Kobiety w Watykanie to ponad stuosobowa grupa osób na merytorycznych stanowiskach kurialnych. Kim są?
Ile jest kobiet na watykańskich stanowiskach? Wprawdzie coraz częściej słyszymy o tym, że papież w swoich nominacjach uwzględnia również kobiety, trudno jednak z doraźnych i szybko umykających informacji prasowych zorientować się, jaka może być skala tego trendu.
Trochę, czyli ile?
Zwracamy przy tym na ogół uwagę na nominacje najbardziej spektakularne – takie, jak powierzenie kobiecie roli prefektki dykasterii, szefowej znaczącej instytucji watykańskiej (jak muzea watykańskie czy akademia papieska) lub wreszcie – obsadzenie kobiety w roli zwierzchniczki całego Państwa Watykańskiego. Spektakularność owych decyzji zasadza się zresztą głównie na tym, że powierzanie kobietom władzy w kościelnych strukturach wciąż jeszcze postrzegamy jako niezwykle rzadkie. A zatem, łatwo byłoby skonstatować: jedna jaskółka wiosny nie czyni, a mężnych niewiast znajdziemy na stanowiskach watykańskich zaledwie nędzną garść.
WIĘŹ – łączymy w czasach chaosu
Więź.pl to pogłębiona publicystyka, oryginalne śledztwa dziennikarskie i nieoczywiste podcasty – wszystko za darmo! Tu znajdziesz lifestyle myślący, przestrzeń dialogu, personalistyczną wrażliwość i opcję na rzecz skrzywdzonych.
Czytam – WIĘŹ jestem. Czytam – więc wspieram
Watykańskie wideo z dorocznego przedświątecznego spotkania z urzędnikami Kurii Rzymskiej w grudniu 2024 r. zdaje się potwierdzać to przypuszczenie – starannie wyłuskując wszystkie kobiece sylwetki w długim sznurze postaci podchodzących do papieża, naliczyłam ich wówczas siedem. Kiedy parę tygodni później podzieliłam się tym spostrzeżeniem z pewnym watykańskim dziennikarzem, pospieszył jednak z wyjaśnieniem: w spotkaniu przedświątecznym biorą udział tylko osoby najwyższe rangą, od podsekretarzy w górę. Rzeczywiście, potwierdził, na tak wysokich stanowiskach byłoby ich zapewne właśnie tyle, ale w całej Kurii Rzymskiej, jak się wyraził, „trochę ich jest”. Trochę, czyli ile? I czy w ogóle ktoś to kiedyś policzył?
Nie mówimy tu, rzecz jasna, o pracownicach urzędów watykańskich realizujących swoje obowiązki w obsłudze kurialnych posiedzeń, drukowaniu dokumentów i pilnowaniu kurialnej korespondencji. Chcę wyraźnie zaznaczyć, że mam ogromny szacunek do tych kobiet i ich codziennej pracy administracyjnej, bez której cały wielki gmach watykański posypałby się niczym domek z kart. W gmachu tym istnieje jednak również ogrom funkcji będących stanowiskami realnego wpływu – zarówno w aspekcie udziału w teologicznym rozeznawaniu decyzji doktrynalnych Kościoła, jak i w zarządzaniu jego strukturami w wymiarze personalnym i finansowym.
Dykasterie posiadają nie tylko członków, ale i konsultorów czy dyrektorów sekcji, osobny skład osobowy mają powiązane z nimi komisje, znaczącymi ośrodkami wpływu są również papieskie akademie. Jeszcze inną strefą zarządzania są instytucje ekonomiczne Watykanu, których zwiększająca się liczba to owoc obecnych wysiłków na rzecz zwiększenia przejrzystości finansowej Kościoła.
