Duchowy autorytet ze zdegenerowanym sumieniem. Marko Rupnik

Słoweński jezuita był jedną z najjaśniejszych gwiazd Kościoła. Wielki i charyzmatyczny artysta, mistyk, błyskotliwy rekolekcjonista, przyjaciel kolejnych papieży. A jednocześnie: duchowy, psychiczny i seksualny drapieżca, niszczący kolejne kobiety.

Od kilkunastu dni zagraniczne media katolickie wnikliwie analizują zarzuty wobec słoweńskiego jezuity, ks. Marko Ivana Rupnika, światowej sławy twórcy mozaik sakralnych. Poniżej prezentujemy ustalenia, jakie zgromadziła na ten temat Monika Białkowska. Jednocześnie publikujemy komentarz Zbigniewa Nosowskiego

Kobieta, która opowiedziała swoją historię włoskiemu portalowi Domani, ma dzisiaj 58 lat. Została przedstawiona jako Anna. Była siostrą zakonną w słoweńskiej Wspólnocie Loyoli. Prawdziwość jej relacji potwierdza także amerykański portal The Pillar.

W 1985 r. miała 21 lat, była studentką uczelni medycznej i marzyła o tym, żeby zostać misjonarką. Jej pasją była też sztuka. Znajoma siostra zakonna przedstawiła ją więc dziesięć lat starszemu od dziewczyny jezuickiemu malarzowi Marko Rupnikowi. Był to pierwszy rok po święceniach kapłańskich jezuity.  

Trudno sobie wyobrazić skandal, który jeszcze bardziej podważałby wiarygodność i skuteczność prowadzonej przez Franciszka polityki oczyszczania Kościoła z nadużyć

Monika Białkowska

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Anna zaczęła przychodzić do jego pracowni. Gdy malował, rozmawiali o sztuce. Ona była zachwycona jego dziełami, zwłaszcza kolorystyką jak u Chagalla. Ale on mówił również o gestach, zwracał uwagę na każdy uścisk dłoni czy dotknięcie ramienia. Mocno przytulał ją po każdej spowiedzi. Tłumaczył Annie, że ciała rysowane w Kamasutrze to dzieła sztuki. Przyznawał, że jest częstym gościem w kinach wyświetlających filmy porno.

Już wtedy Anna pomyślała, że to dziwne – zwłaszcza jak na księdza – ale tłumaczyła to sobie tym, że w końcu Rupnik jest artystą. Artyści mogą być trochę inni, wszak widzą świat głębiej.

Taka jest wola Boża…

Któregoś dnia Rupnik poprosił Annę, żeby została jego modelką. Patrząc na nią, chciał namalować obojczyk Jezusa. Przekonywał, że nie chodzi mu o „światową” modelkę, która wyraża tylko seksualność, lecz o kogoś takiego jak ona.

Kiedy Anna – jak sama przyznaje, dość naiwnie – chciała mu pomóc i rozpięła kilka guzików bluzki, on pocałował ją w usta, mówiąc, że w ten właśnie sposób całuje ołtarz, na którym sprawuje Eucharystię. Tłumaczył jej, że jest wyjątkowa i że ta relacja jest na obraz miłości Trójcy Świętej.

Pytana dziś o to, czy wierzyła Rupnikowi, Anna tłumaczy, że w jezuickim rozeznaniu ten, który cię prowadzi, mówi, że taka jest wola Boża. Jeśli nie jesteś posłuszna, stajesz przeciwko Bogu. „Bałam się popełnić błędy, bałam się, że stracę jego aprobatę, czułam się zależna od jego oceny. Jeśli nie robiłam tego, czego chciał, mówił że moja duchowa wędrówka utknęła w martwym punkcie. Przedstawiał mnie jako błądzącą innym członkom wspólnoty, która w międzyczasie tworzyła się wokół niego. Tylko ksiądz Marko decydował, kto ma rację. Ci, którzy byli w błędzie, byli upokarzani i odsuwani na bok”.

W 1986 r. przed jednym z wyjazdów Rupnika Anna spotkała się z nim w jego pracowni. Rupnik odprawił Mszę świętą, a potem oczekiwał, że Anna „jak zwykle rozbierze się i pozwoli mu się dotykać”. Wtedy jednak odmówiła. On w odpowiedzi nazwał ją bezwartościową. Udawał, że chce zakończyć tę relację, mówił, że naprawdę liczą się dla niego dwie inne kobiety.

Anna była zdesperowana, bo – będąc już zmanipulowaną duchowo i psychicznie – pozostawała zależna od jego aprobaty. „Od tego czasu postanowiłam odłożyć na bok swoje wątpliwości i całkowicie na nim polegać. Wierzyłam, że to, czego razem doświadczamy, uczyni mnie lepszą przed Bogiem” – mówi. Tłumaczy, że nie była to z jej strony miłość, lecz lęk przed popełnieniem błędu.

W 1987 r. Anna wstąpiła do zawiązującej się wówczas Wspólnoty Loyola. Ks. Rupnik, duchowy opiekun tej grupy, zażądał wówczas od niej absolutnej dyspozycyjności i posłuszeństwa. Poprosił, żeby rzuciła studia medyczne. Odizolował ją od rodziny i przyjaciół. Anna towarzyszyła artyście w podróżach samochodem.

Trójkąt seksualny na wzór Trójcy Świętej

Według relacji Anny seksualna obsesja Rupnika była głęboko związana z jego koncepcją sztuki i myślą teologiczną. Ona miała się czuć jak Mądrość przed Bogiem (nawiązanie do biblijnej Księgi Przysłów), co znajdowało wyraz w zabawach erotycznych. Wszystko było ściśle powiązane z malowaniem, ale też z Eucharystią i spowiedzią.

Anna wspomina, że z czasem jezuita stawał się coraz bardziej agresywny. „Pamiętam jego bardzo gwałtowną masturbację, której nie mogłam powstrzymać, podczas której straciłam dziewictwo. Ten epizod zapoczątkował też natarczywe prośby o stosunek oralny. Dynamika zawsze była taka sama: jeśli miałam wątpliwości lub odmówiłam, Rupnik dyskredytował mnie przed wspólnotą, mówiąc, że nie rozwijam się duchowo. Nie miał zahamowań, wykorzystywał wszelkie środki, by osiągnąć swój cel, nawet zwierzenia zasłyszane na spowiedzi” – mówi Anna.

Również w Rzymie – w Centrum Aletti, do którego z czasem trafiła Anna – ks. Rupnik, szef tego ośrodka, nie zaprzestał nadużyć. „Poprosił mnie o trójkąt z inną siostrą ze wspólnoty, ponieważ jego zdaniem seksualność powinna być wolna od pragnienia posiadania, na wzór Trójcy Świętej, gdzie trzecia osoba z zadowoleniem przyjmuje związek między dwiema pozostałymi. Przy takich okazjach prosił mnie, żebym wyrażała swoją kobiecość w sposób agresywny i dominujący, a ponieważ nie mogłam tego zrobić, upokarzał mnie słowami, których nie mogę powtórzyć”.

Jak wspomina Anna, „ostatnim krokiem w tym zstąpieniu do piekieł było przejście od teologicznego uzasadnienia seksu do relacji czysto pornograficznej. W 1992 roku, kiedy byłam na czwartym roku filozofii na Uniwersytecie Gregoriańskim, dwukrotnie zabrał mnie na filmy pornograficzne przy via Tuscolana w Rzymie, niedaleko dworca Termini”.

