Byle tylko nie płacić

Pomimo zmian personalnych diecezja kaliska niezmiennie kieruje się troską przede wszystkim o interes finansowy Kościoła-instytucji, a nie troską o przyszłość Kościoła-wspólnoty.

Diecezja kaliska zapowiedziała złożenie apelacji od wyroku sądu okręgowego w sprawie zadośćuczynienia finansowego dla Bartłomieja Pankowiaka, wykorzystanego seksualnie przez duchownego tej diecezji, ks. Arkadiusza Hajdasza (przed dwoma tygodniami ogłoszono, że sprawca został wydalony z kapłaństwa). Decyzje kaliskiej kurii to kolejna fatalna wiadomość dla wszystkich kochających Boga i Kościół oraz kolejne potwierdzenie, że nasza wiara jest coraz częściej wystawiana na próbę przez biskupów.

Okazuje się bowiem, że – pomimo ponawianych od lat ostrzeżeń co do postawy hierarchii kościelnej w kwestii odszkodowań dla osób wykorzystanych seksualnie przez duchownych, pomimo obowiązujących prawomocnych wyroków w podobnych przypadkach, pomimo rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w analogicznej sprawie kasacyjnej, pomimo pozytywnych zmian personalnych w diecezji kaliskiej, wreszcie (last but not least) pomimo dobrze znanych karygodnych zaniedbań kolejnych zwierzchników tej konkretnej diecezji, które kończyły się ukaraniem biskupów Edwarda Janiaka i Stanisława Napierały przez Stolicę Apostolską – obecny biskup kaliski Damian Bryl niezmiennie kieruje się troską przede wszystkim o interes finansowy Kościoła-instytucji, a nie troską o przyszłość Kościoła-wspólnoty.

„Przeczołgamy cię, jak nikt wcześniej”

Z goryczą napisał o tej decyzji Jakub Pankowiak, brat Bartłomieja: „To komunikat do poszkodowanych: Chcesz wygrać? Zapłacisz za to najwyższą możliwą cenę. Przeczołgamy cię, jak nikt wcześniej. To także przestroga dla innych chcących wejść na drogę sądową”.

Dobro Kościoła utożsamione jest w Kaliszu (i nie tylko tam) z aktualnym stanem kurialnej kasy

Zbigniew Nosowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Pamiętajmy, że pisze to człowiek, którego krzywda jest niewątpliwa, którego mądrość i szlachetność w działaniu jest dobrze publicznie znana, który na ostatniej prostej wycofał w sądzie swój pozew cywilny, dając diecezji kaliskiej (niewykorzystaną) szansę wyjścia z twarzą i zawarcia ugody – a który jednak został na sali sądowej oskarżony przez mecenasa Marka Markiewicza reprezentującego diecezję, że ma „misję walki z Kościołem”.

Rzecznik prasowy diecezji kaliskiej, ks. Michał Włodarski, wyjaśnia w specjalnym oświadczeniu: „Złożenie apelacji w żaden sposób nie podważa krzywdy wykorzystania seksualnego doświadczonej przez osoby małoletnie ze strony duchownego. Krzywda ta została jednoznacznie uznana i potępiona przez decyzję sądu kościelnego skazującego sprawcę na karę wydalenia ze stanu duchownego”. O co więc chodzi? „Diecezja stoi na stanowisku, że odpowiedzialność za przestępcze czyny oraz zadośćuczynienie za nie ponosi przede wszystkim sam sprawca. Równocześnie, korzystając z prawa do apelacji, deklaruje, że będzie respektowała i stosowała ostateczne wyroki niezależnego sądu”.

Przynajmniej szczerze powiedziane. Po prostu o pieniądze chodzi. O to, żeby diecezja nie musiała płacić zadośćuczynienia osobom pokrzywdzonym. Dobro Kościoła utożsamione jest więc w Kaliszu (i nie tylko tam) z aktualnym stanem kurialnej kasy. Nieważne, jakim to jest sygnałem dla opinii publicznej. Nieważne, jak to wpłynie na społeczne postrzeganie Kościoła. Nieważne, z jakimi problemami będą się z tego powodu borykać kościelni liderzy w przyszłości. Ważne jest to, co teraz i już: żeby więcej MIEĆ na koncie niż BYĆ bardziej uczciwą instytucją i bardziej czytelnym sakramentem zbawienia.

Co wolno? Co się godzi? Co się opłaca?

Czy wolno kurii kaliskiej odwoływać się od wyroku? Rzecz jasna, wolno. Ale czy się godzi? Moim zdaniem, zdecydowanie nie – zbyt wiele ta diecezja ma zaniedbań w tej dziedzinie (zob. cykl „Jak to się robiło w diecezji kaliskiej”). Wątpliwe to jest także w świetle konstytucji Kościoła, jaką jest Ewangelia. „Temu, kto chce prawować się z tobą i wziąć twoją szatę, odstąp i płaszcz! Zmusza cię kto, żeby iść z nim tysiąc kroków, idź dwa tysiące!” – mówił Jezus w Kazaniu na Górze (Mt 5,40). Chyba że istnieje jakaś specjalna wersja Ewangelii dla biskupów, w której przy tych słowach dodano gwiazdkę z wyjaśnieniem, że nie dotyczy to prawowania się z pokrzywdzonymi o zadośćuczynienie finansowe z kasy diecezjalnej.

