„Post”. Podsiadło wypuścił dżina z butelki

Czy nowy przebój Dawida Podsiadły wyraża prawdę o katolikach? Moim zdaniem nie. Ale obraz ten nie bierze się znikąd.

Dawid Podsiadło wypuścił dżina z butelki i nie da się go już powstrzymać: ani dżina, ani Podsiadły – mówiąc precyzyjnie. Jego piosenka „Post” nie jest oczywiście pierwszą krytyką Kościoła, a właściwie zachowań katolików – wszak nic tak się nie kojarzy z katolicyzmem jak post – ale jest krytyką wyśpiewaną przez jednego z najpopularniejszych popowych wokalistów, co znaczy, że jego piosenkę już niedługo będzie śpiewała cała Polska, stając się nieformalnym credo – a może raczej: antycredo – zdystansowanych do Kościoła w Polsce.

To nie jest „Klątwa”, którą zobaczą niektórzy, ani „Jezus Niechrystus”, którego przeczytają co bardziej teologicznie wyrobieni. To piosenka, która pozwoli wyśpiewać, a właściwie wykrzyczeć swój antykatolicki bunt. I ja ten bunt – choć oparty na stereotypach – w dużej mierze rozumiem. Niejednokrotnie sam spotykałem się w rozmowach z wyobrażeniami o Kościele, które według mnie dalekie były od rzeczywistości.

„Post” jest w gruncie rzeczy rozwiniętą wariacją na temat znanej wszystkim sytuacji ewangelicznej: monologu faryzeusza, który obserwując modlącego się grzesznika, chwali się przed Bogiem swoją „sprawiedliwością”. W piosence Podsiadły mamy analogiczną sytuację. Podmiot liryczny nie robi nic innego jak tylko rozwija frazę ewangelicznego faryzeusza: „nie jestem jak inni ludzie, zdziercy, oszuści, cudzołożnicy, albo jak i ten celnik”.

Pierwsza zwrotka jest właśnie o cudzołożnikach, rozwodnikach, co nie płacą alimentów, wytatuowanych ćpunach, a nawet ulicznych rajdowcach, co uchylają się od mandatów. Druga zwrotka poszerza zbiór tych, którymi się gorszy ten, co nie zaniedbuje żadnego postu. Pojawiają się niechętni wobec innych nacji, LGBT-cykliści, czytelnicy Harry’ego Pottera i mąż-macho, któremu do pełni obrazu brakuje tylko żonobijki.

A co mówi podmiot liryczny sam o sobie? Wzorem ewangelicznego faryzeusza katolik z piosenki chwali się przestrzeganym postem: „A ja tu poszczę bo piątek / Więc rybę mam na obiad” i cieszy się ekskluzywizmem zbawienia: „W niebieskim niebie nie otworzą bram / Bóg da zbawienie ale tylko nam”. Jest tak pewien swego, że nawet pozwala sobie na poufałość z samym św. Piotrem: „Piotrek no wpuść mnie do środka / No weź mi niebo pokaż”.

Jesteśmy szybcy w ocenianiu wszystkich prócz samych siebie, bo przecież – parafrazując klasyka – niebo „nam się po prostu należy”. Tak nas widzą, tak o nas piszą, tak będą śpiewać.

Czy to jest prawda o nas, katolikach? Moim zdaniem nie. Na pewno nie jest to prawda o mnie. Ale obraz ten nie bierze się przecież znikąd. Taki jest stereotyp polskiego katolika. Stereotyp to – za Jerzym Bartmińskim – „ustabilizowane, tzn. reprodukowane, a nie tworzone doraźnie połączenia utrwalone w pamięci zbiorowej na poziomie konkretności odpowiadającej leksemom”.

Podsiadło bazuje właśnie na istniejących w zbiorowej świadomości utrwalonych połączeniach. W ocenianiu samego siebie katolicka moralność ogranicza się do przestrzegania postów, a w ocenianiu innych – kojarzona jest przede wszystkim z seksualnością, nie bez powodu przecież wokalista zaczyna swoją piosenkę od pytania „czy ona z nim spała” i „czy było bara bara”.

Nie ulega wątpliwości, że chrześcijaństwo sprowadzone do rygorystycznego przestrzegania postów oraz do moralności, z naciskiem na moralność seksualną, jest karykaturą chrześcijaństwa. Przyznajmy, ile rozgorączkowanych dyskusji – wystarczy tylko zajrzeć do sieci – generuje problem postu w oktawę Bożego Narodzenia. Wytaczane teologiczne, liturgiczne i prawne armaty warte są naprawdę lepszej sprawy niż kwestia salcesonu, która to w epoce coraz popularniejszej kultury wege staje się w sposób oczywisty coraz bardziej anachroniczna. Nie trzeba chyba też udowadniać, że seksualność bywa – albo chyba raczej: bywała – w centrum katolickiego nauczania.

Katolik to – w popularnej opinii – „ten, który pości w piątek” i jest niezdrowo zainteresowany życiem seksualnym bliźnich. Nawet jeśli to nie jest opis stanu faktycznego, trudno będzie rozerwać te „utrwalone połączenia”. Stereotyp – co ważne – składa się z dwóch płaszczyzn: poznawczej oraz wartościująco-emocjonalnej. I to ta druga płaszczyzna przeważa. Właśnie dlatego stereotypy nie podlegają łatwym zmianom.

Co więc robić? Jak walczyć ze stereotypami, jeśli w ogóle walczyć? Nie inaczej niż przez budowanie nowych połączeń i robić wszystko, by się utrwaliły. Czy to możliwe? Ewangelia z ostatniej niedzieli pokazuje, że tak. To właśnie zrobił Jezus: odmienił stereotyp Samarytanina, który z synonimu obcego stał się synonimem bliźniego pełnego miłosierdzia.

Nie ma innej drogi jak przykład. To, jak o nas piszą i śpiewają bierze się z przykładów. Nawet fałszywy stereotyp ma u swego początku jakieś prawdziwe fundamentum rei.

Przeczytaj też: Rozmowy mistrza Leonarda ze śmiercią