Według zeznań Anny, na początku lat 90. ks. Rupnik znęcał się w podobny sposób nad dwudziestoma z czterdziestu kobiet, należących do wspólnoty sióstr. Otwarcie mówił, że jest to praktyka zmiękczania tych, które stawiają mu opór. Jedna z nich, próbując się przeciwstawić, upadła i złamała rękę. Kiedy Anna groziła skargą do przełożonych, jezuita odpowiadał: „Kto ci uwierzy? To twoje słowo przeciwko mojemu. Jeśli będziesz zeznawać, zrobię z ciebie wariatkę”.

„Jej własne sprawy”

Anna w desperacji uciekła ze wspólnoty do lasu, chciała tam umrzeć, żeby przywrócić Rupnikowi zdrowy rozsądek. Przeżyła. W tym czasie inna siostra złożyła skargę do przełożonej wspólnoty, s. Ivanki Hosty, a ks. Rupnik został tymczasowo odsunięty ze wspólnoty.

Anna natomiast skontaktowała się z ks. Tomášem Špidlíkiem, duchowym ojcem i promotorem doktoratu Rupnika. Kiedy jednak zaczęła opowiadać Špidlíkowi o molestowaniu, ten odpowiedział, że to są jej własne sprawy i on nie chce o tym słuchać. Zasugerował również, żeby to ona napisała list z prośbą o zwolnienie ze ślubów zakonnych, bez podawania konkretnej przyczyny. W końcu nawet sam napisał jej wzorzec takiego listu (Anna do dziś zachowała ten dokument). „W tym momencie zrozumiałam, że Špidlík jest po stronie Rupnika i nie chce być zamieszany w tę aferę” – mówi kobieta.

Anna wróciła do wspólnoty w Słowenii. Przedstawiła swoją historię i w zgromadzeniu, i prowincjałowi jezuitów, i arcybiskupowi Lublany. Podkreśla, że Rupnik był chroniony przez wszystkich. W kwestii zarzutów panowała omerta. Ją samą otaczała zaś atmosfera wrogości.

Jedna z sióstr przyznała jej po cichu, że również była molestowana przez Rupnika, ale odmówiła spisania zeznań. Kiedy w czasie wyborów we wspólnocie Anna została odsunięta od głosowania jako ta, która „jest pod wpływem diabła”, zdecydowała się opuścić wspólnotę.

Musiało minąć wiele lat, żeby siostry przyznały się do błędu. Anna otrzymała wtedy od s. Ivanki Hosty list z prośbą o przebaczenie – między innymi za to, że do jej rodziny wysłała list, w którym przekonywała, iż Anna choruje na schizofrenię.

Dziś siostry ze wspólnoty Loyola głośno przyznają, że były pod destrukcyjnym wpływem ks. Marko Rupnika, który w tamtym czasie molestował seksualnie przynajmniej dziewięć z nich.

Wiedzieli…

Anna mówi, że o zachowaniach Rupnika jezuici wiedzieli od 1994 r., kiedy to ona sama poinformowała o tym arcybiskupa Lublany. Anna otrzymała wówczas odpowiedź, że jezuici już go ukarali – co jest jednak dość wątpliwe, jako że w tym samym czasie Rupnik w Rzymie rozpoczynał prace w Centrum Aletti i nad kaplicą Redemptoris Mater.

Inna siostra o nadużyciach Rupnika informować miała jezuitę odpowiedzialnego za międzynarodowe domy w Rzymie (czyli przełożonego Rupnika). Ten wysłuchał ją wprawdzie, ale nie zrobił nic. O wszystkim wiedział również (choć wiedzieć nie chciał) późniejszy kardynał i przyjaciel Jana Pawła II, ks. Tomáš Špidlík.

Generał jezuitów nie zdaje sobie sprawy, że ma do czynienia nie z kłótnią kochanków, lecz z kobietami, które doświadczyły przemocy (na pewno duchowej, psychicznej i seksualnej, a być może także fizycznej) ze strony swego kierownika duchowego

Monika Białkowska

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

„Ksiądz Rupnik powinien być powstrzymany już trzydzieści lat temu” – mówi dziś Anna. Jej świadectwo zmusza nas natomiast do refleksji, dlaczego powstrzymany nie został.

Przeciwnie, stał się jedną z najjaśniejszych gwiazd Kościoła – wielki i charyzmatyczny artysta, mistyk, błyskotliwy rekolekcjonista, autor wielu książek, konsultor watykańskich kongregacji, profesor Uniwersytetu Gregoriańskiego, złote dziecko jezuitów, przyjaciel kolejnych papieży, twórca mozaik w wielu krajach świata.

A jednocześnie: duchowy, psychiczny i seksualny drapieżca, niszczący kolejne kobiety…

Wielka kariera

Wspólnota Loyola, od której zaczyna się ta historia, założona została w Słowenii przez o. Marko Rupnika i siostrę Ivankę Hostę we wczesnych latach 80. XX wieku. Rupnik (ur. 1954) był kapelanem młodego zgromadzenia.

Jak zeznają siostry, na początku lat 90. dochodziło do nadużyć duchowych i seksualnych wobec sióstr ze strony ks. Rupnika. Krótko potem zgłoszenie na ten temat miał otrzymać ks. Francisco J. Egaña, ówczesny delegat na międzynarodowe domy Towarzystwa Jezusowego w Rzymie. Jezuici nie zareagowali.

Wiadomo, że w 1993 r. ks. Marko Rupnik wyjechał ze Słowenii do Rzymu, opuszczając Wspólnotę Loyola w niejasnych okolicznościach. Mówiło się o nieporozumieniach między nim a siostrami, w tym przełożoną, s. Ivanką Hostą. W wyjeździe wspierać go miał inny jezuita, wspomniany już Tomáš Špidlík – jego duchowy ojciec i promotor jego pracy doktorskiej.

Špidlík, Czech, trafił do Watykanu w 1951 roku. Zaczął tam prowadzić audycje w Radiu Watykańskim przeznaczone dla krajów komunistycznych. W Watykanie piastował wiele funkcji, a w 2003 r. Jan Paweł II mianował go kardynałem, choć Špidlík nie był wtedy nawet biskupem i ze względu na wiek został zwolniony z obowiązku przyjęcia sakry.

To Špidlík zarekomendował Rupnika jako wykonawcę kaplicy Redemptoris Mater w Pałacu Apostolskim w Watykanie. Od tego wydarzenia rozpoczęła się historia artystycznego sukcesu słoweńskiego jezuity. Po tym, gdy w 1999 r. świat zobaczył gotową kaplicę, Rupnik niemal natychmiast zyskał światową sławę, protektorów na najwyższych szczeblach watykańskiej hierarchii – i poczuł się w Rzymie bezpieczny i niezwykle pewny. Zostawał kierownikiem kolejnych instytucji, konsultorem watykańskich rad, profesorem na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim i dyrektorem Centrum Aletti: instytutu studiów i badań duchowych z pracownią mozaiki.

Dziś mozaiki Marko Rupnika znajdują się między innymi w sanktuariach w Lourdes, w Fatimie, w San Giovanni Rotondo, w Madrycie, Waszyngtonie oraz w sanktuarium św. Jana Pawła II w Krakowie. W ciągu ostatnich dziesięciu lat Rupnik miał zrobić mozaiki do około dwustu kościołów, przy cenie średnio sto tysięcy euro za jedną. Łatwo policzyć, że daje to kwotę około dwudziestu milionów euro. A w wielu miejscach wykonywał całe cykle mozaik.

