Ks. Prusak: Gdy duszpasterz twierdzi, że ma monopol na prawdę, zaczynają się nadużycia

Problem nie pojawia się na etapie przydzielania księdza do takiego czy innego duszpasterstwa, tylko wcześniej, podczas dopuszczania go do święceń – mówi ks. Jacek Prusak SJ w wywiadzie dla miesięcznika „W drodze”.

W majowym numerze miesięcznika „W drodze” Katarzyna Kolska rozmawia z ks. Jackiem Prusakiem, kierownikiem Katedry Psychopatologii i Psychoprofilaktyki w Instytucie Psychologii Akademii Ignatianum, o mechanizmach nadużyć w zamkniętych duszpasterzach.

Pretekstem do rozmowy jest sprawa o. Pawła M., dominikanina, który jako duszpasterz akademicki w latach 1996-2000 miał stosować wobec wiernych przemoc fizyczną, psychiczną, duchową i seksualną. Ponadto po latach wewnątrzzakonnych sankcji, w 2011 i 2018 roku, miał dopuścić się gwałtu na zakonnicy – ujawniła to Paulina Guzik w reportażu „Dominikańska recydywa”. Ostatni zarzut jest nieprzedawniony, a sprawa trafiła do prokuratury 2 marca br. 30 marca dominikanie powołali niezależną komisję, kieruje nią Tomasz Terlikowski.

Zdaniem ks. Prusaka, żeby zrozumieć problem nadużyć, trzeba na niego spojrzeć „z trzech perspektyw równocześnie: osobowości lidera, czyli tak zwanego guru czy «charyzmatyka», osobowości osób, które weszły w orbitę jego oddziaływań, i dynamiki grupy, która zaistniała wokół lidera”. Jednocześnie „wiek nie ma tutaj decydującego znaczenia, ponieważ w takiej wspólnocie nie mówimy o relacji dorosły – dorosły, tylko o relacji dorosły obsadzony w roli autorytarnego rodzica z dorosłym, który jest od niego dziecięco zależny. Z takiej grupy trudno wyjść, zwłaszcza gdy wszystko jest okraszone aurą wyjątkowości i niepowtarzalności i kiedy wytworzyło się już tzw. myślenie grupowe”.

„Jednym z najczęstszych mechanizmów manipulacyjnych w przypadku nadużyć duchowych jest bombardowanie miłością, a więc schlebianie adeptowi i dowartościowywanie go, utwierdzanie w przekonaniu, że tylko w tej grupie będzie bezwarunkowo akceptowany i kochany. Skuteczność tej techniki opiera się na stworzeniu uczuciowej, ale dysfunkcyjnej zależności od lidera i grupy” – zaznacza psychoterapeuta.

 „Co powinno zaniepokoić postronnego obserwatora?” – pyta Kolska. „Po pierwsze, autorytarna postawa lidera, który ma zawsze rację i nie dopuszcza dyskusji, a więc ma rzekomy monopol na prawdę. Po drugie to, że grupa zaczyna funkcjonować na zasadzie my versus oni, czyli my, zbawieni, versus oni, potępieni, albo my bliżej Boga versus przeciętni katolicy, którzy przychodzą raz w tygodniu do kościoła. Z tym powiązana jest presja na członków grupy, aby zerwali kontakty ze swoim środowiskiem rodzinnym i dotychczasową grupą społeczną. Po trzecie, zachowania, które są sygnałem alarmowym, takie jak nadużywanie zaufania czy przekraczanie granic w relacji duchowny – świecki pod pretekstem ofiarowywania siebie Bogu dla zbawienia świata, a więc kontrola seksualności, przymusowe praktyki oraz ingerencja w życie intymne ludzi i kontrola ich życia prywatnego. Wreszcie istotne są mechanizmy myślenia grupowego, przejawiające się tym, że nie wolno poddać krytyce naszego lidera ani naszej grupy, co się wiąże z bezkrytyczną autoidentyfikacją z nimi. Jeśli się z takimi oznakami spotykamy, to wtedy trzeba działać szybko, bo to oznacza, że już doszło do nadużyć” – odpowiada jezuita.

Ks. Prusak przyznaje też, że oczekiwanie, by wszyscy duszpasterze przechodzili terapię, jest nierealne. „Nawet terapeuci nie muszą przechodzić terapii, żeby wykonywać ten zawód. Ale z pewnością dobrze by było, gdyby duszpasterze mieli superwizorów, którzy nadzorowaliby ich pracę i kontrolowali to, co się dzieje w grupie” – mówi.

A czy sprawa Pawła M. zmieni styl duszpasterstwa w Polsce? „Mam nadzieję, że będzie nauczką dla nas wszystkich i doprowadzi do zmian proceduralnych, które zwiększą transparentność instytucji kościelnych oraz wdrożą mechanizmy związane z głębszą refleksją nad funkcjonowaniem naszych duszpasterstw” – stwierdza jezuita.

Duchowny polemizuje z poglądem, że duszpasterstwo zmieni zmniejszająca się liczba księży w Polsce. „Spadek liczby powołań może wpłynąć na ograniczenie oferty duszpasterskiej, ale nie może usprawiedliwiać spadku jej jakości. Problem nie pojawia się na etapie przydzielania księdza do takiego czy innego duszpasterstwa, tylko wcześniej, podczas dopuszczania go do święceń. Od początku musimy mówić o odpowiedniej formacji ludzkiej, a nie tylko zakonnej czy kapłańskiej i nie ulegać fascynacji «charyzmatycznymi» klerykami, po których w przyszłości można się wiele spodziewać. Na pewno nas zaskoczą, tylko że na gorsze!” – zastrzega.

DJ

Przeczytaj też: U dominikanów nie było superwizji, tylko struktura klerykalnej władzy