Nie jesteśmy bezradni wobec polaryzacji. Propozycje dla każdej i każdego
Jak budować świat, w którym ludzie – różniąc się między sobą – chcą i mogą żyć wspólnie? Podajemy przykłady prostych działań. Praktyczne podsumowanie projektu Oczyszczalnia 2020.
W marzeniu o lepszym świecie nie może chodzić tylko o świat lepszy dla mnie i ludzi z mojej „bańki”, czyli (upraszczając) tych, z którymi się zgadzam. Powinno chodzić o świat lepszy dla wszystkich – przynajmniej na tyle, na ile to możliwe.
Nikt z nas nie jest samotną wyspą. Nikt też nie ma monopolu na prawdę. Dlatego w naszych działaniach – osobistych, interpersonalnych, zawodowych, społecznych, religijnych, politycznych – stale trzeba brać pod uwagę innych. W ten sposób pokażemy, że nie jesteśmy bezradni wobec narastającej polaryzacji.
Każda i każdy z nas indywidualnie – a tym bardziej wspólnie z innymi – może przecież przyczyniać się do budowy świata pojednanej różnorodności. Takiego świata, w którym – różniąc się między sobą – chce się i można żyć wspólnie. Każda i każdy z nas może przyczyniać się do tworzenia polskich banków zaufania.
Nie trzeba w tym celu rezygnować ze swoich przekonań. Należy jedynie trwale zrobić w sobie miejsce dla innego. Trzeba przyjąć, że w Polsce moich marzeń moi oponenci będą mieć prawo głoszenia swoich poglądów (z wyjątkiem tych naprawdę nie do przyjęcia, jak np. nawoływanie do nienawiści czy dyskryminacji).
W ramach projektu Oczyszczalnia 2020 realizowanego przez Laboratorium „Więzi” postawiliśmy sobie za cel zrozumienie aktualnych różnic między Polakami oraz zaproponowanie konkretnych sposobów umacniania spójności społecznej i tworzenia nowej solidarności w naszym społeczeństwie.
Poniżej podajemy kilkanaście przykładów prostych działań, które są propozycją dla każdego. Mogą one być inspiracją do innych, własnych inicjatyw formułowanych w podobnym duchu. To może, choć nie musi się udać. Ale próbować warto!
Różnice można oswoić
1. W tym, co robisz indywidualnie, możesz na przykład:
– dbać o prawdziwość i wiarygodność źródeł publikowanych przez siebie treści w mediach społecznościowych, zwłaszcza takich informacji, które dotyczą tematów szczególnie polaryzujących i wzbudzających silne emocje; w ten sposób przyczynisz się do porządkowania świata, a nie do zwiększania zamętu;
– odezwać się do osób, z którymi się pokłóciłaś/eś o sprawy dla ciebie istotne – np. o politykę/sądy/aborcję/wiarę/Kościół – i po prostu porozmawiać o czymś innym, najlepiej o tym, co was kiedyś łączyło; w ten sposób stworzysz szansę odbudowy zerwanej relacji zaufania i powrotu do rozmowy o tym, co was różni;
– doceniać pozytywne zachowania ugrupowań, do których ci daleko; możesz na przykład znaleźć w nielubianej partii politycznej działacza lub działaczkę, którzy budzą choć odrobinę twojej sympatii, i starać się uczynić tę osobę „prywatnym rzecznikiem” tego stronnictwa; w ten sposób łatwiej dostrzec, że za partyjnymi radykalnymi ideologami stoją często ludzie podobni jak my, tylko różniący się poglądami.
Słuchanie przed polemiką
2. W tym, co robisz z innymi, możesz na przykład:
– wsłuchiwać się w ból innych; „wyłączać ego”, by usłyszeć drugiego; w ten sposób możesz przezwyciężyć dramat zamknięcia na innych wynikającego ze skupienia się wyłącznie na własnym bólu; może okaże się, że między waszymi bólami istnieje jakaś część wspólna, o którą warto zadbać?; usłyszenie bólu drugiego to początek dialogu;
– zanim zaczniesz osądzać czy polemizować, możesz zapytać (lub zastanowić się), na czym twojemu oponentowi najbardziej zależy, w imię czego ona/on zajmuje stanowisko, jakiej wartości broni; może to jest ta sama wartość, na której i tobie zależy – tylko inaczej rozumiana?