Drugi Michał Anioł?

Pierwotny projekt przebudowy kaplicy Redemptoris Mater – daru kardynałów na 50-lecie święceń kapłańskich Jana Pawła II – był dziełem Aleksandra Kornouchowa, wybitnego rosyjskiego prawosławnego artysty, doświadczonego w wykonywaniu mozaik. Kaplica miała ukazywać, zgodnie z papieską wizją, połączenie obu płuc Kościoła: wschodniego i zachodniego.

Kornouchow wykonał już część mozaik, przede wszystkim na sklepieniu. Fizycznie pracował w pracowni, udostępnionej mu przez ks. Marko Rupnika w nowopowstałym wówczas Centro Aletti. Potem jednak zlecenie na wykonanie działa otrzymał słoweński jezuita, twórca wówczas jeszcze młody, bo nieco ponad 40-letni. Tyle mówi wersja oficjalna.

W wywiadzie dla „Niedzieli” w 1999 r. Rupnik mówił: „Idee przewodnie zostały nakreślone przez o. Tomáša Špidlíka – mojego współbrata jezuitę, który jest dziś największym autorytetem w dziedzinie teologii wschodniej. Ja z kolei miałem dokonać artystycznej interpretacji tych idei, znaleźć sceny, które odpowiadałyby poszczególnym tematom i zestawić ze sobą różnorodne epizody biblijne tak, by tworzyły harmonijną całość”.

Pytany o to, jak powstał projekt mozaiki „Niebiańskiego Jeruzalem”, Kornouchow w wywiadzie dla rosyjskich mediów w 2000 roku odpowiadał: „Temat nie narodził się od razu. Poprzedziło to wiele rozmów ze specjalistami, historykami sztuki, w szczególności z Olgą Popową i innymi. Impulsem była ikona Sądu Ostatecznego z Soboru Wniebowzięcia moskiewskiego Kremla, na której widnieje obraz Niebiańskiej Jerozolimy, gdzie święci zasiadają na tronach trójkami, niczym Trójca Święta. I ten obraz stał się bazą dla mozaiki w kaplicy”. Na pytanie, dlaczego nie udało mu się ukończyć pracy, Kornouchow odpowiedział: „Przez pierwszy rok wszystko było w porządku. Nikt nie przeszkadzał, można było spokojnie pracować. Trudności zaczęły się w drugim roku. Niestety okoliczności tak się rozwinęły, że nie mogłem dokończyć pracy. Nie wiem, od kogo to zależało”.

Kornouchow wspomina, że jego praca odpowiadała Janowi Pawłowi II. „W 1996 roku, pod koniec maja, papież odwiedził kaplicę. Zobaczył, jak postępują prace i spodobało mu się. Dwie, trzy godziny po naszym spotkaniu potwierdził telefonicznie, że wszystko mu się podoba. Potem projekt się rozszerzył, zacząłem przenosić się na inne ściany. A potem nagle wszystko ustało. Kaplica została ukończona przez innego artystę. Na dodatek zapewniono mnie, że to, co zrobiłem, zostanie zachowane”.

Co się wydarzyło, że rosyjskiemu artyście podziękowano za pracę przy projekcie, który w swoim założeniu miał być ekumeniczny – i przekazano ją Rupnikowi? Jedna z plotek głosiła, że część fragmentów mozaiki miała odpadać z sufitu i uznano, że zagraża bezpieczeństwu papieża. Oficjalne dane wspominają tylko, kto prace rozpoczął, i kto je skończył, bez wdawania się w szczegóły.

W Centrum Aletti powtarzana jest natomiast historia (legenda?), że to sam Jan Paweł II przyszedł do Rupnika i prosił go o stworzenie tej kaplicy. Ten miał się bronić i mówić, że jest malarzem abstrakcjonistą. Papież jednak odparł, że kiedy Michała Anioła proszono o wykonanie Kaplicy Sykstyńskiej, ten nie chciał przyjąć zlecenia mówiąc, że jest rzeźbiarzem. W ten sposób Rupnik wyrósł na drugiego Michała Anioła.

Skuł mozaiki poprzednika

Jeśli porównać relacje Rupnika i Kornouchowa, zgadza się tylko jedno: fakt, że człowiekiem odpowiedzialnym za to, by kaplica przybrała nowy kształt, był ks. Tomáš Špidlík. Być może właśnie w tym tkwi klucz do rozwiązania zagadki ostatecznego wykonawcy kaplicy? Czech, jeden z największych specjalistów od duchowości Wschodu, przyjaciel Jana Pawła II, był jednocześnie mentorem ks. Marko Rupnika. Doskonale wiedział o jego problemach w Słowenii i o tym, że do rodzinnego kraju Rupnik nie powinien wracać.

Z punktu widzenia Kornouchowa miało miejsce brutalne przerwanie jego pracy, wobec której nikt wcześniej nie miał zastrzeżeń. W wywiadzie nie krył żalu, jaki w nim pozostał – zwłaszcza że Rupnik nie dotrzymał słowa i dużą część wykonanych przez Kornouchowa mozaik zerwał i zniszczył, zastępując je własnymi.

Mozaiki Rupnika w tej kaplicy – jak pisze w swoim opracowaniu Przemysław Nowakowski CM – przedstawiają wydarzenia „wciągające w swój bieg ludzi wszystkich czasów”. Wśród postaci przedstawionych na mozaikach są dawni i współcześni święci, anonimowe postaci, jest Jan Paweł II – ale jest również Tomáš Špidlík i Marko Rupnik.

Opinie na temat artystycznej wartości dzieł Rupnika są mocno podzielone. Głosy krytyczne dotyczyły przede wszystkim nieudolnego rysunku oraz postawy autora, pełnego tupetu i talentu do autopromocji. Na łamach „Więzi” Irina Tatarowa mówiła, że twórczość Rupnika jest przejawem kiczu: „można to pokazać elementarnie, wypunktować, co stanowi o tym, że jest to sztuka niepoważna z punktu widzenia tematyki, którą się zajmuje”.

Publicznie najostrzejszą krytykę przedstawił bp Michał Janocha w wywiadzie rzece z Ewą Kiedio „A piękno świeci w ciemności”. Powiedział tam o pracach Rupnika: „We mnie budzą sprzeciw. Są dla mnie zaprzeczeniem tego, czym ma być sztuka sakralna, która powinna prowadzić do wyciszenia i kontemplacji. Wyczuwam w nich duży ładunek niepokoju”. Warszawski biskup pomocniczy wspomina też historię z usunięciem mozaik Kornouchowa w Watykanie i kończy stwierdzeniem: „Może za ostro krytykuję o. Rupnika, ale nie jestem w stanie modlić się w takich wnętrzach, a przecież temu właśnie powinny one służyć”.  

Poza tym krytyka wybrzmiewała jednak nieśmiało, bo trudno jest recenzować dzieła artysty cieszącego się uznaniem kolejnych papieży, któremu kościoły na świecie gotowe są płacić setki tysięcy euro. Ot, działa mechanizm społecznego dowodu słuszności.

Dziś trudno zresztą ocenić, kogo dokładnie dotyczy owa krytyka, bo Rupnik swoje mozaiki jedynie firmuje. W Centrum Aletti otacza się ludźmi, którzy pracują na jego sukces.

