Odrębna analiza kwestii stosunku do zwierząt w dwóch tekstach towarzyszących manifestowi personalistycznemu jest wyrazem dostrzeżenia szczególnej wagi tej tematyki we współczesnym dyskursie, a nie jej lekceważenia.
Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” zima 2024. Jest odpowiedzią na polemiczny głos Barbary Niedźwiedzkiej. Subskrypcję kwartalnika można kupić TUTAJ.
Dziękujemy prof. Barbarze Niedźwiedzkiej za szczerość i pasję, z jaką napisała swoją polemikę z niedokończonym manifestem personalistycznym redakcji kwartalnika „Więź”. Główny zarzut to przemilczenie arcyważnej dla naszej polemistki tematyki w tekście manifestu. Z tego powodu autorka nie szczędzi nam ostrych ocen. Znaczna ich część opiera się jednak na nieporozumieniu co do sposobu wyrażania stanowiska redakcji – i tylko na tym wątku skupimy się w odpowiedzi.
Prof. Niedźwiedzka zauważa, że obok manifestu ukazały się dwa teksty w całości (lub w dużej mierze) poświęcone tematyce stosunku do zwierząt: Osobo zwierzęca, kim jesteś? Ewy Kiedio oraz Osoba po nieufności. Personalizm postkrytyczny Karola Grabiasa1. Autorka polemiki wyciąga z tego faktu wniosek, że redakcja jako całość nie dostrzega problemu, który widzą jej indywidualni członkowie w autorskich refleksjach.
Tymczasem zamysł redakcyjny jest dokładnie odwrotny. Te trzy teksty stanowią całość – wyraźnie oznaczoną jako blok tematyczny Popołudnie personalizmu. W takich sytuacjach unika się powtórzeń. Jeśli zatem jakiś wątek jest wybrany przez redakcję jako temat odrębnej analizy – świadczy to o tym, że z jakiegoś powodu ma on szczególną rangę. Tak jest również w tym przypadku.
W manifeście chcieliśmy przede wszystkim na konkretnych przykładach pokazać aktualność personalistycznego podejścia do rzeczywistości. Deklaracja o stawianiu osoby ludzkiej w centrum jest bowiem dla nas, nie, jak uważa prof. Niedźwiedzka, przejawem „ludzkiego gatunkowizmu” w podejściu do zwierząt i wyrazem zainteresowania „wyłącznie” ludźmi, lecz stanowiskiem w sporze z tymi podejściami, które w praktyce życia społecznego stawiają w centrum inne wartości, np. rynek.
Odrębna analiza kwestii stosunku do zwierząt w obu tekstach towarzyszących manifestowi jest zatem wyrazem dostrzeżenia szczególnej wagi tej tematyki we współczesnym dyskursie, a nie jej lekceważenia. Żaden z – naprawdę wielu – tematów pominiętych w (i tak przydługim) manifeście nie doczekał się takiej waloryzacji na łamach tego samego numeru pisma.
Skrótowa forma manifestu uniemożliwiała analizę kwestii wymagających subtelnej analizy filozoficznej. A status zwierząt, który wymyka się utartemu dualizmowi osoba–rzecz, stanowi wciąż temat zniuansowanych debat i badań. Ten właśnie problem Ewa Kiedio pokazywała na płaszczyźnie sztuki, a Karol Grabias – filozofii. Czynili to nie przeciwko reszcie członków zespołu redakcyjnego, lecz za ich zachętą i aprobatą.
Prof. Niedźwiedzka dostrzega niektóre z tych tez. Nie zwraca jednak uwagi na najbardziej zaawansowaną propozycję autora eseju Osoba po nieufności. Wśród jego postulatów personalistycznego inkluzywizmu otwartego na świat pozaludzki znalazła się m.in. autorska koncepcja „personalistycznego spektrum”, zaprezentowana właśnie z myślą o zwierzętach:
[…] gościnność powiększa nasz osobowy świat. Im więcej gatunków stowarzyszonych – stworzeń, z którymi od wieków pozostajemy w złożonych relacjach współzależności – uda się nam zaprosić w pobliże naszego ogniska, tym bogatszy on się stanie. Dowartościowując świat osób, nie jesteśmy skazani na binarny i upraszczający podział osoba–rzecz. Może najwyższy czas przemyśleć ideę personalistycznego spektrum, w którym różne formy istnienia stopniowo i coraz pełniej wychylają się ku osobowej pełni2.
Takie nowatorskie koncepcje najpierw muszą być przedstawione w publicystyce autorskiej, by później – po ewentualnych poprawkach i precyzacjach – stać się częścią środowiskowej (i nie tylko) tożsamości. Liczymy, że również publikacja tej polemiki jest krokiem w tym kierunku.
1 E. Kiedio, Osobo zwierzęca, kim jesteś?; K. Grabias, Osoba po nieufności. Personalizm postkrytyczny – oba teksty w: „Więź” 2024, nr 2.
2 K. Grabias, Osoba po nieufności. Personalizm postkrytyczny, dz. cyt., s. 30–31.
Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” zima 2024.
