Teologia fundamentalna

Spis treści

TOM I Przedmowa Część pierwsza TEORIA TEOLOGII FUNDAMENTALNEJ I NAUKI KOŚCIOŁA O OBJAWIENIU W KONTEKŚCIE WSPÓŁCZESNOŚCI Wstęp I. HISTORIA I PROBLEMATYKA METODOLOGICZNA TEOLOGII FUNDAMENTALNEJ 1. Rys historyczny 1.1. Apologia 1.2. Apologetyka 1.3. Ku teologii fundamentalnej 2. Współczesne nurty teologii fundamentalnej 2.1. Nurt antropologiczny 2.2. Nurt praktycznej teologii fundamentalnej 2.3. Nurt kontekstualnej teologii fundamentalnej 2.4. Nurt hermeneutyczny 3. Podstawowe pojęcia 3.1. Określenie, przedmiot, tożsamość 3.2. Cel i charakter teologiczny 3.3. Opis podstawowego procesu badawczego 4. Funkcje teologii fundamentalnej 4.1. Funkcja uzasadniająca (hermeneutyczno-fundacyjna) 4.2. Funkcja dialogiczna 4.3. Funkcja apologijna II. WIARA CHRZEŚCIJAŃSKA W KONTEKŚCIE NOWOŻYTNOŚCI 1. Geneza nowożytności – charakterystyczne trendy i skutki 1.1. Geneza 1.2. Nowożytne przemiany w filozofii i nauce 1.3. Próby tworzenia religii naturalnej 1.4. Konsekwencje dla cywilizacji chrześcijańskiej 2. Mistrzowie podejrzeń w kulturze europejskiej 2.1. Szkic podejrzeń 2.2. Zapis błędów 3. Komunizm 3.1. Błąd antropologiczny 3.2. Błędy pochodne 3.3. Tragedia milionów i upadek systemu 4. Wobec trendów współczesności 4.1. Przemiany w dziedzinie informacji i komunikacji 4.2. Mentalność pragmatystyczna i biotechnicystyczna 4.3. Postmodernizm, polityczna poprawność, socpostmodernizm, nowy ateizm 4.4. Globalizacja 4.5. Społeczeństwo przyjemności i przeżycia, rewolucja ekspresywistyczna 5. Przekształcenia religijności 5.1. Sekularyzacja i sekularyzm 5.2. Zjawisko „rozlewania się sacrum” 5.3. Pluralizm religijny 5.4. Przyszłość – „zderzenie cywilizacji” czy pytanie o miejsce Boga? III. HOMO CAPAX DEI, WIARA, WIARYGODNOŚĆ 1. Osobowe doświadczenia autotranscendencji 1.1. Pragnienie szczęścia, prawdy, bycia 1.2. Zadziwienie cudem istnienia 1.3. Podstawowe zaufanie 1.4. Głos sumienia 1.5. Głębia miłości 1.6. Pragnienie sensu 1.7. Autotranscendencja przez sztukę i kulturę 1.8. „Ukierunkowanie źródłowe” 2. Pytanie o Boga w obliczu negatywnych doświadczeń współczesności 2.1. Skutki radykalnego odrzucenia Boga w sferze społecznej 2.2. Skutki porzucania życia duchowego w społeczeństwie dobrobytu 2.3. Redukcjonizm współczesnych nauk 2.4. „Świeckie religie” 2.5. W obliczu zagrożeń globalnych 3. Opcja fundamentalna – wiara 3.1. Nawrócenie 3.2. Od ciemnej nocy wiary do komunii z Chrystusem 3.3. Iluzja Boga? 4. Wiara i wiarygodność 4.1. Sprawa racji i motywów wiarygodności dzisiaj 4.2. Drogi i etapy dochodzenia do wiarygodności IV. OBJAWIENIE BOŻE 1. Etapy Objawienia 1.1. Przymierza 1.2. Objawienie prorockie 1.3. Oczekiwanie mesjańskie 1.4. Pełnia Objawienia w Chrystusie 2. Rodzaje Objawienia 2.1. Objawienie w dziejach zmierzających ku pełni w Chrystusie 2.2. Objawienie Boga przez stwórczą naturę człowieka i świata 2.3. Objawienie w realizacji zbawczej woli Boga 2.4. Objawienie eschatyczne 3. Kształtowanie się teologii Objawienia, modele, definicja 3.1. Od starożytności do Trydentu 3.2. Kształtowanie się modelu „informacyjnego” 3.3. Model komunikacji, samodarowania Boga 4. Istota nauki o Objawieniu Bożym 4.1. Objawienie jako spotkanie z darującym się Bogiem 4.2. Objawienie jako dialog i odpowiedź (charakterdialogiczno-responsoryjny) 4.3. Chrystocentryzm Objawienia 4.4. Objawienie jako rzeczywistość czynu i słowa (charakter sakramentalny). 