Julian Tuwim. Poeta, któremu pękło serce

Jego stosunek do wiary ilustruje zdanie, które przed śmiercią zapisał na serwetce: „Ze względów oszczędnościowych polecam zgasić światłość wiekuistą, która mi może będzie świecić”. 70 lat temu zmarł Julian Tuwim.

Wrócił do Polski, bo czuł się Polakiem, bo kochał Polskę jako swoją ojczyznę. Utwory podpisywał ponad czterdziestoma pseudonimami. Piękno naszego języka zawdzięczmy w dużej mierze jemu, bodaj najwybitniejszemu z ogrodu polskich poetów.

Julian Tuwim odszedł siedemdziesiąt lat temu, 27 grudnia 1953 roku, akurat kiedy przebywał w Zakopanem. W biografii poety autorstwa Katarzyny Kuczyńskiej-Koschany czytamy, że „nie można było Tuwima uratować: serce – dosłownie – pękło”. Któż nie pamięta wiersza „Chrystusie…”? Szczególnie ostatnich słów: „I wtedy – serce mi pęknie, Chrystusie…”. Tak to się miało skończyć…

Ale imię poety nie zostało wymazane „z księgi życia” (Ap 2,10), naszego życia. Został z nami na zawsze. Wiele szkół nosi imię Juliana Tuwima. „Abecadło z pieca spadło” wciąż pozostaje aktualnym obrazem polskiej edukacji. W niejednej domowej biblioteczce spoczywa tom jego wierszy.

Sporo tekstów Tuwima leży sprasowanych między kartkami papieru niczym pożółkłe liście – wspomnienie jesiennego spaceru, płatek róży sprzed lat. Wiersze samotne. Wiersze opuszczone. Ale nie wszystkie. Czasem ktoś zaśpiewa: „Mimozami jesień się zaczyna”. Czasem ze wzruszeniem wysłuchamy: „A może byśmy tak, najmilsza, / Wpadli na dzień do Tomaszowa?”. Nie brakuje osób, które wciąż go czytają, które wierzą, że utwory Tuwima mają skrzydła.

Zdjąłem z półki dwa grube tomy, otworzyłem jeden z nich na chybił trafił, przerzuciłem kilka stron i przeczytałem głośno trzyzwrotkowy tekst, który przykuł moją uwagę. Pozwoliłem mu odlecieć. Ostatnia zwrotka, unosząc się jak biało-czerwona flaga, zniknęła gdzieś za oknem.

Patrzę strudzony śród dróg,
W oczu twych błękit przeczysty,
I jest w nim wszystko: i Bóg,
I Polska, i dom ojczysty.

Dopiero niedawno odkryłem Tuwima jako patriotę zakochanego w Łodzi, gdzie spędził pierwsze 20 lat życia. Oddychał Polską, żył jej zapachem. Tęsknił za Polską na emigracji i już rok po wojnie powrócił do polskich kwiatów, do ukochanej ziemi. Nie zaznał tu jednak spokoju. Pod koniec życia, atakowany przez endeków i katolików, miał niewielu obrońców. „Stoisz z włosem zbielałym nad tłumem, co łaje i wrzeszczy” – pisała w „Piosence dla Tuwima” Kazimiera Iłłakowiczówna.

Żaden inny poeta nie miał takiego wpływu na wychowanie polskich dzieci, nawet jego krewniak Brzechwa. Blaski i cienie mojego dzieciństwa zrosły się z jego „Lokomotywą”, która stoi na stacji, „ciężka ogromna i pot z niej spływa”. Nigdy nie wyrosłem z „Dyzia marzyciela” i choć nie żałuję, „że całe niebo / Nie jest z tortu czekoladowego”, to zawsze – jak Dyzio – widziałem marzenia na wyciągnięcie ręki. Najpiękniejsze sny stają się rzeczywistością, po części dzięki poezji, choć nie bez trudu, nie bez porażek. A wyrywana wspólnym wysiłkiem „Rzepka” śniła mi się po nocach:

Przyleciał wnuczek, babci się złapał,
Poci się, stęka, aż się zasapał!
Wnuczek za babcię,
Babcia za dziadka,
Dziadek za rzepkę,
Oj, przydałby się ktoś na przyczepkę!
Pocą się, sapią, stękają srogo,
Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą.

Gdyby za czasów Tuwima przyznawano Order Uśmiechu, z pewnością dzieci uhonorowałyby go tym wyjątkowym wyróżnieniem. Jest mu za co dziękować. Osobiście jestem mu wdzięczny za najwznioślejsze chwile mojego dzieciństwa, za młodzieńcze, nieporadnie składane rymy, w których upatrywałem moją przyszłą sławę. Chciałem być dla innych takim poetą, jakim on był dla mnie…

A stosunek Tuwima do wiary? Przekornie ilustruje go zdanie, które przed śmiercią zapisał na kawiarnianej serwetce: „Ze względów oszczędnościowych polecam zgasić światłość wiekuistą, która mi może będzie świecić”. 

Jako polski Żyd przewidywał, że Żydzi po tym, co przeżyli podczas II wojny światowej, będą chodzili w aureoli męczeństwa, szanowani przez wszystkich. Bardzo się pomylił. Pękło mu serce.

Przeczytaj też: Tuwim: człowiek zaczarowany?