Na kontroli granicznej udział państwa się kończył

Opieranie tak poważnej akcji jak masowe przyjmowanie wojennych uciekinierów na ruchu wolontariackim niesie pewne niebezpieczeństwa.

Spędziłem prawie tydzień na przejściu granicznym w Medyce i na Dworcu Głównym w Przemyślu. Przed powrotem do domu żegnałem się z młodym małżeństwem, które od trzech dni czekało w dworcowej poczekalni. Wypatrywali swojego dziecka, które razem z babcią nie zdążyło wsiąść do pociągu we Lwowie. Na ich twarzach z każdym dniem malował się coraz większy smutek. Byli też okropnie zmęczeni. Nie udało im się znaleźć miejsca, gdzie mogliby przenocować. Gdyby przyjechali samochodem, byłaby opcja, by wynająć pokój w hotelu, gdzieś daleko, bo pobliskie są zapełnione. Noclegu nikt im nie zorganizował, bo na co dzień mieszkają w Polsce, nie są uchodźcami. Żyją w potwornym strachu, czy ich najbliższym uda się wydostać z Ukrainy. 

Chłonąłem wszystkie te emocje. Przerażenia, smutku, ale też ogromnego wzruszenia. Na przykład wtedy, gdy setki kobiet i dzieci machały z okien pociągu. Szczęśliwe, że tu są. A jednocześnie postawione przed wielkim znakiem zapytania: co dalej? 

Na dworcu w Przemyślu 

Na początku przestrzeń dworca kolejowego wypełniali ci, którzy mieli w Polsce rodzinę lub znajomych. Wiedzieli, gdzie dalej pojadą, mieli przygotowane wsparcie ze strony bliskich. Z upływem czasu spotykałem coraz więcej osób bez pomysłu, co ze sobą zrobić. Kobiety z dziećmi, które uciekły z Charkowa czy Kijowa, wycieńczone po trzech dniach oczekiwania na transport. Głodne, spragnione. Zmęczone i fizycznie, i psychicznie.

Opóźnienia pociągów są gigantyczne. – Pokonanie zaledwie stukilometrowego odcinka Lwów- Przemyśl potrafiło zająć nawet dwadzieścia godzin. A wagony przypominały warszawskie tramwaje w godzinach szczytu. Ludzie stali stłoczeni w przejściach, bez szans na wejście do toalety. Mnóstwo dzieci oraz zwierząt. Psów, kotów, chomików. Dopiero po czasie zorientowano się, że zanim ci ludzie staną w kolejce do odprawy, należy zapewnić im możliwość skorzystania z ubikacji. Przenośne toalety postawiono na dworcu. A wolontariusze zaczęli wrzucać przez okna pociągu worki z jedzeniem i piciem. 

Na jednym z peronów, gdzie przyjeżdżają pociągi z Ukrainy, odbywa się kontrola graniczna i celna. I na tym kończył się udział organów państwowych w pomocy przybywającym. Resztą zajmowały się organizacje pozarządowe (w porozumieniu z włodarzami miast) i wolontariusze. Oddawali całe swoje serce, żeby uchodźcy czuli się bezpiecznie. 

Mnóstwo zmieniało się z dnia na dzień. To praca na żywym organizmie i w miarę kolejnych obserwacji wolontariuszom udawało się opanować rozgardiasz. Ich działania profesjonalizowały się coraz bardziej. Na przykład na dworcu były wydzielane kolejne przestrzenie do odpoczynku dla matek z dziećmi. 

Przejście graniczne w Medyce

Już na samym początku padł system elektroniczny i procedury przepuszczania ludzi przebiegały bardzo wolno, co wygenerowało ogromne kolejki do przejść pieszych. Ludzie tkwili w nich po trzy doby. A w nocy temperatura spadała do minus pięciu stopni. Ale trzeba było stać, żeby nie wypaść z kolejki. Nie było gdzie usiąść, więc jedni opierali się od drugich. Po osobach, które przechodziły na polską stronę, widać było wycieńczenie. Potem kolejka piesza znacznie się zmniejszyła, ale w tej samochodowej czekało się nawet pięć dni. Ludzie mówili o problemie z łapówkarstwem w Ukrainie. Było je widać gołym okiem. Stojąc na przejściu w Medyce, nie sposób nie zauważyć luksusowych aut, które przejeżdżają granicę bez kolejki. 

Opieranie tak poważnej akcji jak masowe przyjmowanie wojennych uciekinierów na ruchu wolontariackim niesie pewne niebezpieczeństwa, które obserwowaliśmy na granicy. Organizacje pozarządowe donosiły o kolejnych porwaniach kobiet z granicy, dochodziło do nich zarówno po polskiej, jak i po ukraińskiej stronie. Zdarzały się też przypadki, że kobiety były zabierane z granicy, a potem porzucone kilkanaście kilometrów dalej, bo nie miały pieniędzy, żeby zapłacić. Obecnie każdy, kto zabiera uchodźcę z granicy, musi podać swoje dane w punkcie recepcyjnym. 

Lepsi i gorsi

Oprócz tych wszystkich pięknych wartości, którymi kierują się wolontariusze, można było zauważyć, różnice w traktowaniu wojennych uciekinierów. 

Kiedy na przejściu w Medyce zabrakło Ukraińców, zniknął też punkt medyczny i cała infrastruktura, która została stworzona na rzecz uchodźców. A przecież trawioną wojną Ukrainę opuszczają nie tylko Ukraińcy, ale także ludzie innych narodowości, którzy znajdowali się na jej terenie w momencie rosyjskiej agresji. Pośród nich były i są m.in. osoby czarnoskóre, głównie z Bliskiego Wschodu i Afryki. One, niestety, zostały pozostawione same sobie. Tkwiły całymi dniami na placu niedaleko przejścia granicznego nie wiedząc, co ze sobą zrobić. Nie było tam nikogo, kto potrafiłby mówić po angielsku czy francusku. 

Ten rodzaj wykluczenia zaobserwowałem także na dworcu w Przemyślu, gdzie nie było tłumaczy innych niż ukraińsko- czy rosyjskojęzycznych. Dopiero próba pobicia czarnoskórych przez grupy narodowców unaoczniła perspektywę uchodźców innych niż ukraińscy. I zaszły pozytywne zmiany. Prawdopodobnie ze strachu, że za chwilę na świecie będzie głośno o tym jak Polska przyjmuje uchodźców, dając im po mordzie. 

Niepewność 

Podczas pobytu w Przemyślu i Medyce mieszkałem w gospodarstwie agroturystycznym. Spotkałem tam dwie Ukrainki, które przyjechały do Polski w dniu rosyjskiej inwazji na ich kraj. Dwie siostry, każda z nich miała dwie córki. Były całkowicie zagubione. Nie wiedziały, co im się należy, czy mogą tu podjąć pracę, jakich dokumentów do tego potrzebują, czy ich dzieci pójdą do szkół. Nie miały pojęcia, gdzie szukać tych informacji. Wszystkie te niejasności wynikają z braku wcześniejszego przygotowania się naszego państwa na przyjęcie tak ogromnej fali uchodźców. 

Pospolite ruszenie zwykłych Polaków, ngosów oraz lokalnych władz, by pomóc uciekinierom z Ukrainy budzą podziw, ale potrzebne są rozwiązania systemowe. A te musi opracować polski rząd.

Notowała Dominika Tworek

Przeczytaj także: Jak dobrze pomagać przybyszom. Niezbędnik