4.5. Objawienie jako darowanie się Boga i realizacja zbawienia (charakter historiozbawczy) 4.6. Ostateczny charakter Objawienia w Chrystusie 4.7. Powszechność 5. Znaki Objawienia 5.1. Znak Jezusa Chrystusa 5.2. Cuda 5.3. Znak męczeństwa 6. Przekazywanie Objawienia Bożego 6.1. Źródło Objawienia, symbioza Pisma Świętego i Tradycji 6.2. Sprawa Tradycji 6.3. Wymiar ekumeniczny Część druga CHRYSTOLOGIA FUNDAMENTALNA Wprowadzenie I. PRZEGLĄD I KRYTYKA POZAKOŚCIELNYCH WIZERUNKÓW JEZUSA CHRYSTUSA 1. Redukcje do mitu 2. Jezus w myśli postmarksistowskiej 3. Poglądy (pseudo)indologów – „Jezus w Indiach” 4. Jezus w myśli żydowskiej 5. Jezus esseńczyk? 6. Third Quest – Jezus jako charyzmatyk i filozof 7. Jezus w kulturze masowej II. STAROŻYTNE ŹRÓDŁA NIECHRZEŚCIJAŃSKIE O JEZUSIE CHRYSTUSIE 1. List Mary bar Serapiona (ok. 73 r.) 2. Dawne dzieje Izraela Józefa Flawiusza (ok. 93-94 r.) 2.1. Wspomnienie Jana Chrzciciela 2.2. Jakub Mniejszy – „brat Jezusa zwanego Chrystusem” 2.3. Testimonium Flavianum 3. Śmierć Jezusa w wigilię Paschy według Talmudu (I w.) 3.1. Wzmianki o Jezusie 3.2. Wzmianki o sporach z pierwszymi chrześcijanami palestyńskimi 4. List 96 Pliniusza Młodszego (112-113 r.) 5. Roczniki Tacyta (ok. 115-116 r.) 6. Żywoty cezarów Swetoniusza (120 r.) 7. Inne dokumenty, próba podsumowania III. ŹRÓDŁA ARCHEOLOGICZNE O JEZUSIE CHRYSTUSIE I GENEZIE CHRZEŚCIJAŃSTWA 1. Dzieciństwo i młodość Jezusa 1.1. Nazaret 1.2. Betlejem 1.3. Seforis i okolice 2. Działalność publiczna 2.1. Łódź z Ginosar 2.2. Dom Piotrowy i synagoga w Kafarnaum 2.3. Jerozolima – dziedziniec świątynny 2.4. Eleona 2.5. Wieczernik 3. Męka i Zmartwychwstanie 3.1. Tablica Piłata 3.2. Lithostrotos 3.3. Ukrzyżowany z Giv’at ha-Mivtar 3.4. Bazylika Grobu 3.5. Całun turyński IV. ZAGADNIENIE HISTORYCZNOŚCI PIERWOTNYCH ŚWIADECTW CHRZEŚCIJAŃSKICH 1. Uwagi metodologiczne 2. Pierwotny, historyczny charakter świadectwa Pawłowego 3. Od tradycji ustnej do pierwszych zapisów Ewangelii 3.1. Nazwa 3.2. Jezus historyczny u źródeł Ewangelii 3.3. Kontekst liturgiczny 3.4. Kontekst katechetyczny 4. Gatunek literacki Ewangelii 4.1. Rola świadectwa w pierwotnym przekazie 4.2. Granice wpływu gmin pierwotnych 4.3. Ewangelie jako kerygmat i biografia? 5. Próba ustalenia genezy Ewangelii kanonicznych na podstawie krytyki wewnętrznej 5.1. Ewangelia według św. Marka 5.2. Ewangelia według św. Mateusza 5.3. Ewangelia według św. Łukasza 5.4. Ewangelia według św. Jana 6. Krytyka zewnętrzna 6.1. Papiasz 6.2. Fragment Muratoriego 6.3. Św. Ireneusz z Lyonu, Klemens Aleksandryjski i Orygenes 6.4. W stronę syntezy 7. Kryteria wiarygodności przekazów ewangelijnych 7.1. Kryterium wielorakiej tradycji (wielokrotnego poświadczenia) 7.2. Kryterium różnicy (braku ciągłości) 7.3. Kryterium zgodności (ciągłości) 7.4. Kryterium prawdopodobieństwa/nieprawdopodobieństwa w obrębie historii oddziaływania 7.5. Kryterium spójności (koherencji, stylu Jezusa) 7.6. Kryterium koniecznego (wystarczającego) wytłumaczenia 8. Problem apokryfów 8.1. Nazwa i racje powstawania 