– pamiętać o złotej regule etycznej: „Co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili, podobnie wy im czyńcie” (a co najmniej: nie czyń innym tego, czego nie chcesz, by czynili tobie); walcząc z monopolem innych, nie możesz dążyć do uprzywilejowanej pozycji dla siebie i swoich sojuszników; twój monopol nie byłby lepszy niż monopol innych;
– praktykować dialog w swojej rodzinie; również w trudnych rozmowach przy rodzinnym stole wyrażać własne stanowisko w taki sposób, który dopuszcza jako uprawnione inne perspektywy i spojrzenia; przecież rodzina to najmniejsza komórka społeczna, to nasze społeczeństwo w pigułce.
Miejsce pracy miejscem spotkania
3. W swoim miejscu pracy możesz na przykład:
– współorganizować i podejmować w środowisku pracy wolontariat skierowany na ważne cele społeczne; inicjować i włączać się w działania prowadzone w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu, w społeczne inicjatywy firm i instytucji publicznych;
– będąc przedsiębiorcą lub menedżerem, możesz budować kulturę zaufania w relacjach ze swoimi pracownikami; w tym celu warto zwracać uwagę zwłaszcza na wspólne ustalanie celów i ważnych dla instytucji wartości, transparentność zasad, zgodność deklarowanych wartości z praktyką relacji pracowniczych, sposoby rozwiązywania napięć i konfliktów;
– będąc pracodawcą (prywatnym lub publicznym) lub reprezentując go, staraj się rozumieć i umieszczać w centrum swoich decyzji położenie najmniej wynagradzanych pracowników, wsłuchiwać się w głos wyrażany przez związki zawodowe czy rady pracowników; im więcej wiesz o różnorodności ludzi, z którymi pracujesz, tym lepszym będziesz szefem;
– pełniąc funkcje niekierownicze, angażując się w aktywność związku zawodowego lub rady pracowniczej, staraj się rozumieć położenie, specyfikę pracy i skalę zawodowej odpowiedzialności osób zarządzających; zadawaj im pytania i słuchaj; im więcej wiesz o osobach pełniących funkcje kierownicze, tym lepiej zrozumiesz ich decyzje.
Miastopoglądy współpracy
4. W tym, co robisz w ramach swojej aktywności obywatelskiej, możesz na przykład:
– opierać się na miastopoglądach, czyli dążyć do współpracy organizacji społecznych i obywateli ponad różnicami światopoglądowymi – z pełną świadomością, że one istnieją, ale nie muszą nam zawadzać w realizacji wspólnych celów, bo przecież choć się różnimy, to tworzymy wspólny dom;
– inicjować „spotkania mimo różnic”: dyskusje dotyczące konkretnego problemu lub tematu z udziałem przedstawicieli różnych (nie tylko dwóch) stron, opcji i stanowisk; nastawione jednak nie tyle na pokonanie przeciwnika, ile na zrozumienie jego argumentów i świata wartości oraz poszukiwanie punktów zbieżnych;
– włączać się we wszelkiego rodzaju konsultacje społeczne oparte na założeniu reprezentowania różnorodnych postaw i przekonań, np. panele obywatelskie, wysłuchania obywatelskie, narady obywatelskie;
– jeśli organizujesz życie społeczne w swojej okolicy lub społeczności, zastanów się, która z zainteresowanych stron nie ma możliwości zabrania głosu lub swojej reprezentacji w procesach decyzyjnych – włącz je do tego; w ten sposób zapewnisz bardziej zrównoważone rozwiązania dla całej społeczności.
Zasada mnożnika
5. Jeśli jesteś osobą wierzącą, możesz na przykład:
– we wszelkich dyskusjach światopoglądowych, w których bierzesz udział, wyrażać szacunek wobec osób niewierzących i wierzących inaczej niż ty;
– zachęcać do refleksji (a następnie: edukacji) wewnątrz swojej wspólnoty wyznaniowej na temat: jak połączyć własne przekonanie, że tu właśnie odnajdujemy i poznajemy prawdę, z szacunkiem dla postawy ludzi inaczej wierzących lub niewierzących;
– stosować „zasadę mnożnika” w relacjach międzywyznaniowych i międzyreligijnych: im większa jest dana wspólnota, tym większa jest jej odpowiedzialność za to, żeby działać wspólnie z innymi; jeśli coś ważnego można zrobić wspólnie z innymi, to nie należy tego robić oddzielnie (choć wymaga to więcej wysiłku);
– jeśli należysz do większościowej grupy religijnej, przy spornych kwestiach światopoglądowych warto zastanawiać się: „czy postawa moja/mojej wspólnoty byłaby identyczna, gdybym był/a w mniejszości?” (i na odwrót).