Skompletowanie wyczerpującej listy personaliów tych instytucji nie jest takie proste. Niektóre dykasterie publikują pełną listę członków i konsultorów na swoich stronach internetowych (bywa, że są tam nawet ich fotografie!), inne zadowalają się wyłącznie przedstawieniem sylwetki prefektów i sekretarzy. Informacje o nominacjach członkowskich umieszczane są w różnych miejscach, nie zawsze łatwo je stamtąd wyłuskać, zwłaszcza gdy strona posiada jedynie włoską wersję językową. Każda ze stron zrobiona jest w innym formacie (mniej lub bardziej czytelnym), co również nie ułatwia szukania.
Zdarza się, że dana instytucja ma drugą wersje strony internetowej, z innym zestawem informacji. Niektóre nie są aktualizowane na bieżąco i przedstawiony na nich skład osobowy odzwierciedla sytuację sprzed kilku miesięcy lub nawet lat. Niektóre pochodzą z okresu sprzed ostatniej reformy i trudno powiedzieć, czy w ogóle zostały zaktualizowane. Z radosną decentralizacją komunikacyjną nie radzi sobie nawet oficjalna witryna Stolicy Apostolskiej, która odnośniki do stron poszczególnych instytucji zamieszcza (lub nie) w sposób niewskazujący na żadną wewnętrzną spójność i logikę.
„Feminizacja” Watykanu?
Nie daję zatem gwarancji, że w polowaniu na kobiece sylwetki nie przeoczyłam jakiejś nominacji lub niedawnej zmiany statusu którejś z watykańskich postaci. Jednak nawet te przybliżone dane, które udało mi się zgromadzić, dają całkiem interesujący ogląd sytuacji.
I tak: w szesnastu dykasteriach watykańskich nie znalazłam żadnych kobiecych nazwisk jedynie w Dykasterii ds. Kościołów Wschodnich (choć formalnie nic nie stoi na przeszkodzie, by znalazły się w gronie konsultorek) oraz w Dykasterii ds. Posługi Charytatywnej (to nietypowa dykasteria, zbudowana wokół instytucji Jałmużnika Papieskiego). Dykasteria ds. Ewangelizacji ma trzy członkinie i dwie konsultorki, Dykasteria ds. Nauki Wiary – dziewięć konsultorek, Dykasteria ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów dwie członkinie i jedną konsultorkę, Dykasteria ds. Biskupów – trzy członkinie (nie udało mi się ustalić, czy istnieje również lista konsultorów dykasterii), Dykasteria ds. Duchowieństwa – trzy konsultorki, Dykasteria ds. Popierania Jedności Chrześcijan – trzy konsultorki, Dykasteria ds. Dialogu Międzyreligijnego – sześć konsultorek, Dykasteria ds. Komunikacji – trzy członkinie i cztery konsultorki, Dykasteria ds. Tekstów Prawnych – dwie konsultorki. Dykasteria Spraw Kanonizacyjnych nie publikuje listy członków i konsultorów, podaje natomiast skład Komisji ds. Nowych Męczenników – tam również znajdują się dwie kobiety.
W szesnastu dykasteriach watykańskich nie znalazłam żadnych kobiecych nazwisk jedynie w Dykasterii ds. Kościołów Wschodnich oraz w Dykasterii ds. Posługi Charytatywnej
Mamy wreszcie dykasterie, w których kobiety zajmują wysokie pozycje w strukturze organizacyjnej: Dykasteria ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego – pierwsza w historii dykasteria kierowana przez prefektkę ma również w swoich strukturach kobietę-podsekretarz, sześć członkiń i dziesięć konsultorek. Wszystkie one to osoby konsekrowane (w większości siostry zakonne). Dykasteria ds. Świeckich, Rodziny i Życia ma w funkcji podsekretarzy dwie kobiety świeckie (mężatki), a ponadto osiem członkiń i osiem konsultorek.
Warto przy tym wspomnieć, że zarówno wśród członków, jak i konsultorów tej dykasterii znajdują się po trzy pary małżeńskie, wspólnie nominowane do udziału w pracach tego gremium.