8.2. Znaczenie apokryfów dla poznania Jezusa Chrystusa i genezy chrześcijaństwa 9. Kanon Nowego Testamentu 10. Problem rekonstrukcji pierwotnego tekstu 10.1. Starożytność odpisów 10.2. Wielość odpisów 10.3. Nawiązania w dziełach pisarzy starochrześcijańskich 10.4. Lektura Nowego Testamentu podczas zgromadzeń liturgicznych V. BOSKA TOŻSAMOŚĆ JEZUSA CHRYSTUSA W WYDARZENIACH I RELACJACH JEGO ZIEMSKIEGO ŻYCIA 1. Jedyna, synowska relacja z Bogiem 1.1. Abba 1.2. Konsekwencje Abba 1.3. Od „coś więcej niż…” do „Ja jestem” 2. Niepowtarzalny styl działalności nauczycielskiej 2.1. Specyfika grona uczniów 2.2. Nauczanie „z mocą” 3. Boska świadomość początku – stwórczej równości kobiety i mężczyzny 3.1. Sytuacja kobiety w Izraelu w czasach Jezusa 3.2. Uczniowie – uczennice 3.3. Specyfika nauczania – symetria odniesienia 4. Nowość nauczania o królestwie Bożym 4.1. Nadejście królestwa Bożego w Jezusie 4.2. Królestwo Boże w przypowieściach 4.3. Królestwo Boże w wypowiedziach Jezusa 5. Boska tożsamość w nauczaniu etycznym 5.1. Kazanie na Górze 5.2. Przykazanie miłości 6. Syn Człowieczy 6.1. Syn Człowieczy w Starym Testamencie i księgach okresu międzytestamentalnego 6.2. Syn Człowieczy w Ewangeliach 6.3. Podział 6.4. Apologia Chrystusowej genezy określenia „Syn Człowieczy” 7. Miejsce cudów w określeniu Boskiej tożsamości Jezusa Chrystusa 7.1. Argument z wielorakiego poświadczenia 7.2. Argument z arameizmów 7.3. Argument ze stylu życia i działalności cudotwórczej Jezusa 7.4. Argument z niesprzeczności logionów zakładających cudotwórczą działalność Jezusa Chrystusa 7.5. Argument z reakcji współczesnych wobec działań Jezusa 7.6. Argument z niesprzeczności kerygmatu apostolskiego 7.7. Argument z zastosowania kryterium różnicy 7.8. Wnioski – cuda i Boska tożsamość Jezusa VI. KRZYŻ JAKO ZNAK WIARYGODNOŚCI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ 1. Krzyż w dziejach apologii 1.1. Nauka krzyża 1.2. Paradoks 1.3. Ne evacuata sit Crux 2. Wiarygodność historyczna krzyża 2.1. Miejsce 2.2. Czas 2.3. Przesłuchanie żydowskie 2.4. Proces przed Piłatem 2.5. Causa mortis 2.6. Śmierć 3. Miejsce krzyża w samoświadomości Jezusa Chrystusa 3.1. Problem samoświadomości Jezusa 3.2. Elementy odkupieńczej samoświadomości Jezusa 4. Krzyż dla nas – chrześcijańska idea odkupienia 4.1. Dramatyzm grzechu 4.2. Raymund Schwager – idea odkupieńcza w urzeczywistnianiu królestwa Bożego 4.3. Józef Tischner – zadośćuczynienie w miłości Syna 4.4. Jan Paweł II – odkupienie w miłosierdziu VII. KRZYŻ I CIERPIENIE W ŚWIECIE 1. Odpowiedzi filozoficzne 1.1. Odpowiedź manichejska 1.2. Kara za złe postępowanie 1.3. „Miłość siebie aż do negacji Boga” 1.4. Środek do osiągnięcia wyższego celu Bożej mądrości 1.5. Cierpienie jako aspekt „ukrycia się Boga” 2. Odpowiedź chrystologiczna 2.1. Niewystarczalność odpowiedzi filozoficznych 2.2. Chrystusowe odkupienie cierpienia 2.3. Wszechmoc miłości 2.4. Chrystologia nadziei VIII. WIARYGODNOŚĆ ZMARTWYCHWSTANIA JEZUSA CHRYSTUSA 1. Próby naturalistycznego wyjaśnienia narracji paschalnych 1.1. Zarzuty o charakterze moralnym 1.2. Zarzut o charakterze pseudomedycznym 1.3. Zarzuty psychologizujące 1.4. Zarzuty historyczno-sceptyczne 1.5. Koncepcje judaizujące 2. Klasyfikacja i