Taśmowa produkcja mozaik

O pracy w Centrum Aletti udało mi się porozmawiać z mężczyzną, jezuitą, który spędził tam rok. Prosił o zachowanie anonimowości. Oto jego wspomnienie:

– O zarzutach nie słyszałem, choć w Centrum mówiło się o jakimś dramatycznym rozstaniu Rupnika ze słoweńską wspólnotą. Nie padały jednak żadne konkrety. Wiedzieliśmy, że część sióstr została tam, część przyjechała z nim, żeby w Rzymie budować wspólnotę w Centrum Aletti. 

Idea Centrum Aletti była taka, że miało to być ekumeniczne miejsce spotkania, w którym ludzie Wschodu i Zachodu razem studiują teologię, zwłaszcza tę wschodnią – a przy Atelier Teologii działać miała pracownie mozaiki. Rupnik mógł tę instytucję stworzyć, bo po kaplicy Redemptoris Mater stał się mocno popularny jako artysta. Zaczęli się więc wokół niego gromadzić ludzie, artyści, teolodzy.

Wspólnota miała trzy domy, w tym jeden w centrum Rzymu, przy bazylice Santa Maria Maggiore. To tam mieszkał Rupnik, zajmujący całe piętro. Tam też mieściła się pracownia mozaiki. Mieszkało tam również kilka innych, ważnych osób, którymi Rupnik lubił się otaczać. Jedna z nich to Michelina Tenace, wybitna teolożka z Uniwersytetu Gregoriańskiego, dziś należąca między innymi do watykańskiej komisji zajmującej się diakonatem kobiet. Ściśle współpracowała z Rupnikiem także Maria Campatelli, dyrektorka wydawnictwa Lipa, wydającego głównie dzieła Rupnika i Špidlíka, ale też znakomita teolożka i redaktorka książek Rupnika.

To z nimi Rupnik siadał i rozmawiał o teologii, która stała za każdym dziełem, zanim jeszcze zaczęli rysować. Ale to było wszystko. Ze stroną artystyczną, z projektami, rysunkami, z wykonaniem mozaik Rupnik nie miał już nic wspólnego. To wszystko robili już ludzie w pracowni, pracując jak przy taśmie: jeden robił codziennie tylko ręce, w tempie jak na akord. Inny tylko tła, trzeci tylko stopy. Nie wiedzieli, jakiej mozaiki to są fragmenty i gdzie będą umieszczone.

Zaczynali o dziewiątej rano i kończyli o osiemnastej, z przerwą na obiad i sprzątanie u Rupnika. Za pracę dostawali kieszonkowe oraz możliwość spania i jedzenia w Centrum. Rupnik dzięki temu mógł tworzyć „swoje” prace bardzo szybko, w ogromnych ilościach i relatywnie tanio. Nic dziwnego, że stał się tak popularny.

Ekskomunika, która nagle znika

Wróćmy jednak do roku 1996, gdy rozpoczyna się remont kaplicy Redemptoris Mater w Watykanie. Czy można uznać, że ks. Špidlík nie wiedział wtedy nic o otoczce słoweńskiego skandalu wokół Rupnika? Zeznania Anny, byłej siostry, wskazują, że wiedział, bo ona sama mu o tym opowiadała.

Czy w takim razie czeski duchowny zachował dla siebie niejasne okoliczności opuszczenia przez Rupnika Lublany, ukrywając to przed Janem Pawłem II i kardynałami? Rekomendował Rupnika do wykonania kaplicy, drugiej w świetności po kaplicy sykstyńskiej, wiedząc o ciążących na nim oskarżeniach? A może – zgodnie z duchem epoki – uznał, że zajmując Rupnika pracą artystyczną, odwróci jego uwagę od sióstr?

Ówczesne – zdawać by się mogło, drobne – przemilczenie Špidlíka spowodowało cierpienia kolejnych osób. A trzydzieści lat później wywołało największy skandal związany z tuszowaniem przestępstw seksualnych w Kościele, dotykający samych szczytów władzy – tuszowaniem trwającym pomimo obowiązującej polityki transparentności i zero tolerancji wobec sprawców przemocy seksualnej.

Gdyby nie przeciek do mediów, nadal wierzylibyśmy w mit Rupnika, a skrzywdzone kobiety cierpiałyby coraz bardziej, widząc, że opowiedzenie ich tragicznych historii skończyło się na niczym

Monika Białkowska

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

To mogła być zatem (miała być?) opowieść o błyskotliwej karierze artysty i jego błędach młodości, które nigdy nie wyjdą na jaw. Stało się jednak inaczej, bo ks. Marko Rupnik, krzywdzący kobiety psychicznie, duchowo i seksualnie, nie zaprzestał również takiej aktywności.

Skandal wybuchł na początku grudnia 2022 r. Ma on swoje korzenie w roku 2015. Dziś już oficjalnie wiadomo, że właśnie w 2015 r. ks. Marko Rupnik rozgrzeszył włoską nowicjuszkę zakonną, z którą wcześniej współżył seksualnie. Jest to grzech, za który w świetle prawa kanonicznego automatycznie nałożona zostaje ekskomunika mocą samego prawa (latae sentetiae) – nawet jeśli o popełnionym czynie nikt poza sprawcą nie wie. Wiedza na ten temat należy do całkowicie elementarnych aspektów sztuki spowiadania. Każdy duchowny powinien wiedzieć, że próbując udzielić rozgrzeszenia osobie, z którą miał relacje seksualne, automatycznie jest ekskomunikowany.

Doniesienie, że takie rozgrzeszenie się dokonało, dociera do jezuickiego delegata dla międzynarodowych domów rzymskich dopiero w październiku 2018 r. Delegat przyjął zgłoszenie i jezuici rozpoczęli wstępne dochodzenie.

W maju 2019 r. oskarżenie to zostało uznane za wiarygodne i sprawa przesłana została do Kongregacji Nauki Wiary (od 2022 r.: Dykasterii Nauki Wiary) – jako że właśnie ta instytucja zajmuje się „najcięższymi przestępstwami przeciw świętości sakramentu pokuty”. Prefektem kongregacji był wówczas kard. Luis Francisco Ladaria Ferrer, hiszpański jezuita. Natomiast sekretarzem kongregacji był wtedy abp Giacomo Morandi (obecny biskup diecezji Reggio Emilia-Guastalla) – który nota bene mieszkał w Centrum Aletti prowadzonym przez ks. Rupnika i był tam wykładowcą.

Zaraz po skierowaniu sprawy do kongregacji, w czerwcu 2019 r., jezuici prewencyjnie nałożyli na Rupnika restrykcje: zakazali mu publicznej działalności bez zgody lokalnego przełożonego, spowiadania kobiet i kierownictwa duchowego kobiet, szczególnie w kontekście Centrum Aletti. Miało to zapobiec dalszym krzywdom do czasu rozpatrzenia sprawy przez kongregację.

W lipcu 2019 r. Kongregacja Nauki Wiary nakazała Towarzystwu Jezusowemu przeprowadzenie karnego procesu administracyjnego. Jak zapewniają jezuici,  żaden z sędziów w tym procesie nie należał do ich zgromadzenia. W styczniu 2020 r. sędziowie jednomyślnie uznali, że doszło do przestępstwa rozgrzeszenia wspólnika w grzechu przeciwko szóstemu przykazaniu.

W efekcie w maju 2020 r. kongregacja wydała dekret potwierdzający fakt tzw. ekskomuniki latae sentetiae, tj. zaciągniętej przez ks. Rupnika automatycznie już w 2015 roku, w chwili popełnienia czynu. Tyle tylko, że – jak się dowiedzieliśmy w grudniu 2022 r. – w tym samym miesiącu, po przyznaniu się do winy i pokucie, mocą kolejnego dekretu kongregacji ekskomunika została z Rupnika zdjęta.  

