Dlaczego Jan Paweł II nam nie dowierzał?

Antyfenomenem tego pontyfikatu pozostaje fakt, że my, nieumarli, praktycznie nie istnieliśmy dla papieża poza ogólnymi deklaracjami o współczuciu.

Próbuję po swojemu zrozumieć postawę Jana Pawła II wobec tragedii wykorzystywania seksualnego. Po swojemu – to znaczy: czytam to, co piszą inni, ale przetwarzam to przez samego siebie.

A jestem człowiekiem, jak to nazywam, nieumarłym. Byłem wykorzystany seksualnie przez księży. Obaj sprawcy nie żyją, więc szans na kościelną sprawiedliwość nie mam.

Ale jestem też człowiekiem wierzącym. Z Kościołem jako instytucją mam coraz więcej problemów, ale wciąż czuję się częścią Kościoła jako wspólnoty. I wreszcie – Jan Paweł II był dla mnie, jak dla niemal wszystkich osób mego pokolenia, bardzo ważnym punktem odniesienia.

Dlaczego Jan Paweł II nie potrafił – jako szef wielkiej instytucji – zająć się skutecznie problemami, które dostrzegał w wymiarze międzyludzkim i duchowym?

Robert Fidura

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Zastanawiam się więc, dlaczego on był taki jaki był? Albo raczej: dlaczego nie był wtedy taki, jak byśmy dzisiaj chcieli, żeby był? Wydaje mi się, że główny czynnik to idealizm Karola Wojtyły (podobnie pisał tu Rafał Majda).

Święcenia, które odmieniają

Gdy przypominam sobie to, co papież robił i mówił, mam nieodparte wrażenie, że tkwił on we własnym, wyidealizowanym świecie. Na pozór nic w tym złego. Pokazywał w ten sposób wszystkim, do czego mamy dążyć, gdzie jest cel naszego życia, jak i po co mamy żyć. Jego teksty są takim właśnie drogowskazem, nie tylko dla wiernych Kościoła, ale w jakimś sensie dla wszystkich ludzi.

Najbardziej interesuje mnie jednak jego wizja kapłaństwa: zwłaszcza tego, co dzieje się z i w młodym człowieku, który postanawia iść do seminarium duchownego. Sądzę, że dla papieża było to jak dotknięcie palcem Boga. I to dwukrotne. Po raz pierwszy w momencie usłyszenia powołania i odpowiedzi człowieka. Po raz drugi – w chwili nałożenia rąk podczas udzielania sakramentu kapłaństwa (czynność tę ponawiano przy święceniach diakonatu i prezbiteratu oraz sakrze biskupiej).

Święcenia to swego rodzaju potwierdzenie, ostateczna i niezbywalna pieczęć sakramentu. A zatem… skoro zadziało się to wszystko, skoro Bóg powołał tego konkretnego człowieka, a on otrzymał pieczęć, to przecież Bóg wie, co robi. Wie, kogo powołuje. A sakrament odmienia człowieka całkowicie. Staje się on „drugim Chrystusem”. Taki człowiek ex definitione nie może być zły.

I tu właśnie pojawia się największy problem. Mam wrażenie, że w tej wizji zapomniano, że gratia supponit naturam, łaska zakłada naturę. Że sakrament nie znosi natury człowieka, więc mimo święceń pozostają w nim pożądanie, uczucia, emocje czy skłonność do grzechu. Karol Wojtyła jednak zachowywał się tak, jakby po święceniach one zniknęły z ludzkiej natury. Bezkrytycznie wierzył duchownym.

Może wierzył, że obcowanie z Ciałem i Krwią Chrystusa, sprawowanie sakramentów są gwarantem, że szafarze pozostają bezgrzeszni, a przynajmniej bardziej świadomi grzechu i konieczności nieulegania mu? Może widział powołanie łącznie ze święceniami jako jednorazowy akt przemiany i „wyczyszczenia” człowieka? A przynajmniej jako wejście powołanego na wyższy szczebel świadomości.

