(Nie) wierzę w Kościół

Zrazu brzmi to szokująco, że nie należy wierzyć w Kościół. Ale sam Kościół tak głosi już od bardzo dawna. To nie jest żadne nowinkarstwo czy heretycka teologia. Co nie znaczy, że nie ma istotnego związku między wiarą a Kościołem.

Rok duszpasterski 2022/23, który zaczął się w pierwszą niedzielę Adwentu, czyli 27 listopada, nosi hasło „Wierzę w Kościół Chrystusowy”. W zamierzeniu autorów programu duszpasterskiego, inaczej niż to było w ubiegłych latach, nie jest to etap jakiegoś długoterminowego cyklu, lecz propozycja, która wyrasta z analizy obecnej, trudnej sytuacji Kościoła w Polsce.

Wierzymy w Kościele, przez Kościół, dzięki Kościołowi, a także wierzymy temu, co Kościół głosi w odniesieniu do naszego zbawienia. Ale Kościół – choć jest Mistycznym Ciałem Chrystusa – nie jest samym Chrystusem

ks. Andrzej Draguła

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

„By nie ulec frustracji czy wręcz rezygnacji z podjęcia dzieła odnowy i szukania dróg ku temu wiodących, uznano za pierwszorzędne zadanie na dziś i jutro Kościoła w Polsce obudzenie i umocnienie wiary w Kościół, bo zaczynamy wątpić w to dzieło Boga na ziemi, ustanowione dla nas, grzesznych, z myślą o naszym zbawieniu” – czytamy w słowie wstępnym do programu autorstwa bp. Andrzeja Czai, przewodniczącego Komisji Duszpasterstwa Ogólnego KEP. 

Przez katolickie media przetoczyła się już fala krytyki. Wbrew intencjom twórców, tegoroczny program niektórzy odebrali bardziej jako prowokację niż jako próbę zaradzenia trudnej sytuacji. Bo czy rzeczywiście należy wzmacniać naszą wiarę w Kościół? Ba, czy w ogóle należy wierzyć w Kościół? Przede wszystkim: co to tak naprawdę znaczy „wierzyć w Kościół”?

Teologia przyimka „w”

Gdy recytujemy niedzielne Credo, w pewnym momencie dochodzimy do tego właśnie artykułu wiary: „Wierzę w jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół”. I wydaje się nam, że artykuł ten jest analogiczny do poprzednich: „Wierzę w jednego Boga”, „i w jednego Pana Jezusa Chrystusa”, „Wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela”. We wszystkich tych trzech formułach występuje ten sam kierunkowy przyimek „w”.

I wcale nas to nie dziwi, nie zaskakuje, nie przeszkadza, wszak najczęściej czasownika „wierzyć” używamy właśnie z tym przyimkiem. Najczęściej „wierzymy w” coś bądź w kogoś: w Boga, w anioły, w ludzi, niektórzy wierzą w przypadek, no i w Kościół.

Lektura łacińskiego tekstu Credo zaskakuje. Otóż w przypadku Kościoła – inaczej niż to jest w odniesieniu do Boga, Jezusa i Ducha Świętego – nie ma przyimka „w”, czyli łacińskiego „in”. W Missale Romanum słowa te brzmią: Et unam, sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam. Jakie są konsekwencje braku owego przyimka? Otóż ogromne. Jego brak wskazuje, że wcale nie należy wierzyć w Kościół.

Zrazu brzmi to szokująco: „nie należy wierzyć w Kościół” – ale sam Kościół tak utrzymuje już od bardzo dawna. To nie jest żadne nowinkarstwo czy heretycka teologia. Co nie znaczy, że nie ma istotnego związku między wiarą a Kościołem.

Brak przyimka w tekście łacińskim zauważa Katechizm Kościoła Katolickiego i wyjaśnia, że „składnia łacińska używa tu innej formy niż w artykule odnoszącym się do wiary w Boga (Credo in Deum), by nie mieszać Boga i Jego dzieł, lecz by wyraźnie przypisać dobroci Bożej wszystkie dary, jakich udzielił swojemu Kościołowi” (KKK 750). Ale co to właściwie znaczy? Jaka jest różnica między wiarą w Boga (credere in Deum) a wiarą w Kościół (credere Ecclesiam) gramatycznie wyrażaną bez łacińskiego przyimka in?

Jak zauważa Salvador Pié-Ninot, Kościół „nie jest przedmiotem wiary w taki sposób jak Bóg, Jezus Chrystus i Duch Święty, ponieważ w odniesieniu do niego nie można użyć wyrażenia credere in, zarezerwowanego tylko dla trzech Osób Boskich, ale tylko prostego czasownika credere Ecclesiam”. Tylko jak to powiedzieć po polsku?

Gramatyka wiary

Polski przekład Katechizmu Rzymskiego, który powstał po Soborze Trydenckim, wyraźnie nie radził sobie z tym gramatycznym rozróżnieniem, którego jednak tłumacz miał świadomość. Czytamy w nim bowiem: „wyznawamy, że wierzymy święty, lecz nie w święty Kościół” („Katechizm Rzymski”, Kraków 1880, część I, rozdział 10, nr 21 – podkr. moje).

Język polski nie zna jednak takiej rekcji czasownika wierzyć, jaką zastosował tłumacz. Dlaczego jednak nie zaproponował „wierzyć świętemu Kościołowi”, co wydawałoby się w tej sytuacji najwłaściwsze? Otóż dlatego, że w sensie ścisłym nie chodziłoby także o wiarę Kościołowi.