Dykasteria ds. Kultury i Edukacji to kolejna dykasteria mająca w swoim prezydium kobietę-podsekretarz, jest w niej ponadto osiem konsultorek. Dykasteria ds. Służby Integralnemu Rozwojowi Człowieka ma z kolei kobietę w funkcji sekretarza, a choć nie podaje informacji nt. członków i konsultorów, podkreśla w swej strukturze rolę poszczególnych sekcji, z których dwie (a do niedawna trzy) powierzone zostały kobietom.
Suma kobiet we wszystkich dykasteriach nie jest wynikiem prostego dodawania, ponieważ zdarza się, że otrzymują one funkcje w kilku watykańskich instytucjach. Nawet przy uwzględnieniu tej korekty wciąż jest to grupa ponad osiemdziesięciu kobiet, z czego przynajmniej połowa to osoby świeckie.
Siedem kobiet znajdziemy także w strukturach Synodu Biskupów – to podsekretarz oraz dwie członkinie Sekretariatu Generalnego (wszystkie trzy piastujące również funkcje w dykasteriach) oraz jego cztery konsultorki.
Kobiety obecne są również we wszystkich komisjach papieskich. W Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich jest ich dziesięć (w tym zastępczyni sekretarza Komisji), w Międzynarodowej Komisji Teologicznej zasiadają w obecnej kadencji cztery, Papieska Komisja Biblijna poza kobietą-sekretarz ma jeszcze cztery członkinie, Papieska Komisja Archeologii Sakralnej poza kobietą-sekretarz ma trzy członkinie. W Papieskiej Komisji ds. Ameryki Łacińskiej sekretarz również jest kobietą. Papieski Komitet ds. Międzynarodowych Kongresów Eucharystycznych ma dwie członkinie, zaś Papieski Komitet Nauk Historycznych – cztery członkinie. Razem trzydzieści osób, z czego tylko dwie to postaci znane już z gremiów dykasterii.
Trzeba przyznać, że wyszukiwanie kobiecych nazwisk na listach członków watykańskich urzędów wciąż przypomina wydłubywanie rodzynków z ciasta – jest ich tam zdecydowana mniejszość (wyjątek stanowi Dykasteria ds. Świeckich, Rodziny i Życia, gdzie proporcje płci są niemal wyrównane, oraz Papieska Komisja ds. Ochrony Małoletnich, gdzie kobiet i mężczyzn jest równo po połowie). Mimo wszystko to ponad stuosobowa grupa osób na merytorycznych stanowiskach kurialnych, a zatem potężna siła kobiecego wpływu. Tym bardziej, jeśli weźmie się pod uwagę ich ogromne kompetencje i doświadczenie.
To jednak nie koniec „feminizacji Watykanu”. Kobiety obecne są w ciałach zarządczych i radach pięciu Akademii Papieskich (Papieska Akademia Nauk, Papieska Akademia Nauk Społecznych, Papieska Akademia Życia, Papieska Międzynarodowa Akademia Mariologiczna, Papieska Akademia Cultorum Martyrum), a w niemal każdej akademii papieskiej znajdziemy kobiety w gronie jej członków.
Pięć kobiet jest również w Radzie Naukowej Agencji Stolicy Apostolskiej do Spraw Oceny i Promocji Jakości Kształcenia na Uniwersytetach i Wydziałach Kościelnych (AVEPRO). Sześć kobiet zasiada obecnie w Radzie Ekonomicznej Watykanu, w Biurze Audytora Generalnego jest ich również sześć (połowa 12-osobowego gremium współpracującego z Audytorem Generalnym). Kobiety są zresztą obecne w prezydiach niemal wszystkich instytucji ekonomicznych Watykanu. W kierownictwie Muzeów Watykańskich i Biblioteki Watykańskiej. Jest wreszcie – last but not least – siostra zakonna stojąca na czele Gubernatoratu Państwa Watykańskiego.