analiza najwcześniejszych świadectw 2.1. Krótkie wyznania wiary chrześcijańskiej 2.2. Rozbudowane wyznanie wiary – tzw. Credo korynckie 2.3. Narracja chrystofanijna św. Pawła 2.4. Hymny 2.5. Pierwotna katecheza apostolska 2.6. Narracje paschalne Ewangelii 2.7. Wnioski – Zmartwychwstanie jako centrum kerygmatu apostolskiego 3. Refleksja historyczno-teologiczna – wiarygodność i teologia narracji o pustym grobie 3.1. Współbrzmienie narracji ewangelijnych o pogrzebie Jezusa i Jego grobie z danymi historycznymi i archeologicznymi 3.2. Narracja o kobietach odkrywających pusty grób Jezusa 3.3. Dyskrecja narracji ewangelijnych o odkryciu pustego grobu 3.4. Wzmianki Ewangelii o pozostawaniu w grobie płócien pogrzebowych 3.5. Brak przekazów o kulcie grobu ze zwłokami Jezusa 3.6. Brak kontrprzekazów o grobie, w którym spoczywałyby zwłoki Jezusa 3.7. Wnioski – pusty grób jako znak 4. Refleksja historyczno-teologiczna – wiarygodność świadectw o chrystofaniach 4.1. Argument z listy świadków (jej starożytność i sens teologiczny) 4.2. Argument z historyczności świadectwa Pawłowego 4.3. Argument z niewytłumaczalności wiary w Jezusa – Chrystusa i Pana po wydarzeniu krzyża 4.4. Argument z oryginalności historycznej i teologicznej przekazów chrystofanijnych 5. Istota Zmartwychwstania Chrystusa IX. TYTUŁY POPASCHALNE JAKO ELEMENTY WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIEGO WYZNANIA WIARY 1. Chrystus 1.1. Problemy związane z ideą mesjańską 1.2. Mesjanizm Jezusa w Ewangeliach, korekty 1.3. Rozumienie mesjanizmu przez Jezusa – próba rekonstrukcji 2. Syn Boży 2.1. Względny charakter tytułu w Starym Testamencie 2.2. Absolutny charakter tytułu w Nowym Testamencie 3. Pan 3.1. Geneza tytułu u początków chrześcijaństwa 3.2. Najważniejsze przykłady TOM II Część trzecia EKLEZJOLOGIA FUNDAMENTALNA Wprowadzenie I. MODELE UZASADNIANIA WIARYGODNOŚCI KOŚCIOŁA I ZNAKI JEGO AUTENTYCZNOŚCI 1. Przegląd modeli uzasadniania wiarygodności Kościoła 1.1. Via paradoxa 1.2. Via historia 1.3. Via notarum 1.4. Via empirica 1.5. Via dialogica 1.6. Via ethica 2. Znaki Kościoła Chrystusowego w ujęciu współczesnej eklezjologii 2.1. Jeden 2.2. Święty 2.3. Powszechny 2.4. Apostolski II. CHRYSTUSOWE KORZENIE KOŚCIOŁA 1. Problematyka Chrystusowej genezy Kościoła w świetle wypowiedzi Magisterium 2. Ujęcie teologicznofundamentalne 3. Pogłębienie historyczne III. DWUNASTU – FUNDAMENT STRUKTURY KOŚCIOŁA I SUKCESJI APOSTOLSKIEJ 1. Apostolat (kolegium biskupów) – podstawowy element struktury Kościoła 2. Ustanowienie Dwunastu 3. Posłannictwo Apostołów 4. Chrystusowa geneza i pierwotny rozwój sukcesji apostolskiej 4.1. Podstawy sukcesji apostolskiej w dziele Chrystusa 4.2. Sukcesja w świetle Nowego Testamentu 4.3. Sukcesja w okresie poapostolskim (argument z Tradycji) IV. PRYMAT JAKO FUNDAMENT STRUKTURY KOŚCIOŁA I SUKCESJI PIOTROWEJ 1. Rozumienie prymatu papieskiego 2. Szczególne miejsce św. Piotra w świetle przekazów Nowego Testamentu 3. Posłannictwo św. Piotra 3.1. Zmiana imienia Szymona – historyczność 3.2. Analiza teologiczna zmiany imienia Szymona 3.3. Wezwanie do umacniania wspólnot 3.4. Szczególne objawienie wielkanocne 4. Określenie i podstawy sukcesji Piotrowej 5. Racje prymatu rzymskiego 