Chyba w tej wizji był to proces statyczny, jednorazowy. Jeśli kogoś dotknął palec Boży, to go odmienił i już. A to przecież nie tak. To raczej proces dynamiczny, coś, co powinno dziać się stale, do śmierci. Grzeszny człowiek, choćby i wyświęcony, musi ciągle walczyć ze swoją grzeszną naturą i stale budować relację z Bogiem.

Nie umiem inaczej wytłumaczyć sobie polityki kadrowej Jana Pawła II i tej ilości wpadek (nazwiska są powszechnie znane, więc ich tu nie przywołuję). Pomimo sygnałów o moralnie wątpliwych czynach kandydatów nie miał oporów, żeby powierzać im coraz to wyższe stanowiska. Wystarczył pełen kłamstw list McCarricka i było po sprawie – uwierzył jemu, a nie jego ofiarom. W sprawie wiedeńskiej nie przeprowadzono jakiegokolwiek postępowania wyjaśniającego albo procesu. Zupełnie nic. A za to sprawcy bronił aż do końca, nawet po jego śmierci.

Pomógł, ale tylko duchowo

No właśnie, ofiary. My, nieumarli. Antyfenomenem tego pontyfikatu pozostaje fakt, że praktycznie nie istnieliśmy dla papieża poza ogólnymi deklaracjami o współczuciu.

Jest, co prawda, relacja Daniela Pitteta z książki „Ojcze, przebaczam ci” o jego spotkaniu z papieżem w Einsiedeln w 1994 r. Według tej relacji Daniel nic nie powiedział wprost o swoich doświadczeniach (poza tym, że cierpiał). A jednak spotkanie go odmieniło: „To, że stanąłem przed Janem Pawłem II, ocaliło mnie, bo poczułem, że obdarzył mnie szczególną uwagą, rozpoznał we mnie osobę zranioną”.

Daniel Pittet – człowiek wielokrotnie okrutnie wykorzystywany przez księdza – został w ten sposób pocieszony i umocniony. Dziś podkreśla, że dzięki temu wierzy w świętość Jana Pawła II. Papież pomógł mu więc osobiście, w wymiarze duchowym.

Ale czy Jan Paweł II spotykał się z innymi nieumarłymi? Nic o tym nie wiadomo. Żadnego spotkania, żadnego zainteresowania, żadnej pomocy. Czy podjął działania, które mogły doprowadzić do ukarania sprawcy cierpień Daniela i hierarchy, który ochraniał sprawcę? Też nic o tym nie wiadomo.

Jak to pogodzić? Dlaczego nie potrafił – jako papież, szef wielkiej instytucji – zająć się skutecznie problemami, które dostrzegał w wymiarze międzyludzkim i duchowym? Być może brak działań edukacyjnych i prewencyjnych wynikał właśnie z jego wizji kapłaństwa? Wydaje mi się, że on mógł nie dowierzać w opowieści osób skrzywdzonych. Że po prostu nie mieściło mu się w głowie, iż duchowni – ci wybrani, powołani i wyświęceni – mogą naprawdę robić takie rzeczy.

Tylko że w ten sposób – być może nieświadomie – stawaliśmy się dla niego kłamcami i wrogami instytucji, a co najmniej fantastami…

Aparat kościelny bez zmian

Tu pojawia się kolejna płaszczyzna: instytucja. Był jej nieodrodnym synem i trybikiem. Jasne, tym najważniejszym na ziemi. Ale będąc częścią „odwiecznej” tradycji, poddał się jej. Nie widział potrzeby istotnych zmian. Skoro coś działało tyle wieków, to jest dobre i tego trzeba się trzymać.

Widział wokół siebie pędzący i zmieniający się w szaleńczym tempie świat, ale nie uznał tego za wezwanie do zmiany w sposobie administrowania Kościołem. Rzecz o tyle dziwną, że przecież potrafił czytać znaki czasów. Porywał za sobą młodzież, jego odpowiedzią na kryzys Kościoła były podróże apostolskie. Aparat kościelny pozostawił jednak nienaruszony, przeżarty korupcją i zbrodniami.