Konkretne twarze
Te urzędnicze nominacje budzą być może najwięcej emocji, zwiastują bowiem taką zmianę w mentalności Stolicy Apostolskiej, która umożliwia wreszcie realne przekazywanie kobietom władzy w kościelnych strukturach. Przyznam natomiast, że mnie najbardziej fascynują w Watykanie kobiety „drugiego planu”, niezwykłe osobowości, wybitne profesjonalistki, wizjonerki Kościoła przyszłości, cierpliwie, ale odważnie kwestionujące obowiązujące w Kościele utarte schematy myślenia, wierzenia i działania. Wiele z nich jest w naszych polskich katolickich kręgach zupełnie lub niemal nieznanych.
Być może promocję kobiet w Kościele powinniśmy zacząć od poznania i promowania tych, które w Kościele powszechnym zostały już dostrzeżone?
Być może zatem promocję kobiet w Kościele powinniśmy zacząć od poznania i promowania tych kobiet, które w Kościele powszechnym zostały dostrzeżone i docenione i które już teraz realizują misję przemodelowania Kościoła w taki sposób, aby dla nas wszystkich stał się bezpiecznym i wspierającym domem?
Na dobry początek proponuję krótką prezentację dziesięciu watykańskich postaci, które zrobiły na mnie niemałe wrażenie.
Linda Pocher FMA – salezjanka, Włoszka. Doktorka Teologii Dogmatycznej, profesorka chrystologii i mariologii. Zasiada w Radzie Papieskiej Międzynarodowej Akademii Mariologicznej. Organizatorka (na prośbę papieża Franciszka) serii spotkań Rady Kardynałów z ekspertami (głównie ekspertkami, w tym anglikańską biskupką), poświęconych roli kobiet w Kościele, w perspektywie zmiany zarówno myślenia teologicznego, jak i praktycznego. Sądzę, że to jej właśnie zawdzięczamy „pękanie szklanego sufitu”, jak często określa się ostatnie przełomowe nominacje kobiet na wysokie watykańskie stanowiska.
Maria Angela de Giorgi MMX – ksawerianka, Włoszka. Profesorka misjologii. Konsultorka Dykasterii ds. Dialogu Międzyreligijnego. Niemal 40 lat spędziła w Japonii, gdzie prowadzi Centrum Duchowości i Dialogu Międzyreligijnego Shinmeizan. To gościnne miejsce, gdzie członkowie różnych religii, w szczególności chrześcijaństwa i buddyzmu spotykają się nie tylko po to, aby rozmawiać, ale także po to, aby wspólnie medytować i wspólnie wchodzić w tajemnicę duchowości, tak jak doświadczana jest ona w rozmaitych religiach.
Linda Ghisoni – Włoszka, mężatka, matka dwóch córek. Teolożka i filozofka, doktorka prawa kanonicznego, urzędniczka Trybunału Roty Rzymskiej. Podsekretarz ds. świeckich w Dykasterii ds. Świeckich, Rodziny i Życia, a także konsultorka Dykasterii Nauki Wiary, ekspertka w sprawach dotyczących procesu kanonicznego stwierdzania nieważności małżeństwa. W 2019 r. brała udział w watykańskim szczycie w sprawie ochrony małoletnich, wygłaszając tam jeden z kluczowych referatów. Mówiła wówczas do zgromadzonych tam eminencji i ekscelencji: „Biskup nie może myśleć, że sprawy dotyczące Kościoła może załatwić sam, albo wyłącznie w gronie kolegów, w myśl śpiewki: «tylko biskup wie, co jest dobre dla biskupa», a w innych wersjach: «tylko ksiądz wie, co jest dobre dla księdza, tylko świecki, co dobre dla świeckich, tylko kobieta, co dla kobiety»”.