5.1. Sprawa działalności apostolskiej i śmierci św. Piotra w Rzymie 5.2. Grób św. Piotra w Rzymie 6. Najwcześniejsze świadectwa sukcesji rzymskiej i odnoszenia prymatu do Rzymu 6.1. Prokathemene tes agapes w Liście do Rzymian św. Ignacego Antiocheńskiego 6.2. Lista sukcesyjna Hegezypa 6.3. Propter potentiorem principalitatem w Adversus haereses św. Ireneusza z Lyonu (zm. 202) 6.4. Autorytet doktrynalny Rzymu w De praescriptione haereticorum 7. Samoświadomość prymacjalna Kościoła rzymskiego 7.1. List św. Klemensa Rzymskiego do Kościoła w Koryncie 7.2. Rozstrzygnięcie św. Wiktora I 7.3. Rozstrzygnięcie papieża św. Stefana I dotyczące chrztu 7.4. Św. Cyprian – „Kościół czołowy” 7.5. Kształtowanie się sukcesji Piotrowej i odpowiedzialności Rzymu za inne Kościoły V. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KOŚCIOŁA ZA PRAWDĘ. NIEOMYLNOŚĆ KOŚCIOŁA I JEGO URZĘDU NAUCZYCIELSKIEGO 1. Wolność Kościoła od błędu, definicje Urzędu Nauczycielskiego i nieomylności 2. Odpowiedzialność kolegium biskupów za strzeżenie i wierne przekazywanie depozytu Objawienia oraz nieomylność tego kolegium 2.1. Podstawy biblijne i patrystyczne 2.2. Zwyczajne nauczanie biskupie i jego nieomylność 2.3. Nadzwyczajne nauczanie kolegium biskupów 3. Odpowiedzialność i nieomylność papieża 3.1. Orzeczenie Soboru Watykańskiego I 3.2. Argument z Pisma i argument z Tradycji 3.3. Rozwój historyczny 3.4. Interpretacja dogmatu o nieomylności papieskiej VI. CUDA I OBJAWIENIA PRYWATNE – NADZWYCZAJNE ZNAKI TRWANIA OBJAWIENIA CHRYSTUSOWEGO W KOŚCIELE 1. Sprawa cudów w Kościele 1.1. Cud i doświadczenie wiary 1.2. Weryfikacja krytyczna (naukowa) 1.3. Weryfikacja teologiczna 1.4. Odwołanie do cudu w procesach beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych 1.5. Rozeznawanie cudów w objawieniach prywatnych i uzdrowieniach charyzmatycznych 2. Objawienia prywatne 2.1. Katechizm Kościoła Katolickiego – podstawy nauki o objawieniach prywatnych 2.2. Kryteria uznania objawień prywatnych VII. Wiarygodność Kościoła w świecie demokracji, ekonomii i kultury 1. Demokracja 1.1. Typy demokracji 1.2. Podstawowe zasady udziału katolików w życiu politycznym 2. Ekonomia 2.1. Dwuznaczność 2.2. Nauczanie Kościoła w dziedzinie ekonomii 3. Kultura 3.1. Istota kultury w nauczaniu Kościoła 3.2. Cechy podstawowe VIII. NAUKI MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZE I WIARA NA PRZYKŁADZIE STOSUNKU DO EWOLUCJI 1. Cywilizacja chrześcijańska i geneza systematycznych badań naukowych 2. Spór między naukowcami a Kościołem 3. Rozróżnianie i dialog 4. Kościół wobec ewolucji 5. Teorie ewolucji a chrześcijańska nauka o stworzeniu 6. Chrystologiczna wizja ewolucji IX. KOŚCIÓŁ I ŚWIAT RELIGII DZISIAJ 1. Kościół jako inicjator dialogu międzyreligijnego w skali globalnej, zasady dialogu, teologia religii 2. Wobec judaizmu 2.1. Trudne dziedzictwo przeszłości 2.2. Kościół a judaizm dzisiaj 2.3. Jedyna w swoim rodzaju bliskość 2.4. Różnice 3. Wobec islamu 3.1. Przesłanki dialogu 3.2. Różnice 4. Wobec hinduizmu 4.1. Misje i dialog 4.2. Przesłanki dialogu 4.3. Różnice 5. Wobec buddyzmu 5.1. Przesłanki dialogu 5.2. Różnice ZAKOŃCZENIE: ISTOTA CHRZEŚCIJAŃSTWA Ćwiczenia Bibliografia Wykaz skrótów Indeks rzeczowy Indeks osób