Jezus z Nazaretu. Realny jak ja i ty

Za wątpliwościami co do historyczności Jezusa kryje się niechęć do naśladowania Go w sposób konkretny. Miło jest wierzyć w moc przebaczenia, trudniej przebaczać.

Tekst ukazał się w pierwszym numerze magazynu „Historia Kościoła”, wydawanego przez „Gościa Niedzielnego”. Pozostałe teksty poświęcone historyczności Jezusa tutaj

„Choćbyście mieli wielu wychowawców w Chrystusie – napisał w Liście do Koryntian św. Paweł – ojców nie macie wielu” (1 Kor 4,14-15). Dokonane przez niego rozróżnienie na ojców i na wychowawców w Chrystusie czyni pierwsze wieki istnienia Kościoła czasem zupełnie wyjątkowym: wtedy mieliśmy pośród siebie ojców w Chrystusie, teraz mamy jedynie wychowawców; tamci nas zrodzili, ci pomagają lub – jak to czasem bywa z wychowawcami – niechcący przeszkadzają w naszym dojrzewaniu do pełni.

Czy jako urodzeni później jesteśmy więc sierotami, bo nasi ojcowie pomarli i odeszli wraz z przeszłością? W żadnym razie! Skoro nasz Pan, który umarł, jest cały czas z nami, to czemu mielibyśmy tracić kogokolwiek z tych, którzy razem z Nim umierają, żeby wejść do życia prawdziwego? Wiara w obcowanie świętych oznacza przecież rzeczywiste życie razem z Piotrem, Jakubem czy Janem lub którymś z wielkich apostołów, jak i ze świętym naszym ojcem Atanazym, któremu powierzono stery Kościoła w Aleksandrii Egipskiej ponad dwieście lat po ich odejściu, czy z jednym z najwspanialszych wychowawców Kościoła, Franciszkiem z Asyżu.

Co wy na to, ojcowie?

Żyć razem z nimi – jeśli nasza wiara nie jest próżnym wymysłem – oznacza między innymi, że możemy z nimi porozmawiać. Co więcej, skoro są rzeczywiście ojcami, z ważnymi sprawami powinniśmy się do nich zgłosić, jeśli nasze synostwo wobec nich ma być dojrzałe i szlachetne. W końcu nie tylko syn potrzebuje obecności ojca, jego pouczeń i przykładu, ale i ojciec potrzebuje syna – jego pytań i wzrostu. Relacja syna z ojcem jest niezwykle potrzebna nie tylko w zwykłym porządku natury, ale także w doświadczeniu chrześcijańskiej wiary.

Jan Paweł II w 1980 r. napisał list apostolski „Patres Ecclesiae”, w którym jasno stwierdził, że „Kościół jeszcze dziś żyje życiem zaczerpniętym od swych Ojców i na podwalinach położonych przez pierwszych budowniczych dziś jeszcze jest budowany wśród przeciwności towarzyszących jego wędrówce i jego codziennemu wysiłkowi”. Dodaje następnie, że „byli oni i pozostaną na zawsze Ojcami, sami bowiem są jakby stałą konstrukcją Kościoła i poprzez wszystkie wieki pełnią dla Kościoła wierną służbę”. Następnie precyzuje, na czym ta więź synów z ojcami polega, pisząc: „Każde następne głoszenie Ewangelii i nauczanie, jeśli chce być autentyczne, musi być uzgodnione z ich nauczaniem”. Jak więc moglibyśmy nie zapytać naszych ojców, co sądzą o człowieczeństwie naszego Pana, o tych kilkudziesięciu latach, które jako człowiek przeżył pośród nas?