Restrykcje nałożone, lecz nieogłoszone

Trzeba tu wyjaśnić, że nic nie wiadomo – i z natury rzeczy nie będzie wiadomo, gdyż są to sprawy objęte tajemnicą spowiedzi – czy po 2015 r. ekskomunikowany automatycznie Rupnik próbował uporządkować swoją relację z Kościołem na tzw. forum wewnętrznym. W sakramencie pojednania mógł on wyznać popełnienie tak ciężkiego przestępstwa kanonicznego i prosić o zdjęcie ekskomuniki. Gdyby tak się stało, spowiednik powinien przekazać jego prośbę do Penitencjarii Apostolskiej, przy zachowaniu anonimowości penitenta. W razie pozytywnej odpowiedzi ekskomunika już by nie obowiązywała – aż do czasu pozostania sprawy na forum wewnętrznym.

Nawet gdyby jednak nastąpiło zdjęcie ekskomuniki na forum wewnętrznym, to i tak – w razie zgłoszenia faktu do władz kościelnych przez osobę, którą Rupnik usiłował rozgrzeszyć (co nastąpiło w 2018 r.) – sprawa ma być osądzona na forum zewnętrznym, czyli w formie normalnej procedury karnej, właśnie przez Dykasterię Nauki Wiary.

Rozróżnienie forum wewnętrznego i zewnętrznego oraz różnego sposobu podejścia do kary kościelnej na każdym z nich jest specyficzne dla prawa kanonicznego i może wydawać się mało zrozumiałe, pozostaje jednak istotne z punktu widzenia kanonicznej poprawności przeprowadzonego postępowania. Kara ekskomuniki, która zostaje zaciągnięta przez sam fakt popełnienia przestępstwa, jest w pierwszym wymiarze apelem do sumienia sprawcy, który jest wezwany do nawrócenia. Jednak nie wyklucza to drugiego wymiaru: obowiązku przeprowadzenia karnego procesu kanonicznego, kiedy tylko władze kościelne dowiedzą się o popełnieniu przestępstwa.

W maju 2020 r. oprócz owej oficjalnej ekskomuniki kongregacja potwierdziła ograniczenia w działalności ks. Rupnika, nałożone wcześniej przez jezuitów. Poszerzyła jedynie ich zakres: od tego czasu zakaz prowadzenia kierownictwa duchowego i spowiadania kobiet jest powszechny, a nie tylko dotyczący Centrum Aletti (jak było wcześniej). Nadal też słoweński jezuita nie może występować publicznie bez zgody lokalnego kościelnego przełożonego.  

Rzecz jasna, informacja o tych restrykcjach nie została podana do wiadomości publicznej. Świat dowiedział się o niej dopiero w grudniu 2022 r. Co ważne, podjęte decyzje nie wpłynęły znacząco na ograniczenie aktywności słoweńskiego jezuity. W marcu 2020 r. na zaproszenie papieża Marko Rupnik głosił wielkopiątkowe kazania dla Kurii Rzymskiej, w zastępstwie chorego o. Raniero Cantalamessy, kaznodziei Domu Papieskiego. W kolejnych latach wielokrotnie występował publicznie w różnych miejscach świata, także w Polsce.

Czy zatem restrykcje były zakomunikowane komukolwiek poza samym Rupnikiem (o ile rzeczywiście zostały nałożone)? Czy ktokolwiek z osób zapraszających w ostatnich latach słoweńskiego jezuitę do wygłoszenia wykładów czy przygotowania wystroju kościołów miał świadomość ciążących na nim ograniczeń? Dlaczego duchowny z tak poważnymi zarzutami wciąż pełnił liczne funkcje kościelne – i w Watykanie (był i wciąż jest konsultorem trzech kongregacji), i chociażby w diecezji rzymskiej?

W czerwcu 2020 r. Rupnik przestał być dyrektorem Centrum Aletti. Oficjalny, wydany wówczas komunikat mówił jednak tylko o nadmiarze obowiązków i poświęceniu się twórczości artystycznej. 

Kolejna sprawa, kolejne umorzenie

Tymczasem w roku 2021 wokół Marko Rupnika pojawiły się nowe problemy kanoniczne. Niezależnie od poprzedniej sprawy, która miała już pozostać zamknięta – do Watykanu wpływa zgłoszenie na temat dawnych nieprawidłowości w sprawowaniu autorytetu w słoweńskiej Wspólnocie Loyola.

W czerwcu 2021 r. Kongregacja Nauki Wiary powiadamia jezuitów o zgłoszonych zarzutach, dotyczących wydarzeń sprzed około 30 lat. Prawdopodobnie pojawienie się tych zgłoszeń jest efektem wcześniejszej watykańskiej wizytacji kanonicznej w słoweńskiej wspólnocie. Wizytacja miała być związana z aktualnymi problemami wewnętrznymi tego zgromadzenia, a nie ze sprawą Rupnika.

Osobą odpowiedzialną za przeprowadzenie tej wizytacji był kolejny jezuita Daniele Libanori, biskup pomocniczy diecezji rzymskiej. Wydaje się, że wywiązał się ze swej misji przykładnie i ma pełną świadomość czynów, do jakich we wspólnocie dochodziło. Media podają dwie różne daty jego wizytacji we Wspólnocie Loyola: 2019 i 2021. Wydaje się jednak prawdopodobne, że po poznaniu prawdy to on zachęcał skrzywdzone kobiety do złożenia formalnych skarg i zeznań w Kongregacji Nauki Wiary. Tu byłyby zatem źródła postępowania kanonicznego otwartego w roku 2021.

W lipcu 2021 r.  jezuici rozpoczynają dochodzenie wstępne (powierzone osobie spoza zakonu), a Rupnik otrzymuje kolejne restrykcje. Choć skargi pochodzą wyłącznie od kobiet, Słoweniec otrzymuje od przełożonych zakaz spowiadania również mężczyzn oraz polecenie „ograniczenia w zakresie działalności publicznej, żeby uniknąć zgorszenia ofiar”. Może jednak dalej prowadzić działalność artystyczną i sprawować liturgię we wspólnocie.

W styczniu 2022 r. kończy się dochodzenie wstępne. Konkluzje są jednoznaczne: w latach 90. XX wieku zakonnice ze Wspólnoty Loyola były molestowane seksualnie przez swojego kapelana, ks. Marko Rupnika. Aż dziewięć kobiet składa obciążające go zeznania. Ich świadectwa są uznane za wiarygodne, a ich opowieść za spójną. Dochodzenie kończy się wnioskiem, aby kongregacja przeprowadziła kanoniczny proces karny.

Jednak w październiku 2022 r. Dykasteria Nauki Wiary odmawia przeprowadzenia procesu, stwierdzając, że zarzuty uległy przedawnieniu. Wówczas jezuicki prokurator generalny (kanoniczny doradca generała) składa ponowny wniosek o postawienie Rupnika przed sądem i rezygnację z przedawnienia (co jest częstą praktyką w poważnych sprawach, a decyzja o zniesieniu przedawnienia należy do dykasterii). Jezuita argumentuje, że nadużycia Rupnika były naprawdę makabryczne.

Według oświadczeń generała jezuitów o. Arturo Sosy Dykasteria Nauki Wiary odmawia jednak ponownego rozpatrzenia sprawy i uważa ją za zamkniętą.

