Czas na akt odwagi i pokory, do którego wzywał Jan Paweł II

W bulli na Wielki Jubileusz Roku 2000 Jan Paweł II, wśród znaków Bożego miłosierdzia, na pierwszym miejscu wymienił „znak oczyszczenia pamięci”. I przypominał, że „chrześcijanie są powołani, aby wobec Boga i wobec ludzi skrzywdzonych przez ich postępowanie wziąć na siebie ciężar popełnionych błędów”.

Debata publiczna, wzniecona telewizyjnym reportażem zatytułowanym „Franciszkańska 3”, stanowi kolejną odsłonę sporu, który ma miejsce w polskim Kościele (i społeczeństwie) od wielu już lat. Dotyczy on ważnych i trudnych kwestii z okresu PRL: współpracy duchownych ze służbami bezpieczeństwa, przestępstw seksualnych wobec osób małoletnich popełnianych przez duchownych oraz – co najważniejsze – właściwej ich oceny (historycznej i moralnej).

Co się tyczy pierwszej sprawy: trudno nie dostrzec podejmowanych działań mających na celu usiłowanie zmierzenia się instytucji Kościoła z gorszącymi zdarzeniami sięgającymi minionego ustroju. Pytania wciąż jednak szukają odpowiedzi: czy uczyniono wszystko, by archiwa zostały sumiennie zbadane, wątpliwości wyjaśnione, a granica między bohaterstwem i kolaboracją – jasno wyznaczona? Kolejne odkrycia każą zachować zdecydowanie krytyczną powściągliwość co do głoszonego przez niektórych przekonania, jakoby sprawa lustracji w Kościele została zamknięta.

Konieczna jest zmiana narracji towarzyszącej pontyfikatowi Jana Pawła II – częstokroć rzewnej, przaśnej i płytkiej. Świadectwem tej zmiany powinna być przede wszystkim troska o skrzywdzonych

ks. Rafał Dudała

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Nie bez związku z tą kwestią pozostaje i druga, dotycząca wykorzystywania seksualnego osób małoletnich przez duchownych w przeszłości. Opisywane przez media kolejne przypadki dowodzą, że i ta sprawa domaga się pilnych i rzetelnych badań, których zwieńczeniem byłoby wskazanie winnych i pilne zadośćuczynienie pokrzywdzonym. Przywołane i przedstawione w filmie przypadki, które miały miejsce na terenie archidiecezji krakowskiej w czasie, gdy metropolitą krakowskim był kardynał Karol Wojtyła, wpisują się w tę naglącą – moralnie i historycznie – potrzebę. To pierwszy krok na drodze ku prawdzie, którą odkrywać i głosić należy na każdym z trzech etapów dziejów.

Ewangelia nie może być przykrywana uchwałami

Po pierwsze, przeszłość: celem wyjaśnienia ważna jest chociażby konfrontacja dostępnych w Instytucie Pamięci Narodowej dokumentów z tymi, które wciąż są zamknięte w archiwach kościelnych. Nieodzowna przy tym wydaje się obecność wybitnych badaczy i niezależnych ekspertów, na co wreszcie – w ostatnich wypowiedziach – zwrócili uwagę polscy biskupi. To ważna zmiana względem dotychczasowej, niezrozumiałej i budzącej słuszną podejrzliwość, postawy zamknięcia na międzyludzki dialog i rzetelne badania.

Po drugie, teraźniejszość: konieczna jest zmiana narracji towarzyszącej pontyfikatowi Jana Pawła II – częstokroć rzewnej, przaśnej i płytkiej, której nierzadko jedynym dziedzictwem są nazwy, pomniki i gadżety. To jej efektem są histeryczne wezwania do obrony, obliczone, przez jednych, na wzrost zasięgów w mediach społecznościowych, przez innych – na punkty procentowe w sondażach partyjnego poparcia.