Niektórzy z naszych wychowawców nauczali, a wielu spośród nas przyjęło ich naukę, że tak naprawdę nie mają one większego znaczenia. Że Jezus z Nazaretu wcale nie musi być dla nas konkretnym człowiekiem, który istniał, jak my dziś istniejemy, ale może być jak Sherlock Holmes czy Gandalf, wymyślony, choć zupełnie prawdziwy. Cały czas możemy Go takiego kochać, wielbić i słuchać. Możemy Go naśladować tak jak nauczyciele Siłaczkę czy księża ojca Mateusza. „Przecież sama idea ma znaczenie – myślą i mówią – ona uskrzydla, wypełnia mocą ducha, zbawia… Czy rzeczywiście istniał, czy nie istniał, nie ma znaczenia”. Część z nich jasno przyznaje, iż osobiście uważają, że nie istniał, zaś inni negują rzeczywiste bycie człowiekiem Pana przez samo zlekceważenie kwestii i pozostawienie jej bez jasnej odpowiedzi.

Co wy na to, ojcowie?

Wzburzony Jan wychodzi z sauny

Wielu z nich uśmiechnie się na wspomnienie swoich przygód intelektualnych i duchowych zmagań. Przecież jeszcze przed czasem ojców Jan Apostoł – według relacji Polikarpa ze Smyrny, jego ucznia – zupełnie nie rozumiał, jak Kerynt [żyjący w I wieku twórca jednej z pierwszych herezji – przyp. red.] mógł w ogóle myśleć, że ten Jezus, z którym Jan spędził najważniejsze trzy lata swojego życia, był tylko wymysłem, jakimś złudzeniem, a nie rzeczywistością…

Ojcowie Kościoła doskonale rozumieli, że jeśli Jezusa tak naprawdę nie było, to chrześcijaństwo jest tylko ludzkim wymysłem, a nie dziełem Boga

ks. Przemysław Marek Szewczyk

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

„Jasne – opowiadał Polikarp – my Jezusa już nie spotkaliśmy, do nas dotarł jako opowieść, czy może lepiej powiedzieć: orędzie i przesłanie, nowina, ale Jan Go widział własnymi oczami, dotykał Go, słyszał, jak ja słyszę ciebie! Wtedy w saunie, gdy Jan, jak tylko zobaczył Kerynta, natychmiast odwrócił się na pięcie, wyszedł i nam kazał wyjść, krzycząc prawie, że zaraz cały gmach runie nam na głowę z powodu gniewu Bożego na wymysły Kerynta, zrozumieliśmy o jak poważne rzeczy chodzi” (zob. Euzebiusz z Cezarei, „Historia kościelna”, III, 28).

Zmyśliciele kontra uczeń Jezusa

Pierwszych mistrzów uchodzących za chrześcijańskich nauczycieli, którzy lekceważyli czy wręcz negowali rzeczywiste istnienie Jezusa, nazwano w języku greckim „doketystami”, co na polski moglibyśmy przetłumaczyć jako „zmyśliciele”, bo sądzili, że ziemskie życie Jezusa jest złudzeniem, wymysłem, czystą fikcją.

Zupełnie im to nie przeszkadzało w Niego wierzyć, tak samo jak dziś wielu chrześcijan tak naprawdę nie potrzebuje do bycia chrześcijanami ani rąk Jezusa, którymi nakładał do kosza Jana pobłogosławiony chwilę wcześniej chleb, ani Jego nóg, które utrzymały Go na powierzchni jeziora, gdy nocą na oczach Jana wszedł do łodzi miotanej falami, ani brody, do której przycisnął policzek Judasz, gdy pocałunkiem wskazał Go straży świątynnej. Mało ich obchodzi, że Jan słyszał, jak biło Jego serce, i widział, jak brutalnie zostało po śmierci przebite włócznią rzymskiego żołnierza. Liczyła się sama historia.

Nawet jeśli wielu spośród chrześcijan wzruszało kiedyś i wzrusza także dziś ramionami na takie słowa i ten sposób myślenia, bo w sumie nie widzą problemu, żeby o historyczności Jezusa zapomnieć, ojcowie pamiętali oburzenie Jana na Kerynta i doskonale rozumieli, że jeśli Jezusa tak naprawdę nie było, to chrześcijaństwo jest tylko ludzkim wymysłem, a nie dziełem Boga, który w konkretnym momencie ludzkich dziejów zainterweniował w stworzeniu. Jezus wymyślony, „niehistoryczny”, byłby przecież wymyślony przez ludzi, więc jeśli chrześcijaństwo chce pozostać sobą – wiarą w rzeczywiste wejście Boga w historię ludzi – Jezus z Nazaretu musiał się wydarzyć.