Szanuj bliźniego religijnego
6. Jeśli jesteś osobą niewierzącą, możesz na przykład:
– wyrażać szacunek wobec osób wierzących we wszelkich dyskusjach światopoglądowych, w których bierzesz udział; wskazywać, że dla wielu osób wiara w Boga jest źródłem sensu, pokoju, miłości i odpowiedzialności za innych;
– protestować, np. w mediach społecznościowych, wyraźnie z punktu widzenia osoby niewierzącej, przeciwko stawianiu znaku równości między religią a zacofaniem i ciemnogrodem;
– proponować znajomym ludziom religijnym wspólne działania w dziedzinach, które mogą was połączyć.
Prawda jest polifoniczna
7. Jeśli współtworzysz jakieś media, to możesz na przykład:
– uważnie troszczyć się o solidną weryfikację faktów przed publikacją; komentując postawy i zachowania swoich oponentów – oddawać im głos lub wiernie przedstawiać ich stanowisko;
– czytać i cytować media spoza twojego kręgu ideowego, szukając w nich nie tylko okazji do polemiki, lecz także inspiracji;
– organizować bardziej wielogłosowe dyskusje o polityce (ani nie napuszczać na siebie dwóch stron, ani nie dobierać rozmówców na zasadzie parytetu partyjnego), w myśl zasady, że prawda jest polifoniczna;
– tworzyć okazje do wydarzeń medialnych pokazujących wspólnotę ponad podziałami (np. wspólne szczepienie marszałków Grodzkiego i Karczewskiego przed kamerami telewizyjnymi);
– przeprowadzać wywiady z ludźmi z drugiej strony „barykady”, próbując ich zrozumieć, a nie czyhając na ich wpadkę.
Bliżej siebie
8. Jeśli angażujesz się politycznie w skali lokalnej, możesz na przykład:
– szukać zagadnień, w których można i należy działać ponad podziałami politycznymi i światopoglądowymi; inicjować działania w tych sferach wciągające mieszkańców o różnych poglądach i sympatiach ideowych;
– organizować lokalne „rady dialogu społecznego” jako narzędzia stałej współpracy organów samorządu, organizacji społecznych, lokalnych przedsiębiorców itd.; w ten sposób pokazując, że na szczeblu lokalnym ludzie mogą być bliżej siebie nie tylko ze względu na miejsce zamieszkania;
– zachęcać liderów swojego ugrupowania do podejmowania w samorządzie – dla dobra całej społeczności lokalnej – współpracy w konkretnych sprawach z konkurencyjnymi ugrupowaniami; to nie wymaga zawiązywania koalicji ani rezygnacji z własnych przekonań i wartości.
Polityka dla Republiki
9. Jeśli angażujesz się politycznie na skalę krajową, możesz na przykład:
– w swoich wypowiedziach publicznych mówić o politykach innych opcji tak, jak byś chciał/chciała, żeby oni mówili o tobie i twoim ugrupowaniu; starać się powiedzieć, przynajmniej od czasu do czasu, coś pozytywnego o dokonaniach konkurentów politycznych;
– dążyć wewnątrz własnego ugrupowania do pozytywnej prezentacji waszego programu i działań, do przezwyciężania pokusy oparcia własnej narracji politycznej na złych emocjach, kreowaniu podziałów, stygmatyzowaniu, negacji i odrzucaniu innych;
– pod poselskimi projektami ustaw zbierać podpisy parlamentarzystów różnych ugrupowań; w ten sposób czytelnie pokazując, że w polityce chodzi nie o partyjne interesy, lecz o Republikę, o dobro wspólne.
To wszystko bardzo proste działania wymagające przede wszystkim dobrej woli, odrobiny czasu i zaangażowania. Podejmując je, możemy krok po kroku powiększać kapitał, którego polskie społeczeństwo tak bardzo potrzebuje – zaufanie. To nie zadziała natychmiast. Ale zadziała – bo zaufanie się opłaca.
Rada Programowa projektu „Oczyszczalnia”: Konrad Ciesiołkiewicz, Zbigniew Nosowski – współkoordynatorzy; Zuzanna Balcer – sekretarz Oczyszczalni, Bartosz Bartosik – sekretarz Laboratorium „Więzi”, Stanisław Barański, Magdalena Bigaj, Ewa Buczek, Jacek Cichocki, Witold Drożdż, Karol Reczkin, Zuzanna Rudzińska-Bluszcz, Mateusz Szczurek.
Raport z realizacji projektu Oczyszczalnia 2020, pełne informacje o projekcie, naszych analizach, ekspertyzach i publikacjach: www.projektoczyszczalnia.wiez.pl
Projekt Oczyszczalnia realizowany jest przez Laboratorium „Więzi”