M. Isabell Naumann ISSM – siostra szensztacka. Jest członkinią watykańskiej Międzynarodowej Komisji Teologicznej. Profesorka teologii systematycznej, urodzona w Niemczech, mieszka w Australii. Przewodnicząca Instytutu Katolickiego w Sydney (odpowiednik rektora uczelni). Wcześniej wieloletni dziekan studiów w seminarium duchownym w Sydney, z racji swojej funkcji decydująca również o dopuszczeniu kandydatów do święceń kapłańskich. W jednym z wywiadów tak mówiła o tym doświadczeniu: „Kiedy przychodziło do podjęcia decyzji, czy kandydat naprawdę ma powołanie, mężczyźni często podchodzili do tego ze specyficznego punktu widzenia, ale my, kobiety, jesteśmy bardziej relacyjne, mamy inny sposób patrzenia na osobę. Z mojego doświadczenia wynika, że jest to bardzo zdrowy i właściwy sposób podejmowania decyzji”.
Chiara D’Urbano – Włoszka, osoba świecka, konsultorka Dykasterii ds. Duchowieństwa, psycholożka, certyfikowana psychoterapeutka. W swojej aktywności edukacyjnej i publicystycznej zajmuje się w sposób szczególny problemami kształtowania dojrzałego powołania, podkreślając wagę wewnętrznej integracji tożsamości z uwzględnieniem orientacji seksualnej danej osoby. Prowadzi seminaria i wydaje publikacje poświęcone pogłębionemu (i opartemu na aktualnej wiedzy psychologicznej) studium kwestii powołania duchownego i zakonnego osób homoseksualnych.
Emilce Cuda – Argentynka, mężatka, matka dwóch dorosłych synów. Sekretarz Papieskiej Komisji ds. Ameryki Łacińskiej, a także członkini Papieskiej Akademii Nauk Społecznych oraz Papieskiej Akademii Życia. Profesorka teologii moralnej życia społecznego, wykładała na Uniwersytecie Loyoli w Chicago, Jezuickim Boston College, Papieskim Uniwersytecie Katolickim Argentyny i kilku innych uczelniach. Studiowała również filozofię, nauki polityczne oraz ekonomię. Doradczyni Episkopatu Ameryki Łacińskiej i Karaibów (CELAM), współpracuje także z Konferencją Katolickich Biskupów Stanów Zjednoczonych. Jest członkinią międzynarodowej organizacji naukowej Catholic Theological Ethics in the World Church. Specjalizuje się w teologii ludu oraz zagadnieniach styku demokracji i katolicyzmu. Powszechnie mówi się o niej, że jest „kobietą, która wie, jak czytać papieża Franciszka”.
Helen Alford OP – dominikanka, Brytyjka. Przewodnicząca Papieskiej Akademii Nauk Społecznych. Do zakonu wstąpiła w wieku lat trzydziestu, wcześniej uzyskawszy doktorat na wydziale inżynierii Uniwersytetu w Cambridge. Profesorka nauk społecznych, wykładowczyni etyki gospodarczej i katolickiej myśli społecznej. Dziekanka Wydziału Nauk Społecznych Papieskiego Uniwersytetu Świętego Tomasza z Akwinu Angelicum. Jedna z inicjatorek inicjatywy odpowiedzialnego biznesu „Blueprint for Better Business”.
Isabel Capeloa Gil – rektorka Portugalskiego Uniwersytetu Katolickiego, z wykształcenia germanistka, profesorka kulturoznawstwa. Członkini Rady Naukowej Agencji Stolicy Apostolskiej do Spraw Oceny i Promocji Jakości Kształcenia na Uniwersytetach i Wydziałach Kościelnych (AVEPRO).
María Lía Zervino – dziewica konsekrowana, Argentynka. Członkini Dykasterii ds. Biskupów oraz Sekretariatu Generalnego Synodu Biskupów, a także konsultorka Dykasterii ds. Dialogu Międzyreligijnego. Doktorka socjologii, przewodnicząca Światowej Unii Katolickich Organizacji Kobiet. Autorka listu otwartego do papieża Franciszka (list został opublikowany na rok przed nominacją Zervino na stanowisko w Dykasterii ds. Biskupów), w którym apelowała o większy udział kobiet w kościelnych strukturach, przestrzegając, by pojedyncze nominacje nie sprowadzały kobiet do roli „modnych kościelnych ozdóbek” i upominając się o rzeczywisty udział wszystkich kobiet (nie tylko osób konsekrowanych) w rzeczywistym kształtowaniu Kościoła.