Wyciek do mediów

To ta decyzja watykańskiej dykasterii przelała czarę goryczy. Kilka tygodni po jej podjęciu, na początku grudnia 2022 r., pierwsze informacje wyciekają do mediów. Jako pierwsze o zarzutach przeciwko Rupnikowi napisały trzy włoskie portale, mocno nieprzychylne papieżowi Franciszkowi: Left, Silere non Possum i Messa in Latino.  Początkowo donosiły jedynie o tym, że na jezuicie ciążą ograniczenia, które ten nieustannie łamie. Niejasne było, za co, kiedy i jakie dokładnie ograniczenia zostały nałożone.

Rzeczywiście aktywność publiczna ks. Rupnika nadal była imponująca. Od 2021 r., kiedy to wpłynęło zgłoszenie od sióstr molestowanych przed laty w Słowenii, objęty restrykcjami jezuita m.in. został przyjęty przez papieża Franciszka na prywatnej audiencji, przemawiał do księży diecezji rzymskiej, nagrywał homilie i przemówienia, transmitując je na YouTube (ostatnie pojawiło się 10 grudnia 2022 roku), głosił rekolekcje wideo w Larino we Włoszech, rekolekcje dla księży w Santa Severa, rekolekcje w Castel d’Ario koło Werony, rekolekcje dla kapłanów w Domku Loretańskim, sprawował Mszę w Bazylice Matki Bożej z Aparecidy. W maju 2022 r. prowadził sesję Szkoły Wiary pt. „Nasza tożsamość: zrośnięci z Chrystusem” w Centrum Formacji Duchowej w Krakowie. W listopadzie 2022 r. wziął udział w obchodach 25-lecia tego ośrodka, obok kard. Gianfranco Ravasiego i abp. Grzegorza Rysia. W tym samym miesiącu otrzymał tytuł doktora honoris causa Papieskiego Uniwersytetu Katolickiego Paraná w Brazylii.

W odpowiedzi na pojawiające się publikacje Towarzystwo Jezusowe wydawało kolejne oświadczenia, szczątkowo ujawniające coraz więcej faktów. W sumie jednak to one – wraz z medialnymi przeciekami – pozwoliły na powyższą rekonstrukcję wydarzeń. Godny podkreślenia jest fakt, że ogłoszono, iż restrykcje nałożone na Rupnika „obowiązują do dziś, nawet po odpowiedzi Dykasterii Nauki Wiary”. To ważny sygnał mogący świadczyć o znaczącej odmienności podejścia jezuitów i watykańskiej dykasterii.

Włoskie media nie przestawały pisać i zadawać kolejnych pytań. Chciały wiedzieć, kiedy kary zostały nałożone. Pojawiła się w nich również pierwsza informacja o ekskomunice, choć trudno było ustalić, kiedy została nałożona, a przede wszystkim – kiedy została zdjęta. 7 grudnia generał Towarzystwa Jezusowego, ks. Arturo Sosa udzielił wywiadu, w którym powtórzył treść oświadczenia z 2 grudnia. Nadal nie wspomniał ani słowem o ekskomunice, tłumaczył za to, że ks. Rupnik nie przebywa w więzieniu i ma prawo prowadzić działalność artystyczną, i z tego wynikają jego obecności na różnego rodzaju wydarzeniach.

9 grudnia portal Messa in Latino ponownie pyta o ekskomunikę: czy i kiedy została nałożona i kiedy zdjęta.

14 grudnia ks. Arturo Sosa spotyka się z dziennikarzami i przyznaje wreszcie, że Rupnik rzeczywiście został skazany za próbę rozgrzeszenia kobiety, z którą miał relacje seksualne. Mówił również, że aby z kogoś zdjąć ekskomunikę, musi on rozpoznać, co zrobił i odpokutować, „co ks. Rupnik uczynił”. Na pytanie, dlaczego nie mówił o tym wcześniej, Sosa odpowiedział, że „to były dwie różne sprawy”.

18 grudnia jezuici ujawnili, że pierwsze ograniczenia na ks. Rupnika zostały nałożone już w czerwcu 2019 roku. Jednocześnie przekonywali, że o śledztwie w tej sprawie nie informowali papieża Franciszka i poprosili, żeby zgłaszały się do nich inne ofiary ks. Marko Rupnika.

Tsunami niesprawiedliwości czy donos

Ostro zareagował na te enuncjacje o. Gianfranco Matarazzo, były prowincjał włoskich jezuitów. W bardzo emocjonalnym wpisie na Twitterze nazwał tę sprawę „tsunami niesprawiedliwości i wątpliwego zarządzania”, które wyrządzi „śmiertelne szkody zakonowi jezuitów, ale jeszcze bardziej Świętej Matce Kościołowi”.

Swoje poważne wątpliwości wyraził również inny jezuita Hans Zollner, członek Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich, czołowy ekspert Kościoła w dziedzinie ochrony przed wykorzystywaniem seksualnym. Publicznie stawia on pytania o to, dlaczego Dykasteria Nauki Wiary nie zniosła przedawnienia w tej sprawie. „Pytam też o moją wspólnotę jezuitów: kto może wiedzieć? Kto wiedział? Kto zauważył, że coś jest nie tak i nic z tym nie zrobił? Prawdopodobnie nigdy się nie dowiemy. W większości przypadków nie ma żadnych dokumentów. Rozumiem, że ofiary czują się zdradzone”.

Są jednak i tacy, nawet wysoko postawieni, którzy nadal konsekwentnie stoją po stronie Marko Rupnika, utrzymując go jednocześnie na pełnionych stanowiskach. Należy do nich kard. Angelo De Donatis, wikariusz generalny Rzymu (zarządzający diecezją rzymską w imieniu papieża). Według oświadczenia jednej ze skrzywdzonych (już w Rzymie) kobiet odmówił on wysłuchania oskarżeń, z góry nazwał je pomówieniami i jak donoszą włoskie media, miał powiedzieć wprost, że „Rupnika nie wolno dotykać”.

Już po pierwszym skazaniu Rupnika w 2020 r. kardynał De Donatis zlecił mu wykonanie kaplicy seminaryjnej, w 2021 r. zaprosił go z przemówieniem na spotkanie Rady Kapłańskiej Proboszczów, zaś w lutym 2022 r. na spotkanie poświęcone adoracji w rzymskim seminarium. Mało prawdopodobne, żeby – będąc wikariuszem Rzymu – kardynał nie wiedział ani o ciążących na Rupniku zarzutach, ani o wcześniejszej ekskomunice, ani o nałożonych przez jezuitów ograniczeniach co do publicznych wystąpień artysty. Warto dodać, że w 2017 r. De Donatis był głównym konsekratorem (związanego z Rupnikiem) ks. Morandiego, gdy ten został sekretarzem Kongregacji Nauki Wiary i otrzymał sakrę biskupią.

Już po ujawnieniu skandalu Marko Rupnik pojawił się jakby nigdy nic na Uniwersytecie Gregoriańskim. „Czuje się niezwyciężony” – mówią ci, którzy go tam spotkali.

23 grudnia kard. De Donatis wydał oświadczenie, w którym przyznał, że wprawdzie Rupnik miał „wielopoziomową relację duszpasterską z diecezją rzymską”, ale nie podlegał jej hierarchicznie na poziomie dyscyplinarnym. Co więcej, „Rupnik oddał Kościołowi rzymskiemu liczne i cenne usługi o charakterze duszpasterskim”. Komunikaty z mediów są według kardynała „niepokojące”, ale sprawa jest delikatna i wykracza poza jego kompetencje. Dlatego diecezja rzymska nie będzie wchodzić w meritum podjętych gdzie indziej decyzji, lecz będzie oczekiwać na pozytywne rozwiązanie sprawy, prowadzące do prawdy.