Aby dobrze zrozumieć różnicę między tymi sposobami wiary, należy dobrze przyjrzeć się łacińskiej gramatyce, która – już od św. Augustyna – proponuje trzy różne sposoby wyrażenia wiary w Boga: credere Deum (esse), credere Deo oraz credere in Deum.

Pierwsza formuła to wyznanie wiary w istnienie Boga: „wierzyć, że Bóg jest”.

Druga – „wierzyć Bogu” – oznacza wiarę, którą okazujemy Bogu jako Temu, któremu można zaufać, ponieważ jest prawdomówny (w tym znaczeniu wierzymy także ludziom).

Trzecia formuła – „wierzyć w Boga” – wcale nie oznacza wiary w Jego istnienie, jak to nam się najczęściej wydaje, lecz wskazuje na wiarę „ku Bogu”, zwrócenie się do Niego, powierzenie się Jemu, oddanie się Mu jako osobie. Na marginesie warto sobie uświadomić, że gdy w niedzielę wyznajemy wiarę w trakcie Mszy świętej, nie deklarujemy jedynie, że przyjmujemy istnienie Boga, ale że Mu się powierzamy.

Teraz widać wyraźnie, że w odniesieniu do Kościoła można jedynie wierzyć, że on istnieje (credere Ecclesiam esse) jako jeden, święty, powszechny i apostolski. Nie można jednak wierzyć „ku Kościołowi” (credere in Ecclesiam), nie jest on bowiem Bogiem. Trzeba więc jasno podkreślić, że wyznanie wiary w Kościół nie jest tym samym, co wyznanie wiary w Boga.

Wyznanie wiary w Kościół nie jest tym samym, co wyznanie wiary w Boga („credere in Deum”). Można jedynie wierzyć, że Kościół istnieje („credere Ecclesiam esse”) jako jeden, święty, powszechny i apostolski

Ks. Andrzej Draguła

Tę różnicę bardzo dobrze wyraził opat benedyktynów z Corbie Paschazjusz Radbertus (VIII–IX wiek), który tak pisał w swoim dziele „De fide, spe et charitate”: „Wierzę, że święty Kościół istnieje, tak jak wierzę, że istnieje życie wieczne i ciała zmartwychwstanie. Kto wierzy w Kościół, wierzy w człowieka, co nie powinno mieć miejsca. Święty Kościół powstał bowiem dla ludzi, a nie ludzie dla Kościoła. Jeśli zatem ktoś uważa, że wierzy w Kościół, wyznaje wiarę w ludzi” (Cyt. za: P. Napiwodzki, „W Kościół wierzyć nie trzeba”, „W Drodze” 2009, nr 7.).

Wiara eklezjalna

Powróćmy do programu duszpasterskiego. Czy potrzebny jest namysł nad Kościołem? Oczywiście, że tak, i to bardzo. Ten namysł jednak nie powinien iść – i mam nadzieję, że nie taki jest zamysł autorów programu duszpasterskiego – w kierunku jakiegoś petryfikowania jego roli w naszym życiu.

Nie pomnę, kto to powiedział, ale pośród krytycznych głosów dotyczących II Soboru Watykańskiego pojawił się i ten, który wskazał, iż sobór ogłosił aż dwie konstytucje o Kościele – dogmatyczną i duszpasterską – a żadnej o Jezusie Chrystusie.

Owszem, wiara katolicka jest wiarą eklezjalną. Wierzymy w Kościele, przez Kościół, dzięki Kościołowi, a także wierzymy Kościołowi, wierzymy temu, co głosi w odniesieniu do naszego zbawienia. To w Kościele rozbrzmiewa słowo Boże, rozdzielane są sakramenty, rozlewa się łaska, dostępne jest zbawienie. Ale Kościół – choć jest Mistycznym Ciałem Chrystusa – nie jest samym Chrystusem.

Podczas ostatniego Forum Świeckich Impuls abp Grzegorz Ryś powiedział podczas homilii, że im mniej o Kościele, tym lepiej. Oczywiście, chodziło o owo „mniej” w odniesieniu do „więcej”, które winniśmy Jezusowi. Tak, dobrze by zrobiło Kościołowi, aby powtarzał sobie słowa św. Jana Chrzciciela: „Potrzeba, by On wzrastał, a ja się umniejszał” (J 3, 30). Istnieje bowiem niebezpieczeństwo, że Kościół tak przysłoni sobą Chrystusa, że nie da się Go dojrzeć na jego obliczu.

Być może wiele dramatycznych odejść od Kościoła ma także to właśnie teologiczne podłoże: pomylenie ze sobą wiary w istnienie Kościoła, wiary Kościołowi i wiary w Kościół rozumianej analogicznie do tej, jaką winniśmy samemu Bogu. Odejście bywa rewersem swoistego ubóstwienia Kościoła.

Klerykalizacja naszej wiary – o czym już niejednokrotnie pisałem – polega także na tym, że istotnym punktem odniesienia, a wręcz warunkiem jej istnienia jest instytucja Kościoła, a zwłaszcza jego hierarchiczna struktura z jednoczesnym pomniejszeniem relacji do Jezusa jako źródła. Nie chodzi jednak o to, by teraz nasza wiarę zdeinstytucjonalizować, oderwać od Kościoła, totalnie odkościelnić, lecz aby nadać jej właściwe proporcje w relacji do Jezusa i do Kościoła.

Kościół jest tylko i aż pośrednikiem, mediatorem zbawienia, ale to nie Kościół zbawia, lecz Jezus. I to w Niego w ścisłym sensie wierzymy.

Przeczytaj także: Kita: Gdzie w Ewangelii Jezus mówi, żeby Jego uczniowie stworzyli system feudalnych zależności?