Trochę reagował, punktowo gasił pożary w poszczególnych krajach, poczynając od USA, a potem Irlandii. Coś do niego docierało, widział potrzebę wymierzenia ziemskiej sprawiedliwości. Zabrakło jednak dokładnej analizy sytuacji w całym Kościele. Może uznał, że nie da rady zrobić wszystkiego na raz? A może nie do końca jednak zdawał sobie z tego wszystkiego sprawę?

Skoncentrował się na duszpasterstwie kosztem administracji, którą zlecił innym. Do dzisiaj czkawką odbija mu się powołanie Angelo Sodano na sekretarza stanu. I tu znowu wraca wątek „idealnego kleru”. Papież utworzył swój dwór i aparat administracyjny w (ostatecznie błędnym) przeświadczeniu, że powołuje tych najlepszych i zaufanych, bo przemienionych święceniami. Ci zaś skutecznie odcinali go od ludzi i informacji.

Fakty zdają się jasno wskazywać, że im bardziej on gasł w chorobie, tym większe znaczenie mieli dworzanie. Z biegiem lat jemu władza wymykała się z rąk, a ich władza rosła. Nigdy się ostatecznie nie dowiemy, co wiedział, a czego nie. Otaczająca go za życia grupa, jak każda inna mafia, kieruje się przecież zasadą omerty.

Pozostał w PRL

Do teologicznego idealizmu trzeba jeszcze dołożyć problem wynikający z narodowości. To bagaż doświadczeń, które Karol Wojtyła wyniósł z PRL, z czasów walki komuny z Kościołem. „Korek, worek i rozporek” były elementem rozgrywek UB/SB z hierarchią i podstawą do werbunku – zob. „Libella/Delegat” Jankowski czy „Franek” Cybula. To ci „prawdziwi”…

Nie brakowało jednak różnego rodzaju prowokacji służb, mających na celu dyskredytację niepokornych duchownych, wrogów ustroju czy partyjnych aparatczyków. O tym Wojtyła wiedział. Sam tego doświadczył, kiedy policja polityczna zmontowała prowokację o jego rzekomej kochance.

Odnoszę wrażenie, że również tu tkwi przyczyna tego, że nam nie wierzył. Przeniósł swoje PRL-owskie obciążenia na cały świat. Zapewne inaczej nie umiał sobie wytłumaczyć, jak to możliwe, że padają tak poważne zarzuty wobec jego – odmienionych święceniami, wyidealizowanych, sakralizowanych – urzędników. Ale to by oznaczało, że mentalnie papież pozostał w PRL, za ofiarę uważał instytucję i nigdy nie starał się zrozumieć głębokich przyczyn tego kryzysu.

Uprzedzając zarzuty: pisząc te słowa, nie usprawiedliwiam Jana Pawła II. Próbuję zrozumieć, czym się kierował. Nie mając twardych dowodów, szukam choćby hipotez.

Przeczytaj także inne teksty na ten temat:

Anna Karoń-Ostrowska: Oddzielne zamknięte światy Jana Pawła II
Henryk Woźniakowski: Jan Paweł II, czyli świętość niedoskonała
Marcin Gutowski: „Bielmo”. Nie znaliśmy Jana Pawła II jako „szefa”
Ks. Alfred Wierzbicki: Nie lękajcie się… prawdy o Janie Pawle II
Rafał Majda: Na wskroś autentyczny klerykalizm Karola Wojtyły
O. Adam Żak SJ: „Bielmo”? Czytelnik może czuć się zmanipulowany
Ks. Andrzej Szostek: Tajemnica sumienia Jana Pawła II
Jacek Moskwa: Ideologia „sekretu papieskiego” pozostaje w mocy
Tomasz Polak: Abp Paetz, papież Jan Paweł II i odpowiedzialność
Tomasz Krzyżak: Dlaczego Wanda Półtawska przemycała list do papieża pod bluzką?
Michnik, Nosowski, ks. Szostek: I wielki, i omylny. Jakim przywódcą był Jan Paweł II?