4 maja 2014 r. zmarł nasz Kolega i Przyjaciel Bohdan Skaradziński, wybitny publicysta, pisarz historyczny i działacz społeczny, wieloletni redaktor miesięcznika „Więź”, od 1970 r. członek kolegium redakcyjnego, a po przejściu na emeryturę w 1991 r. – Rady Redakcyjnej. Był autorem m.in. niezapomnianej książki Białorusini, Litwini, Ukraińcy. Nasi wrogowie – czy bracia? z 1984 roku, która w istotny sposób wpłynęła na nasze polskie myślenie o relacjach z sąsiadami i pobratymcami ze Wschodu. Dziś, w świetle tego, co dzieje się na Ukrainie i z Ukrainą – zawarte w niej, jak również w innych publikacjach – przestrogi Bohdana Skaradzińskiego przemawiają do nas ze szczególną mocą.
Urodził się 5 stycznia 1931 r. w Osowcu nad Biebrzą (dziś na terenie Białorusi). Właśnie Podlasie było jego „małą ojczyzną”, której przyroda, krajobraz, skomplikowana historia, wieloetniczność i wielokulturowość wpłynęły na jego wyobraźnię, temperament i pasje, których miał w życiu wiele. Był człowiekiem kochającym wolność, pełnym fantazji i niespożytej energii, zafascynowanym polską historią.
Po wojnie, jeszcze jako uczeń II Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie, zakłada podziemną organizację młodzieżową i zostaje jej dowódcą (ps. Józef). Aresztowany jako 20-latek w roku 1952 podczas praktyk studenckich, po długim śledztwie zostaje skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na 10 lat więzienia i 5 lat pozbawienia praw obywatelskich za „usiłowanie obalenia przemocą ustroju”. Jest następnie więźniem we Wronkach i Rawiczu.
To doświadczenie nie złamało go, ale przeciwnie – zahartowało. Utrwalił je w znakomitym tekście opublikowanym najpierw w „Zeszytach Historycznych”, potem przedrukowanym w „Więzi” (1996 nr 5) pt. Wronki – Warszawa – Wronki. Wspominki kombatanta niebohaterskiego. Ze swadą i humorem opisuje w nim swoją podróż pod konwojem na przesłuchanie w warszawskim sądzie w charakterze świadka. Tekst, pełen realizmu, ale wyzbyty martyrologii, zawiera jeden szczególnie przejmujący akapit.
To jest fragment artykułu. Pełny tekst – w kwartalniku WIĘŹ lato 2014 (dostępny także jako e-book).