Świadectwem tej zmiany powinna być przede wszystkim troska o skrzywdzonych, która wyrazi się propozycjami rzeczywistej pomocy, konkretnymi formami zadośćuczynienia oraz – na co zwraca uwagę Ewa Kusz – postulat domagający się wysłuchania tych, którzy dotychczas milczeli na temat swojej krzywdy. Za konieczne i ważne uznać należy zaproszenie ich do wspólnego budowania Kościoła i społeczeństwa bardziej bezpiecznego.

Po trzecie, przyszłość: niedomówienia w trudnych sprawach stają się obciążeniem w pracy, głównie z młodzieżą. Duszpasterstwo utrzymane w konfrontacyjnym tonie, odbierające świętym i błogosławionym prawo do błędu, wzniecające spory wokół spraw drugo- i trzeciorzędnych przestaje być ciekawą propozycją. Ewangelia, która jest sercem duszpasterstwa, nie może być przykrywana politycznymi uchwałami, nabożnymi wezwaniami czy medialnymi kampaniami. Konieczna jest przy tym radykalna zmiana myślenia, która nauczycieli (tj. duszpasterzy, katechetów, kaznodziejów) uczyni świadkami (por. Paweł VI).

Oczyszczanie pamięci

W bulli „Incarnationis misterium” ogłaszającej Wielki Jubileusz Roku 2000 Jan Paweł II, wśród znaków Bożego miłosierdzia, na pierwszym miejscu wymienił „znak oczyszczenia pamięci” (11). Domaga się on od wszystkich, zauważa papież, „aby w akcie odwagi i pokory uznali błędy tych, którzy nosili i noszą miano chrześcijan”.

Podkreślił przy tym, że pokorne uznanie win własnych i cudzych oparte jest na świadomości głębokiej więzi, jaka jednoczy ze sobą wszystkie członki Mistycznego Ciała Chrystusa. „Chrześcijanie są powołani, aby wobec Boga i wobec ludzi skrzywdzonych przez ich postępowanie wziąć na siebie ciężar popełnionych błędów. Niech czynią to, niczego w zamian nie żądając, mocni jedynie «miłością Bożą rozlaną w sercach naszych»”.

Konkludując, zasadnie dodał, że „również synowie Kościoła zaznawali w przeszłości i często nadal zaznają dyskryminacji, niesprawiedliwości i prześladowań”. Te ostatnie muszą zwracać naszą uwagę, zarówno wówczas, gdy wyrządzane były/są przez ludzi wrogich czy obcych Kościołowi, jak i przez siostry i braci tej samej wspólnoty.

Droga ciasna i kręta

Tomaszowi z Akwinu zwykło się przypisywać zdanie: „Wiele przyjmuj, niewiele odrzucaj, często rozróżniaj” (Multum afirma, pauca nega, frequenter distingue).

Nie zasłaniając się przesadnie autorytetem Doktora Anielskiego, warto tę maksymę zabrać ze sobą na drogi i bezdroża, które przyjdzie nam, w dobie narastającego kryzysu w Kościele w Polsce (i polskim społeczeństwie), w najbliższych latach przemierzać w poszukiwaniu prawdy i oczyszczaniu pamięci.

Droga ta zapowiada się jako ciasna i kręta, jednak iść będziemy wspólnie – członkowie Kościoła, twórcy mediów i przedstawiciele władz politycznych. Na tej drodze pilnie trzeba nauczyć się wzajemnego poszanowania niezależności i autonomii.

Po reportażu „Franciszkańska 3” pisaliśmy na Więź.pl

Tośka Szewczyk: O nas znowu bez nas. List skrzywdzonej do samej siebie
Tomasz Terlikowski: Uznanie, że wszyscy tak robili, nie oznacza uleczenia ran
Bp Damian Muskus: Błogosławieni rozsądni. Nie potrzebujemy nowej wojny polsko-polskiej
Ewa Kusz: Spór o Jana Pawła II jako szansa
Sebastian Duda: Obrona Jana Pawła II jako przemoc w Kościele
Zbigniew Nosowski: Rachunek sumienia – także za Jana Pawła II
Aleksander Bańka: Może reportaż „Franciszkańska 3” wymusi wreszcie większą troskę o ofiary