Według kardynała, „My, słudzy Chrystusa, nie możemy być mniej miłosiernymi niż państwo świeckie, przekształcając donos w zbrodnię”. […] Diecezja rzymska przyjmuje z szacunkiem cierpienie osób zaangażowanych w sprawę, zapewnia o swojej współpracy z jezuitami oraz „jest świadoma konieczności zastanowienia się i ewentualnego podjęcia działań w odniesieniu do działalności, którą od wielu lat prowadzi ks. Rupnik” na terenie diecezji: chodzi tu o Centrum Aletti i wspólnotę, która się przy nim zawiązała.

„Byłyśmy na Rupnika za słabe”

Na tym tle skandaliczne wydają się wyjaśnienia generała jezuitów, pochodzącego z Wenezueli ks. Arturo Sosy. Przekonuje on, że jezuici niczego nie próbowali ukryć, a kwestia molestowania i przemocy wobec sióstr zakonnych, w tym również nadużyć w konfesjonale, „to są problemy między dorosłymi”. „Nie musimy upubliczniać wszystkich przypadków nadużyć – mówi. – Wszyscy ludzie mają pewne prawo do prywatności. Kiedy dana sprawa nie została upubliczniona, nie trzeba o niej mówić i nie jest to ukrywanie”.

Te słowa byłyby zasadne, gdyby dotyczyły dobrowolnej relacji dwojga dorosłych osób, między którymi nie ma zależności władzy i autorytetu. Wówczas można uznać, że jest to grzech, który nie musi ujrzeć światła dziennego. Jeśli jednak sprawa dotyczy nadużycia władzy czy przemocy;  jeśli jest cała grupa skrzywdzonych; jeśli dzieje się to w kontekście kierownictwa duchowego i sakramentu pojednania, z wykorzystaniem duchowej zależności kobiet od autorytetu księdza; jeśli kierownik duchowy nie tylko sam ma zdegenerowane sumienie, lecz także łamie sumienia innych – trudno uznać, że to tylko „relacje między dorosłymi”, o których nie trzeba głośno mówić.

Na pewno trzeba uszanować prywatność i zachować dyskrecję w tych niezwykle delikatnych sprawach związanych z kierownictwem duchowym i sprawowaniem sakramentu pokuty. Jednak sankcje i ograniczenia nałożone na duchownego powinny być znane publicznie, co nie wymaga ujawniania szczegółowych okoliczności dotyczących popełnionych przestępstw. Zwłaszcza jeśli krzywdziciel pozostaje wolny i nadal ma szerokie kontakty i ogromny wpływ na ludzi w Kościele, brak upublicznienia nałożonych sankcji pozostawia mu szerokie pole do dalszego działania w ten sam sposób – a w najwyższych kręgach kościelnych rodzi pokusę zatuszowania sprawy i tylko połowicznego ukarania sprawcy nadużyć.

Z ust Sosy padają również słowa o tym, że ofiary i sprawca muszą „przebaczyć sobie nawzajem” i „otworzyć proces wzajemnego pojednania”. Generał jezuitów zdaje się nie zdawać sobie sprawy, że ma do czynienia nie z kłótnią kochanków, lecz z kobietami, które doświadczyły przemocy (na pewno duchowej, psychicznej i seksualnej, a być może także fizycznej), której sprawca w żaden sposób nie próbował zadośćuczynić czy choćby prosić o przebaczenie. Ks. Sosa banalizuje tu zło, które się stało i zaprzecza podstawowej zasadzie reagowania w sytuacjach przemocy, odmawiając osobie skrzywdzonej prawa do przyjęcia jej krzywdy i cierpienia.

Jakże kontrastują wypowiedzi generała jezuitów z opowieścią siostry zakonnej z Rzymu. Rozmawiałam z nią już po tym, jak informacja o sankcjach wobec słoweńskiego jezuity trafiła do mediów. Opowiedziała, że po nadużyciach Rupnika wobec sióstr we wspólnocie Aletti zgromadzenie próbowało reagować oficjalną drogą u jego przełożonych. Zakonnice zostały zlekceważone. – Byłyśmy na Rupnika za słabe.

To była forma mobbingu

Pytam jezuitę, który mieszkał w Centrum Aletti, jak wyglądało życie we wspólnocie. Czy jej członkowie mieli sygnały, że źle się dzieje w relacjach ks. Rupnika z kobietami?

– Rupnika dobrze się słucha, potrafi być czarujący, umie żartować. Ma osobowość, która może przyciągać. Ale już przy stole siedział oddzielnie ze swoją świtą, raz na jakiś czas zapraszając kogoś do siebie. Siedziałem tam dwa razy i to był zaszczyt, marzenie każdego z artystów.

Poza tym jednak wyraźnie się czuło, że w Centrum Aletti o pewne rzeczy nie można pytać – i nie wolno kwestionować autorytetu Rupnika. Wszystko kręciło się wokół niego. Kiedy pojawiał się od czasu do czasu, to było wielkie święto, panowała taka świąteczna atmosfera spotkania z kimś niezwykłym. Przyznaję, że nie do końca to kupowałem, dwóch innych księży również – ale tylko między sobą mogliśmy porozmawiać, że coś tu jest nie tak.

Byłem wtedy diakonem, przygotowywałem się do święceń. Tamci księża byli ode mnie starsi. Trudne dla mnie było to, że cały dzień zmuszeni byliśmy do przebywania razem, we wspólnocie. Od świtu do nocy. Była wspólna modlitwa, dla wielu naturalna, ale jako jezuita nie byłem do tego przyzwyczajony. Wykłady, domowe obowiązki, nawet czas wolny był tak minimalny, że praktycznie nie było jak wyjść z domu. Nie mogłem przez to spotykać się z innymi jezuitami, choć bardzo tego potrzebowałem.

Do tego Rupnik, ile razy się pojawiał, kpił z młodych jezuitów, nazywając ich pokoleniem z plastiku. A ja sam nieustannie dostawałem od niego sygnały, że coś jest ze mną nie tak. Źle trzymam ręce przy czytaniu Ewangelii. Przejęzyczyłem się (mówiąc przecież w obcym języku!). Za dużo wychodzę. Za mało się uczę. Wszystko było źle, wiele razy czułem się przez Rupnika publicznie upokorzony.

Po kilku miesiącach poszedłem do mojego przełożonego i aż się rozpłakałem, mówiąc, że przecież od dziesięciu lat jestem jezuitą, nie dostawałem krytycznych komentarzy, a nagle się okazuje, że niczego nie potrafię i do niczego się nie nadaję.

Doświadczyłem też, jak Rupnik wykorzystywał kierownictwo duchowe do tego, żeby nami manipulować. Formalnie, będąc w Rzymie, byłem wyjęty spod jurysdykcji mojego polskiego prowincjała. O tych bieżących trudnościach nie mówiłem więc jemu, ale przełożonemu w Rzymie. Kiedy Rupnik był w Krakowie, spotkał się z moim prowincjałem i opowiadał mu, jak strasznie źle się w Rzymie prowadzę, że się buntuję, uciekam z domu itp. Prowincjał odpowiedział, że w takim razie do mnie zadzwoni, żeby to wyjaśnić. Rupnik go powstrzymał mówiąc, że nie trzeba, że on sobie z tym poradzi.

