Ekstaza miłosiernego Samarytanina

Fragment książki

Punktem wyjścia jest oczywiście tekst biblijny zapisany w Ewangelii św. Łukasza (Łk 10,25–37). Nikogo nie trzeba chyba przekonywać, że przez dwa tysiące lat od jej powstania historia ta obrosła w najróżniejsze interpretacje. Zgadzam się z opinią Erica Ottenheijma, holenderskiego badacza Biblii, który stwierdził: „Święte teksty wyznaczają kierunki interpretacji, które ujawniają zamierzone i niezamierzone znaczenia. W ten sposób historia ich interpretacji (niem. Wirkungsgeschichte) staje się integralną częścią samego tekstu”[1]. Nie da się zignorować istniejących już prób interpretacji, z góry je odrzucając jako błędne, bo niezgodne z osiągnięciami współczesnej egzegezy. Dlatego pisząc ten komentarz, będę sięgał do ojców Kościoła, późniejszych teologów, a także malarzy czy poetów.

Trzeba przyznać, że opowieść ta – inaczej niż historia syna marnotrawnego – nie zrodziła oper, baletów, wielu kantat czy tekstów poetyckich. Widocznie bardziej się nadaje do naśladowania niż do kulturowego reinterpretowania. Nie będzie to kompletny traktat z historii oddziaływania przypowieści na inne teksty kultury. Sama analiza wszystkich obrazów ilustrujących przypowieść domagałaby się osobnego tomu[2]. Nie jest to też klasyczny komentarz filologiczno-egzegetyczny. Czytelnik nie znajdzie tutaj rozważań o strukturze tekstu, pochodzeniu przypowieści, miejscu w trzeciej Ewangelii itd. Proszę tego nie oczekiwać od autora, który nie jest biblistą i nawet nie starał się dotrzeć do wszystkich współczesnych komentarzy.

Ekstaza miłosiernego Samarytanina zamyka tryptyk, na który składają się moje dwie wcześniejsze monografie: Emaus. Tajemnice dnia ósmego oraz Syn marnotrawny. Biografia ocalenia[3]. We wszystkich trzech kierowałem się tą samą metodą.

Krok po kroku, słowo po słowie, zdanie po zdaniu towarzyszyłem bohaterom tych opowieści – jednej historycznej i dwóch przypowieściowych – aby zajrzeć „do wnętrza Pisma”, że użyję wyrażenia Zbigniewa Mikołejki[4]. Tak jak to było w przypadku dwóch wcześniejszych książek, tak i teraz punktem wyjścia jest jakaś moja osobista niezgoda na uproszczoną lekturę Ewangelii, uproszczoną interpretację, która króluje w naszym kaznodziejstwie. Mam nadzieję, że ta książka pomoże w odkryciu niezgłębionego bogactwa Jezusowej przypowieści o pobitym człowieku i jego wybawicielu.

Mam świadomość, że użycie w tytule książki słowa ekstaza, która raczej nie kojarzy się z miłosierdziem, jest dla czytelnika zaskoczeniem. Uznałem jednak, że nie będę we wstępie wyjaśniał związku, jaki jest między ekstazą a postawą bohatera przypowieści. Na wyjaśnienie trzeba poczekać do rozdziału XIV. Mam nadzieję, że ten element suspensu uczyni lekturę książki jeszcze bardziej zajmującą.

[1] E. Ottenheijm, „The Inn of the Samaritan”: Religious, Civic and Political Rhetoric of a Biblical Site, w: Jerusalem and Other Holy Places as Foci of Multireligious and Ideological Confrontation, red. P.B. Hartog, Leiden–Boston 2021, s.275.

[2] Przykłady „tłumaczeń” różnych przypowieści, w tym przypowieści o miło[1]siernym Samarytaninie, na teksty kultury w układzie chronologicznym, zob. D.B. Gowler, The Parables after Jesus. Their Imaginative Receptions across Two Millennia, Grand Rapids 2017.

[3] Obie wydane przez Wydawnictwo Więź odpowiednio w 2015 i 2022 roku.

[4] Z. Mikołejko, Emaus i inne spojrzenia do wnętrza Pisma, Gdańsk 2014.

Opis książki

„Ekstaza miłosiernego Samarytanina” to książka niebanalna, czasem egzystencjalnie niepokojąca. Zainteresuje ona tych, których nie zadowala powierzchowna lektura przypowieści – którzy chcą spojrzeć na nią szerzej i głębiej, a przy tym nie boją się zaskoczeń i zadają pytania o złożone znaczenia i sensy.

Opierając się na egzegezie żydowskiej i chrześcijańskiej, ks. Andrzej Draguła analizuje niemal każde słowo przypowieści, każdy obraz, każdą scenę. Z właściwą sobie erudycją, pasją, ale i wrażliwością prowadzi czytelnika przez dzieje interpretacji – od Orygenesa po papieża Leona XIV, od alegorycznych lektur ojców Kościoła po współczesne odczytania społeczne. W swoje refleksje włącza także malarstwo, rzeźbę, architekturę, literaturę piękną, a nawet muzykę i teatr.

Spojrzenie na Jezusową przypowieść z tak wielu perspektyw, bez wchodzenia w utarte schematy i koleiny interpretacyjne pozwala autorowi wyciągać świeże wnioski i wydobywać z ewangelicznego tekstu sensy nie zawsze zauważalne. Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie w ujęciu ks. Draguły to nie jest proste opowiadanie dydaktyczne. To traktat, a nawet dramat egzystencjalny i soteriologiczny o Bogu, który pochyla się nad człowiekiem, aby go ocalić, o Bożej „ekstazie miłosierdzia”, która przekracza wszelkie ludzkie kalkulacje.

dr hab. Kalina Wojciechowska, prof. ChAT