Haniebna herezja

Jeszcze zanim sięgniemy po wypowiedzi ojców na temat historycznego Jezusa, warto przede wszystkim zwrócić uwagę na dwa zjawiska, które naznaczyły historię pierwszych wieków chrześcijaństwa, związane z tym tematem.

Pierwszym jest przerażająca niesława, która spadała na każdego teologa, co do którego pojawił się chociażby cień podejrzenia, że blisko mu do doketystów. Piszący w IV wieku Teodoret z Cyru nazwał znanego jeszcze z Dziejów Apostolskich (Dz 8,9-24) Szymona Maga „podwykonawcą złośliwych machinacji demona” i przywołał jego nauczanie, według którego Chrystus „ukazał się w Judei jako człowiek, który nie był człowiekiem” (Teodoret z Cyru, „Herezje”, I,1). Negowanie historyczności Jezusa zapisało się w pamięci Kościoła i wpisało się w jego tradycję jako haniebna herezja, burzenie wiary, walka z prawdą, diabelskie niszczenie dzieła Boga.

Drugie zjawisko tylko pozornie nie ma związku z poruszaną kwestią. Na początku IV wieku, a więc w czasie, gdy pamięć o historycznym Jezusie pomału się zaciera, na terenach, gdzie żył, oznaczane są bazylikami i obudowywane historiami święte miejsca będące trwałą pamiątką poszczególnych momentów ziemskiego życia Jezusa. W Jerozolimie wielka bazylika upamiętnia miejsce śmierci Pana, w Betlejem – Jego narodzin.

Opowiadana przez Rufina z Akwilei historia odnalezienia krzyża, na którym umarł Jezus, pokazuje, jak ważne dla Kościoła były fakty, jak olbrzymie znaczenie miało zachowanie wiary i pamięci, że Jezus się wydarzył i że Jego życie to nie czysta opowieść, ale opowiadana przez wieki rzeczywistość, która miała miejsce i pozostawiła po sobie widzialne pamiątki.

W miejscu śmierci Zbawiciela na skutek poszukiwań, którymi kierowała Helena, matka cesarza Konstantyna, znaleziono trzy krzyże, ale „radość ze znaleziska mąciła niepewność, do kogo należał który krzyż”, bo „chociaż znajdował się tam także tytuł winy, który kazał po grecku, łacinie i hebrajsku wypisać Piłat, to jednak nie wskazywał wystarczająco jasno na szubienicę Pańską” (Rufin z Akwilei, „Historia kościelna”, I,7). Dopiero cudowne uzdrowienie przez dotknięcie jednym z krzyży ciężko chorej kobiety rozwiało wątpliwości, zaś pewność, że to był „ten” krzyż, wsparła pewność chrześcijan, że „to” się wydarzyło.

Jak wyglądał? Gdzie chodził?

Nie ma więc wątpliwości, że dla ojców, a więc także dla autentycznej wiary chrześcijańskiej, konieczne jest przekonanie, iż Jezus, który jest głoszony przez Kościół, żył naprawdę. Ojcowie stawiali konkretne pytania o to, jak wyglądał, jakiego wieku dożył, gdzie dokładnie miało miejsce to wesele, gdzie wodę zamienił w wino, i na którą górę zabrał z sobą Piotra, Jakuba i Jana, żeby podczas modlitwy pokazać im blask swojej chwały.

Jasne, że na wiele z tych pytań nie potrafili znaleźć pewnej odpowiedzi, bo niestety nie wszystko zostało tak skrupulatnie udokumentowane i odnotowane, jak byśmy sobie życzyli. Jeśli jednak ten brak jasności budził wątpliwość co do rzeczywistego istnienia Jezusa, pukali się w głowę i sięgali po najcięższe słowa, żeby takie myśli wybić z głowy innym.