Co więcej, uważam, że instytucjom kościelnym nawet czysto finansowo zdecydowanie nie opłaca się unikanie problemu odszkodowań. Rozwój sytuacji w innych krajach jasno pokazuje, że prędzej czy później przychodzi pora na ich płacenie, i to nie tylko tym pokrzywdzonym, którzy złożą pozew do sądu. A dzisiejsze uchylanie się od płacenia też ma swoją cenę – narasta bowiem frustracja i pokrzywdzonych, i opinii publicznej, i zapewne także sędziów, a w efekcie w przyszłości płacone kwoty będą raczej wyższe niż niższe. 

Choć więc wolno instytucji kościelnej wnosić w tej sprawie apelację, to nie widzę żadnego innego powodu do takiego kroku niż uparte trzymanie się wytyczonej linii episkopatu, który od lat – niezależnie od rozwoju sytuacji i rozumienia prawa, kolejnych zapadających wyroków i przestróg ekspertów – niezmiennie stoi na stanowisku, że odpowiedzialność finansową za wyrządzone krzywdy ponosić ma bezpośredni sprawca. Dlatego polscy biskupi – nawet najbardziej życzliwi osobom pokrzywdzonym – wykazują się co najwyżej biernością w kwestii zadośćuczynienia finansowego.

„I jeszcze wam dołożą”

Trzeba jednak postawić także inne pytanie. Postępując w taki sposób, instytucje kościelne stawiają siebie w jednym rzędzie z innymi podmiotami. A czy Kościół naprawdę chce być instytucją taką jak inne? Taką, która chroni przede wszystkim siebie, a nie osoby powierzone swojej pieczy? Taką, która w trosce o własne interesy gotowa jest płacić grube pieniądze wynajętym adwokatom, byle tylko nie przegrać sprawy w sądzie i nie płacić pokrzywdzonym? Która nie dąży do zawarcia ugody, lecz kieruje się troską wyłącznie o stan własnej kasy? Która – głosząc na sztandarach miłość bliźniego – wynajmuje jako swoich prawnych przedstawicieli osoby albo bezwzględne, albo pozbawione inteligencji emocjonalnej, a tym samym działające wbrew wizerunkowym choćby interesom instytucji?

Od lat wiadomo, że w trosce o własną wiarygodność Kościół, który wiele wymaga od innych, najwięcej powinien wymagać od samego siebie. Niestety… Odchodzą biskupi starsi i zakorzenieni w mentalności oblężonej twierdzy, przychodzą ich następcy, bardziej otwarci i życzliwi światu – ale, jak pokazuje przykład kaliski, ta życzliwość ogranicza się do sfery prywatnej. Biskup Damian Bryl, owszem, zadzwonił do Jakuba Pankowiaka, przepraszając go (prywatnie) za wypowiedź mec. Markiewicza w sądzie – publicznie jednak o przeprosinach nie poinformował, a pełnomocnictwa dla adwokata bynajmniej nie wycofał. Publicznie trzeba się bowiem trzymać linii episkopatu…

Żaden z polskich biskupów katolickich nie chce być tym pierwszym, który powie, że diecezje powinny płacić zadośćuczynienia finansowe, bo wiadomo, że uruchomi to lawinę. Jakże to smutne, że kluczowym punktem odniesienia dla hierarchów są bardziej „bracia w biskupstwie” oraz kurialni współpracownicy broniący instytucji i swoich stanowisk niż pokrzywdzeni (których teoretycznie Kościół ma stawiać na pierwszym miejscu), cały lud Boży czy odpowiedzialność za przyszłość przed Bogiem i historią. A przecież: „Taką samą miarą, jaką wy mierzycie, odmierzą wam i jeszcze wam dołożą” – czytamy w Ewangelii Marka (4,24). Oj, słusznie dołożą, bo naprawdę się należy.

Cierpię sam z tego powodu, bo piszę te słowa nie z zewnątrz, z satysfakcją obserwując, jak się „czarni” samopogrążają, lecz z wewnątrz, z dramatycznym bólem dostrzegając, jak nieczytelny staje się dziś sakrament Kościoła i jak trudno dostrzec w nim Boga. W meandrach kościelnej polityki gubi się Dobra Nowina. Tym bardziej trzeba więc ponownie mozolnie na nowo odkrywać głębię przesłania chrześcijańskiego. Ale to już temat na inną refleksję.

PS. Analiza aspektów prawnych pozwu (słuszność zastosowania wobec instytucji kościelnej art. 430 Kodeksu cywilnego) nie zmieniła się od ponad dwóch lat, gdy zapadł werdykt Sądu Najwyższego orzekającego na wniosek zgromadzenia chrystusowców, które wniosło skargę kasacyjną od wyroku nakazującego wypłatę milionowego odszkodowania. Wówczas, w marcu 2020 r., nieodwołalnie jasne stało się, że w wielu przypadkach wypłacanie finansowych zadośćuczynień dla osób skrzywdzonych przemocą seksualną przez duchownych może być nakazywane przez sądy nawet bez stwierdzenia bezpośrednich zaniedbań ze strony instytucji kościelnych. Odsyłam więc do tego tekstu.

Przeczytaj też: Cztery poziomy zgorszenia. Teologiczne konsekwencje wykorzystywania seksualnego osób małoletnich