Strachem przed Bogiem nie zapełnimy kościołów

Bogu chodzi o coś znacznie więcej niż zasadę „oko za oko, ząb za ząb”. Jezus został zabity, bo sprzeciwiał się po ludzku pojmowanej sprawiedliwości.

Ks. Wojciech Węgrzyniak rozgrzał wczoraj wieczorem internetowe bańki, pisząc na swoim Facebooku, że „mało jest tak prawdziwych zdań o Bogu jak to, że jest «On sędzią sprawiedliwym, który za dobro wynagradza a za zło karze»”.

Zgadzam się. W Ewangelii jest mowa i nagrodzie, i o karze. Jest też mowa o Bożej sprawiedliwości i Jego nieskończonym miłosierdziu. Nie zgadzam się natomiast z rozumieniem sprawiedliwości, którą ks. Węgrzyniak – bądź co bądź wytrawny biblista, co jeszcze bardziej zaskakuje! – podaje w dalszym ciągu swojego wpisu: „Jeśli jesteśmy stworzeni na obraz Boży i podobieństwo, jeśli mamy naśladować Boga i uważamy, że On nie jest sędzią sprawiedliwym, zamknijmy wszystkie sądy, wypuśćmy wszystkich morderców, przestańmy karać za zło. I wtedy zobaczymy, czy świat jest bardziej boski”.

Można wyznawać takie chrześcijaństwo, które nim tak naprawdę nie jest. Chrześcijaństwo oparte nie na łasce i Duchu, lecz na prawie i mentalności niewolnika

o. Dariusz Piórkowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Takie postawienie sprawy to wielkie uproszczenie. Bo przeciwstawia boską sprawiedliwość miłosierdziu. I sprowadza wszystko do absurdu. Sprawiedliwość, którą podzielają wszyscy ludzie, przynajmniej w odniesieniu do niektórych rażących przestępstw, ma niewątpliwie źródło w Bogu. Jest sprawiedliwością związaną z tym niedoskonałym światem, ale i z ogólnym wyczuciem dobra. Jest sprawiedliwością sądową, prawną. Dzięki Bogu, że nie kieruje się On tylko taką, bo na pewno Jezus by za nas nie umarł na krzyżu.

Co jest celem prawnej sprawiedliwości? Po co kary? Głównie po to, by ograniczyć rozprzestrzenianie się zła i grzechu. Ale też do odstraszenia karą przed popełnieniem przestępstw. Tyle potrafimy w swojej bezsilności wobec zła. Jednocześnie więzienie to nie lekarstwo na zło w człowieku, a ochrona przed większym zniszczeniem.

Prymitywna sprawiedliwość

Można wyznawać takie chrześcijaństwo, które nim tak naprawdę nie jest. Chrześcijaństwo oparte nie na łasce i Duchu, lecz na prawie i mentalności niewolnika.

Podobnie było już w Starym Testamencie. Bóg kazał kamienować za cudzołóstwo i zabójstwo, „oko za oko ząb za ząb”. Bo nie było innej rady. To nie jest zła sprawiedliwość, ale na pewno nie może być to punkt docelowy w rozwoju człowieka. Dzisiaj Kościół nie każe kamienować cudzołożników. I co: niesprawiedliwe podejście czy sprawiedliwe?

Prymitywna sprawiedliwość świetnie się nadaje do motywowania strachem, aby uzyskać zewnętrzną poprawność i przynajmniej uniknąć zła. Jest dobra dla podtrzymania kościelnego systemu, żeby – przynajmniej zewnętrznie – wszystko było w porządku. Tylko że taka sprawiedliwość nie zmienia wewnętrznie człowieka. Może go, owszem, powstrzymać od zła, ale nie sprawi, że człowiek nie będzie chciał zabijać, kraść, cudzołożyć.

Zdaje się, że Jezus wskazuje na większą sprawiedliwość Boga, który nie chce, by motywem czynienia przez nas dobra i unikania zła był strach przed karą. Większa sprawiedliwość polega na przebaczaniu, usprawiedliwianiu i oczyszczaniu serca człowieka, by już nie pragnął czynić zła. Samo prawo, sądy i więzienia nigdy tego nie osiągną.

Jeśli jednak ta pierwotna sprawiedliwość jest ideałem, do którego ma zmierzać nauczanie Kościoła i kaznodziejów, to istotnie siedzimy jeszcze głęboko w mentalności i religijności pierwotnej. A najczęściej tak właśnie przedstawia się to dzieciom we wspomnianej już przez ks. Węgrzyniaka tzw. prawdzie wiary. Problemem nie jest ona sama w sobie, ale to, jak zostaje interpretowana. Pomijanie przy tym wrażliwości dziecka, które będzie kojarzyło wszystko po ludzku, w zależności od tego, jakich ma rodziców i wychowawców, bywa dla niego zabójcze.

Bóg usatysfakcjonowany krwią?

Przytoczę fragment z książki o. Silvano Faustiego SJ „Pismo święte bez patosu”. Jezuita wskazuje, jak wiele zależy od interpretacji i jak bardzo nasze wyobrażenia o sprawiedliwości, karze czy nagrodzie przenosimy na Niego.