Mniej więcej w tym samym czasie, kiedy na kierownictwie duchowym mówiłem Rupnikowi, że jest mi trudno i że chcę zadzwonić do swojego prowincjała w Polsce, usłyszałem, że nie trzeba, że mam nie dzwonić, że mogę spokojnie poczekać na wizytację. Dziś wiem, że głupio zrobiłem, ale go wtedy posłuchałem, nie zadzwoniłem. A kiedy prowincjał przyjechał na wizytację, był już tak przez Rupnika nastawiony, że nawet nie chciał ze mną rozmawiać, choć wcześniej mieliśmy bardzo dobre relacje. Rupnik nie pozwolił mi zamienić z nim słowa, nawet się nie pożegnałem, kiedy wyjeżdżał.

Rupnik zresztą od początku okłamywał mojego prowincjała. Kiedy przyjeżdżałem do Rzymu obiecał mu, że będę miał możliwość zrobienia tam licencjatu, na czym prowincjałowi bardzo zależało. Potem prowincjał usłyszał, że widocznie musiał coś źle zrozumieć. Wróciłem do Polski, bo Rupnik proponował mi pracę w studiu mozaiki, a prowincjał uznał, że jeśli miałbym zajmować się sztuką, to raczej pracując nad własnym stylem, a nie jako czyjś niewolnik.

Niektórzy tłumaczyli zachowanie Rupnika jako skutek jego wychowania twardą ręką i doświadczeń w wojsku. Sam Rupnik mówił, że ta pedagogika ciągłego krytykowania to jest jego zdaniem sposób na wychowanie. Ale czy nieustanne krytykowanie rzeczywiście jest sposobem na formację w wierze dorosłych ludzi?

To, czego doświadczyliśmy w Centrum Aletti, to była forma mobbingu. Ale takie przemocowe zachowania to niestety jest problem nie jednostkowy, tylko strukturalny. Kiedy któryś z nas spotyka się z psychoterapeutą, słyszy, że w świecie poza zakonem, w „świecie dorosłych”, takie zachowania są karalne. A my obudowujemy to w teologię i zakonne posłuszeństwo, udając, że tak być musi.

„Pokornie prosić świat o przebaczenie”

Pod koniec grudnia agencja Associated Press ujawniła ważną treść listu, jaki bp Daniele Libanori wysłał 4 grudnia 2022 r. do kilku zaprzyjaźnionych duchownych. Było to tuż po pierwszych publikacjach dotyczących zarzutów wobec Rupnika. Wyraźnie biskup pomocniczy diecezji rzymskiej, który przeprowadził wizytację we Wspólnocie Loyoli, chciał w ten sposób wyrazić swoje stanowisko.

W liście tym bp Libanori stwierdził, że twierdzenia kobiet wykorzystanych przez ks. Rupnika są prawdziwe. Podkreślił, że „ich życie zostało zrujnowane przez doznane zło i współwinne milczenie” ze strony Kościoła.

Uznał za niegodne pomniejszanie wagi oskarżeń i dokonanego zła poprzez odrzucanie osób, które opisują swoje krzywdy, czy poprzez „doraźne osądy na temat ich zdrowia psychicznego lub, co gorsza, ich powagi”. Jego zdaniem, takie stawianie sprawa jedynie zwiększa odpowiedzialność tych, którzy wykorzystali zakonnice.

Libanori podkreślił, że Rupnik zasługuje na Boże miłosierdzie (co stale przywołują jego obrońcy), ale tym bardziej jego ofiary zasługują na wiarę. Cała prawda wciąż musi wyjść na jaw, a ci, którzy chronili Rupnika, muszą ustąpić.

„Zranieni i zgorszeni ludzie, których życie zostało zrujnowane” – napisał bp Libanori – mają „prawo do publicznego przywrócenia im godności teraz, gdy wszystko wyszło na jaw”. Jako Kościół „mamy obowiązek dokonania poważnego rachunku sumienia, a ci, którzy są za to odpowiedzialni, muszą to uznać i pokornie prosić świat o przebaczenie za ten skandal”.

Co z „zero tolerancji”?

W 2021 r. jedna z sióstr ze Wspólnoty Loyola napisała list do papieża Franciszka. Dwie inne siostry również wysłały listy o podobnej treści.

W liście zakonnica opisywała swoje doświadczenia, a także sytuację w zgromadzeniu: „W swoich początkach społeczność naznaczona była nadużyciami sumienia, ale także emocjonalnymi i przypuszczalnie seksualnymi nadużyciami ze strony o. Marko Rupnika. Jako przyjaciel Założycielki i pierwszych sióstr, był stale bliski i obecny w życiu osobistym wszystkich sióstr i całej wspólnoty. Kiedy przez skrajne cierpienia niektórych sióstr, w 1993 r. nastąpiła definitywna separacja od ks. Rupnika, jego nadużycia nigdy nie zostały do ​​końca wyjaśnione; wręcz przeciwnie, były one praktycznie tuszowane i niedemaskowane zarówno przez osoby bezpośrednio zaangażowane, jak i przez s. Ivankę, która była ich świadoma”.

Siostry wiedzą, że papież ich listy otrzymał. Żadna z nich nie dostała odpowiedzi.

Po zapoznaniu się z historią Marko Rupnika (a przecież na pewno jeszcze nie wiemy wszystkiego!) rodzą się oczywiste pytania o kościelną teorię, którą karmieni jesteśmy od kilku lat: o pełnej transparentności, polityce „zero tolerancji”, oczyszczaniu własnych szeregów, priorytecie bezpieczeństwa osób skrzywdzonych, zasadzie odsuwania nawet potencjalnego sprawcy krzywdy. Żadna z tych zasad w przypadku o. Marko Rupnika nie zadziałała ani w Towarzystwie Jezusowym, ani w Dykasterii Nauki Wiary. Przeciwnie: bardzo wyraźnie sprawa miała być rozwiązana tak, żeby nikt o niczym się nie dowiedział, a gwiazda Rupnika nadal mogła świecić maluczkim. Rupnik mógł po cichu zniknąć, ale jego mit miał trwać.

Trudno sobie wyobrazić skandal, który jeszcze bardziej podważałby wiarygodność i skuteczność prowadzonej przez Franciszka polityki oczyszczania Kościoła z nadużyć. Jaki sens ma to oczyszczanie, jeśli nie dotyka ono tych, którzy są znani, mają szerokie wpływy w Watykanie i są „nasi” – jeśli zawsze znajdziemy sposób, by „naszych” ochronić? Gdyby nie przeciek do mediów, sprawa Rupnika prawdopodobnie nigdy nie ujrzałaby światła dziennego. Wierzylibyśmy dalej w jego mit, a skrzywdzone kobiety cierpiałyby coraz bardziej, widząc, że opowiedzenie ich tragicznych historii skończyło się na niczym.

Jeden z włoskich portali dość pesymistycznie, ale trafnie podsumowuje postawę zarówno Towarzystwa Jezusowego, jak i Dykasterii Nauki Wiary w kwestii transparentności działań. Cytując Apolinarego Sydoniusza, rzymskiego ojca Kościoła z V wieku pisze: „In praetoriis leones, in castris lepores” – co znaczy: „Lwy w pałacu, zające na polu bitwy”. Można to tłumaczyć ładniej, ale po polsku chyba najdobitniej oddaje to powiedzenie: „mocni w gębie”. Niestety, tylko tam.

Przeczytaj także: Ks. Adam Świeżyński o paradoksalnym pożytku z dziwnych książek i filmów