekowzroczności, roztropności, rozeznania, otwarcia na przyszłość i otwartości na Boże wyzwania w znakach czasu”.

Trawestując niejako te słowa, można powiedzieć, że chrześcijaństwo opiera się nie na paranoi, a na metanoi. W Biblii 365 razy czytamy słowa: „Nie lękajcie się!” – czyli codziennie Bóg wzywa nas do tego, by przekraczać różnorakie lęki. To oczywiście nie oznacza, że nie mamy przeżywać lęku, że w jakiś cudowny sposób mamy być wolni od tej ważnej emocji. Tylko psychopata nie odczuwa lęku wskutek zmiany organicznej, na którą nie ma wpływu (wiemy o tym dzięki rozwojowi neuronauk).

Św. Paweł pisze: „Prawdziwa miłość usuwa wszelki lęk”. Miłość nie może być wymuszona lękiem przed karą, wtedy przestaje być miłością. Nie oznacza to, powtórzę, że nie mamy odczuwać lęku w ogóle. Pamiętam pacjentkę, u której rozwinęła się schizofrenia, cierpiąca wskutek urojeń paranoidalnych. Traumatycznym przeżyciem były dla niej spotkania z nieżyjącym już dominikaninem ze starszego pokolenia, znanym i zasłużonym duszpasterzem, który za każdym razem powtarzał jej: „Miłość usuwa wszelki lęk”, co tylko wywoływało u tej kobiety większe poczucie winy, bo wskutek rozwijającej się choroby przeżywała coraz większy lęk. Nie chodzi zatem o każdy rodzaj lęku.

Jeżeli wyprzemy nasze lęki, wrócą one z tym większą siłą. Lepiej jest je nazywać i wypowiadać, niż z nimi walczyć.

Kiedy jednak mówię, że chrześcijaństwo polega nie na paranoi, ale na metanoi, mam na myśli, że w chrześcijaństwie nie chodzi o to, by wszędzie dostrzegać zagrożenia dla naszej wiary, kościoła i zbawienia. Straszenie konsumpcjonizmem, „genderyzmem”, moderną, ideologiami i „zachodnim stylem życia”, podobnie jak dostrzeganie we wszystkim zagrożeń duchowych (w jodze, nieprzestrzeganiu postów i Pokemonach) oraz nazywanie każdego, kto wyrazi swoją wątpliwość wobec czegokolwiek w Kościele, wrogiem – jest nie tylko sposobem poradzenia sobie z własnym pierwotnym (psychotycznym) lękiem. Staje się też metodą duszpasterską zakładającą (zwykle nieświadomie) próbę skontrolowania innych poprzez odwołanie się do lęku. Lęku, który ma wiązać i paraliżować. Który ostatecznie (choć w istocie jest formą przemocy duchowej i emocjonalnej) okazuje się sposobem sprawowania władzy.

Tyle tylko, że chrześcijaństwo jest o pokonywaniu tego typu lęków i o wyjściu z zamknięcia i pójściu w świat. „Tam gdzie przebywali uczniowie, drzwi były zamknięte z obawy przed Żydami, przyszedł Jezus, stanął pośrodku i rzekł do nich: Szalom! (Pokój wam!)” – czytamy u św. Jana (J 20,19).

Zatem Żydzi (w końcu apostołowie też byli Żydami) nie tyle bali się Rzymian, co bali się innych Żydów, czyli ostatecznie bali się samych siebie. Zmartwychwstały wyprowadza ich z tego lęku i zamknięcia. O tym jest chrześcijaństwo. Paranoja nie służy metanoi.

Metanoja składa się z trzech etapów: meta-analizy, mata-refleksji i ostatecznie meta-praksji. Meta-analiza jest testowaniem rzeczywistości, ponownym analizowaniem tego, co wiemy (state-of-the-art) zarówno tego, co wiemy z ortodoksji, ale i tego, co wiemy z rozwoju nauki, także, a może coraz bardziej z rozwoju neuronauk. Meta-analiza zakłada ciągłe falsyfikowanie używanych teorii (od grec. theoria = sposób patrzenia na boga). Meta-analiza służy i umożliwia meta-refleksję, a dopiero ona prowadzi do zmiany w praktyce (meta-praksji).

Syn marnotrawny w swojej metanoi dokonuje meta-analizy („Iluż to najemników mojego ojca ma pod dostatkiem chleba, a ja tu z głodu ginę”), meta-reflaksji („zastanowił się” czyli zszedł do siebie – bo tyle oznaczają użyte w oryginale słowa, a zatem przestał się siebie bać) i dopiero to pozwala mu dokonać meta-praksji (wrócić do ojca). Wrócił do siebie, by móc wrócić do ojca.

Ortodoksja, która boi się metanoi, w istocie przestaje być ortodoksją i nie prowadzi do orto-praksji, bo ta zawsze jest wyrazem metanoi. Ortodoksja, która nie opiera się o metanoję (Kościoła i świata), zamienia się w para-doksję.

Wkrótce w wydawnictwie WAM ukaże się książkowa rozmowa Tomasza Terlikowskiego z prof. Krzysztofem Krajewskim-Siudą o styku psychiatrii i duchowości

Przeczytaj też: Pamięć o Janie Pawle II. Potrzebujemy „psychoterapii narodowej”