Nathalie Becquart XMCJ – ksawerianka, Francuzka. Podsekretarz Sekretariatu Generalnego Synodu Biskupów, a także członkini Dykasterii ds. Komunikacji. Absolwentka ekonomii, socjologii i teologii, specjalizuje się w zagadnieniach eklezjologii. W latach 2008-2018 dyrektorka krajowej służby ds. ewangelizacji młodych i powołań (SNEJV) Konferencji Episkopatu Francji. Mówi się o niej, że jest „twarzą synodu o synodalności” (ze względu na niezliczone wywiady, konferencje i spotkania, w których brała udział, przedstawiając jego założenia i wizję), jestem jednak przekonana, że Siostra Nathalie jest w rzeczywistości jego sercem.
– Synodalność zaczyna się od wspólnej kawy – mówi. Jej niespożyta energia, niezwykle rozległe kontakty (również ekumeniczne), świetna orientacja w rzeczywistości Kościołów lokalnych i wyjątkowo trzeźwe spojrzenie na kwestię mentalności kościelnej, budzą powszechny podziw w rozmaitych środowiskach kościelnych, duchownych i świeckich. „Gigantka tradycji ignacjańskiej” – piszą o niej na jezuickim portalu.
Miałam przyjemność rozmawiać z Siostrą Nathalie osobiście i towarzyszyła mi podczas tej rozmowy krzepiąca myśl: jeśli tak zaczyna teraz wyglądać Watykan, jeśli tak wyglądać może nowa twarz Kościoła, to naprawdę warto jeszcze w tym Kościele zostać, choćby po to, by przekonać się, co będzie dalej.
***
To jedynie mała próbka wybitnych kobiecych postaci zasiadających obecnie w watykańskich gremiach. Listę tę można by wydłużyć dziesięciokrotnie – każda z obecnych w Watykanie kobiet wnosi przecież w jej instytucje swój własny unikalny zestaw kompetencji, doświadczeń, przekonań i pomysłów. Dla ciekawych dodam jeszcze na koniec, że w plejadzie watykańskich gwiazd obecne są także trzy kobiety z Polski.
Więź.pl to personalistyczne spojrzenie na wiarę, kulturę, społeczeństwo i politykę.
Cenisz naszą publicystykę? Potrzebujemy Twojego wsparcia, by kontynuować i rozwijać nasze działania.
Wesprzyj nas dobrowolną darowizną:
Członkinią w Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich jest Ewa Kusz (w Polsce kobieta-instytucja dobrze znana we wszystkich gremiach kościelnych, od wielu lat zajmująca się problemem wykorzystania seksualnego w Kościele), Członkinią Dykasterii ds. Świeckich, Rodziny i Życia – Aleksandra Brzemia Bonarek, kanonistka (również zajmująca się pomocą osobom skrzywdzonym), zaś konsultorką Dykasterii ds. Dialogu Międzyreligijnego – siostra Jolanta Kafka, klaretynka, przewodnicząca Międzynarodowej Unii Przełożonych Generalnych.
Jest nas zatem – kobiet pracujących w służbie rozwoju Kościoła powszechnego (a mówiąc odważniej: jego transformacji) – wcale nie tak mało. Warto o tym pamiętać, kiedy ogarnia nas zniechęcające przekonanie, że w sklerykalizowanej mizoginicznej strukturze Kościoła i tak nie będziemy mieć do powiedzenia zbyt wiele. Nie jest to już prawdą w Watykanie – może wkrótce nie będzie też prawdą w naszym lokalnym Kościele?
Przeczytaj też: Rujner do biskupów: Chrystus to nie przepisy, które można przegłosować