Akurat w tym fragmencie chodzi o pojednanie z Bogiem, ale mechanizm pozostaje podobny jak w przypadku sprawiedliwości: „Pojednanie z Bogiem niekiedy rozumiane jest w sposób przewrotny. Myślimy, że musimy udobruchać Boga rozgniewanego naszymi błędami. Lecz nie mogąc odpowiednio zaspokoić Jego majestatu, niezmiernie obrażonego, ukrzyżowany Syn daje się jako nieskończone odpokutowanie, proporcjonalne do nieskończonej godności urażonego. Lecz jakiż to bóg, który uspokaja się i czuje się usatysfakcjonowany krwią syna? Jakiś wampir raczej”.

Dalszy komentarz Faustiego również uważam za adekwatny w przypadku prymitywnego (nie znaczy, że złego, ale niedoskonałego) rozumienia sprawiedliwości:

„Pomysły tego rodzaju, pozornie pobożne, lecz zasadniczo przewrotne, od razu znajdują oddźwięk w sercu człowieka; odbijają fałszywy obraz Boga, podpowiadany przez szatana przodkom i potwierdzany przez kaznodziejów wszystkich religii i ich wyznań. Ta religijność naturalna powoduje poddaństwo i dobre propozycje ekonomiczne, by uśmierzyć poczucie winy. Przyda się, by wybudować nowe kościoły, ale nie żeby stworzyć Kościół oparty na wolności dzieci Bożych.

Apostoł Paweł przedstawia sprawę w odwrotny sposób. Syn Boży nie umarł, aby uspokoić Ojca, lecz swoich braci zagniewanych na Ojca. Został zabity przez osoby religijne, ponieważ przedstawiał Boga, którego osąd to łaska, miłosierdzie i przebaczenie dla wszystkich”.

Jezus został zabity, bo broniono za wszelką cenę naturalnej sprawiedliwości, która nie jest zła, ale jest niedoskonała, nie jest pełnią, tylko pierwszym etapem na drodze do Boga. Nie chciano przyjąć większej sprawiedliwości, która nie zmienia przez prawo, kary i przepisy, ale przyjęcie Ducha. A tego, paradoksalnie, człowiek bardziej się boi niż… kary.

Strachem przed tak rozumianym Bogiem można było przez wieki zapełniać kościoły. Tylko że te czasy już mijają.

Trzymanie w przedszkolu

Sięgnijmy jeszcze wprost do św. Pawła. Wielokrotnie pisze on, że zewnętrzne Prawo jest tylko wychowawcą, pedagogiem prowadzącym dzieci za rączkę. A więc regulacje, kary i sankcje są po to, by chronić dzieci przed złem, bo jeszcze nie nauczyły się używać rozumu. I tak musi być na wczesnym etapie rozwoju człowieka.

Apostoł Narodów pisze jednak: „Do czasu przyjścia wiary byliśmy poddani pod straż Prawa i trzymani w zamknięciu aż do objawienia się wiary. Tym sposobem Prawo stało się dla nas wychowawcą, [który miał prowadzić] ku Chrystusowi, abyśmy z wiary uzyskali usprawiedliwienie. Gdy jednak wiara nadeszła, już nie jesteśmy poddani wychowawcy. Wszyscy bowiem dzięki tej wierze jesteście synami Bożymi – w Chrystusie Jezusie” (Ga 3, 23-26).

Budowanie życia Kościoła tylko na prawie to podtrzymywanie religijności dla dzieci. Dobrze, że rodzic mówi do dziecka: „Źle się to skończy, jeśli nagle wejdziesz na jezdnię pod samochód”. Dziecko się słucha, bo „mama lub tata powiedzieli”. Ale dojrzałość polega potem na tym, że nie musi już mówić mama lub tata, a człowiek dorosły wie, żeby nie wchodzić pod samochód, i jest co do tego przekonany. Kieruje się w życiu natchnieniami Ducha, sumieniem, a nie tylko zewnętrznym prawem: co wolno, co nie, co jest grzechem, a co nie. Mentalność dziecka osoba dorosła powinna przekroczyć w wierze.

Niestety często w Kościele działamy tak, jakby wiara według koncepcji św. Pawła nie nadeszła, jakbyśmy ciągle byli w przedszkolu, bo „ludzie są za głupi, za słabi, za leniwi”, bo nie wierzymy w moc Ducha. Co więcej, gromy o sprawiedliwości i karze kieruje się nie tyle do morderców, złodziei czy cudzołożników, ale do ludzi, którzy przychodzą do kościoła i chcą naprawdę dobrze. Starają się.

Infantylne podejście do religii nie jest żadnym osiągnięciem, a porażką ewangelizacji, katechizacji i kazań, stosowanych od wieków. Czasem się nawet zastanawiam, jaką wiarę przekazujemy w Kościele. Czym ona jest? Bo wydaje się bardzo odległa od tego, o czym czytamy w Nowym Testamencie…

Przeczytaj też: Wiara, bieg długodystansowca