Dlaczego realne istnienie Jezusa jest tak ważne dla chrześcijaństwa, najdobitniej wyraził chyba Atanazy z Aleksandrii, jeden z największych ojców, który był najpierw mnichem, potem biskupem w Aleksandrii w IV wieku po Chrystusie. Zostawił po sobie pismo „O wcieleniu Słowa”, w którym stawia dość zdumiewające dla żyjących w XXI wieku chrześcijan pytanie: czemu odwieczne Słowo Boga nie ukazało się przez jakieś inne stworzenie, piękniejsze od człowieka, jak na przykład słońce (kto nie kocha jego piękna o wschodzie czy zachodzie?) lub ogień (wspomnijcie pełne uroku chwile wokół ogniska)?

Pytanie jest bardziej zrozumiałe, jeśli wsłuchamy się we współczesnych myślicieli, którzy lekceważą historyczność Jezusa lub ją negują: dla nich ważne jest przede wszystkim to, co dzieje się w człowieku, który słyszy opowieść o Chrystusie, w centrum stawiają przemianę jego myślenia, oświecenie umysłu czy poruszenie serca, zaś sam sposób, w jaki to się dokonało, aż tak ważny nie jest. Jeśli więc chodzi o to oświecenie, czyli jak ujmuje to Atanazy: o „ukazanie się odwiecznego Słowa Boga” – czy do tego potrzebny był człowiek, Jezus z Nazaretu? A może inne przeżycie byłoby równie skuteczne, na przykład związane z pięknem przyrody?

Tak, istniał

Nawet jeśli samo pytanie dla nas, przyzwyczajonych od wieków do szukania samego Boga (lub opowieści o nim) w człowieku, Jezusie z Nazaretu, jest dość egzotyczne, odpowiedź jest niezwykle aktualna: „Pan nie przyszedł tylko się pokazać, ale uleczyć i nauczyć ludzi borykających się z konkretnym cierpieniem” (Atanazy z Aleksandrii, „O Wcieleniu Słowa”, 43).

Atanazy doskonale wie, że problemem nie jest to, co dzieje się w naszej głowie, ale całe nasze człowieczeństwo: nasze ciało, nasze emocje, nasza pamięć. Wszystko w nas jest jakoś uszkodzone, chore, pokiereszowane. Jeśli Bóg chciał nas uratować, musiał nie tyle musiał zesłać nam jakieś oświecenie umysłu, ile stać się człowiekiem. I jeśli ten ratunek ma być rzeczywisty, a nie urojony, Jezus z Nazaretu musiał być tak realny jak ja lub ty.

Ojcowie doskonale czuli, że za wątpliwościami co do historyczności Jezusa kryje się tak naprawdę niechęć do naśladowania Go w sposób bardzo konkretny. Miło jest wierzyć w moc przebaczenia, trudniej jest przebaczać. Dobrze jest nosić w sobie szczytne idee o braterstwie narodów i miłości nieprzyjaciół, trudniej jest konkretnie przyjąć obcego jak brata, a na nienawiść odpowiedzieć dobrocią. Dlatego jak ognia bali się zanegowania historyczności Jezusa, bo sama opowieść potrafi umocnić na duchu, ale bieda, nienawiść i pragnienie zemsty nadal będą rodzić cierpienie, a nawet zabijać. I co z tego, że cierpieć lub zadawać cierpienie będą ludzie upojeni złudną nadzieją, tanią pociechą, piękną opowieścią…?

Jeśli więc chcecie wiedzieć od ojców, czy Jezus naprawdę istniał i opowieść o Nim jest prawdą, to odpowiedź jest jasna: tak, istniał. I już nie ma wymówki, żeby myśleć i postępować inaczej niż On.

Przeczytaj też: „The Chosen”, czyli kłopoty z wizerunkiem Maryi