Jak uratować Polaków przed ubóstwem energetycznym? Pierwszy ogólnopolski panel obywatelski

Jak przeciwdziałać problemowi ubóstwa energetycznego w Polsce? Odpowiedzi na to pytanie będą szukać w październiku oraz listopadzie uczestnicy i uczestniczki ogólnopolskiego panelu obywatelskiego, który na taką skalę zostanie zorganizowany w naszym kraju po raz pierwszy.

Panel obywatelski jest rozpoznawalną i uznaną w innych krajach skuteczną metodą wypracowania umowy społecznej. W Polsce, w sytuacji mocno spolaryzowanych nastrojów politycznych i społecznych, trzeba nauczyć się rozmawiać innym językiem – a taką możliwość stwarza ta metoda. Przed nami pierwszy temat: rosnące koszty energii i problem ubóstwa energetycznego.

Palący problem

Temat zimna, wysokich rachunków i ich konsekwencji społecznych, staje się coraz bardziej gorący – szczególnie obserwując lawinowo rosnące koszty energii. Powodują one pogorszenie sytuacji osób od lat zmagających się z ubóstwem energetycznym, jak również pogłębienie kryzysu grup dotychczas będących na granicy ubóstwa, które dotkliwie odczują skutki coraz wyższych opłat za ogrzewanie. Czeka je bardzo ciężka zima. Niezbędna jest wspólna rozmowa o tym, co po niej – jakie systemowe działania należy wprowadzić, aby przeciwdziałać problemowi ubóstwa energetycznego w Polsce.

Szacowana na podstawie danych GUS z 2020 roku skala problemu ubóstwa energetycznego dotyczy ok. 1,3 mln gospodarstw domowych (ok. 10 proc.). Choć nikt nie jest w stanie na dziś określić odpowiedzialnie dokładnej wielkości zjawiska, wszyscy czują, że jego poziom w tym roku znacząco wzrośnie. Pośrednie konsekwencje tego problemu – zła jakość powietrza czy obciążenie systemu ochrony zdrowia – dotyczą jednak zdecydowanie szerszej grupy osób w Polsce.

– Za każdą liczbą kryją się prawdziwi ludzie. Dziewczynka z zapałkami żyje w Polsce, tu i teraz – mówiła podczas inauguracji projektu Joanna Sadzik (Szlachetna Paczka).

„Aktualnie kwestia ubóstwa energetycznego to chyba największe wyzwanie przed nadchodzącą zimą. Dotyczy ono zresztą nie tylko gospodarstw indywidualnych, lecz także biznesu oraz obiektów publicznych (urzędów, szpitali, domów pomocy społecznej, przedszkoli czy szkół). W szczególny sposób problem ten dotknie kościoły, przed którymi ograniczone budżety połączone ze spadającą liczbą wiernych postawią bardzo poważne pytania o dostępność tych obiektów” – pisał w kwartalniku „Więź” Jakub Wygnański z Fundacji Stocznia.

Wg opublikowanego w sierpniu raportu More in Common (badania na próbie reprezentatywnej prowadzone w lipcu 2022 r.) już 50 proc. badanych spodziewa się, że będzie musiało w najbliższych miesiącach ograniczyć ogrzewanie domu i mieszkania. 30 proc. mobilizuje obecnie oszczędności, żeby móc zapłacić za energię. 43 proc. mieszkańców wsi gromadzi zapasy opału. Prawie 75 proc. badanych popiera pomysł zamrożenia cen energii (gazu, węgla, benzyny). Jak wynika z badania CBOS z września 2022 roku, zdecydowana większość (75 proc.) ogrzewających mieszkania lub domy przy użyciu węgla ma tylko niewielkie zapasy tego surowca na nadchodzący sezon grzewczy, a 40 proc. badanych nie ma ich w ogóle.

Nowatorskie rozwiązanie

Projekt Narada obywatelska o kosztach energii, realizowany przez Fundację Stocznia, odpowiada na potrzebę przeprowadzenia rozmowy o trudnym temacie i to w atmosferze mocno spolaryzowanych nastrojów politycznych i społecznych. Po naradach odbywających się w społecznościach lokalnych, które zgromadziły ponad 700 osób (raport), przyszedł czas na pierwszy ogólnopolski panel obywatelski. Wydarzenie zakłada włączenie w proces samych obywateli i obywatelki (ich wylosowanej grupy), gotowych poświęcić 5 dni na dogłębne poznanie zagadnienia, dialog i wyrobienie sobie opinii, aby finalnie oddać głos i wydać „werdykt”. Właśnie on, w formie rekomendacji Polek i Polaków, będzie przekazany tym, którzy wpływają lub będą wpływać na kształt polityk publicznych.

– Włączając ludzi do rozmowy, przekazujemy im część odpowiedzialności. To jest kluczowe – twierdzi Joanna Furmaga (Polska Zielona Sieć).

Proponowana formuła panelu obywatelskiego używana jest od lat z powodzeniem w innych krajach (m.in. Wielkiej Brytanii, USA, Kanadzie, Francji, Irlandii). W Polsce podobne narady dotychczas stosowane były na poziomie miast, ale nigdy ogólnokrajowym i nigdy w stanie tak wysokich społecznych emocji. Więcej o metodzie można dowiedzieć się tutaj.

5 dni deliberacji, czyli pierwszy ogólnopolski panel obywatelski

Obecnie kończy się proces rekrutacji do panelu, realizowany na wylosowanej grupie Polek i Polaków przez profesjonalną agencję badawczą. W pierwszy ogólnopolski panel obywatelski zaangażowanych będzie 110 osób wylosowanych z terenu całej Polski. Wybrani obywatele i obywatelki, wspierani przez ekspertów i ekspertki, poznają dogłębnie problem ubóstwa energetycznego (22 i 23 października 2022 r. na żywo w Warszawie), będą na jego temat dyskutować (5 i 6 listopada 2022 r. na żywo w Warszawie), by finalnie wydać „werdykt” (głosowanie podczas spotkania on-line 16 listopada 2022 r.). Raport z rezultatów pierwszego w Polsce tego typu głosowania zaprezentowany zostanie prawdopodobnie 6 grudnia 2022 r. w Centrum Nauki Kopernik w Warszawie. Pierwsze i ostatnie spotkanie będzie można śledzić on-line na profilu FB Fundacji i kanale YouTube.

Zespół Fundacji Stocznia posiada bogate doświadczenie w obszarze partycypacji i konsultacji społecznych, jednak taki projekt wymaga solidnego wsparcia merytorycznego. Fundacja zaprosiła do udziału partnerów – specjalistów i specjalistki z kilkunastu organizacji tworzących Radę ekspertów, którzy dzielą się swoją ogromną wiedzą w zakresie zarówno ubóstwa, jak i szeroko pojętych klimatu i energetyki. To oni pomogą panelistom i panelistkom w zdobyciu niezbędnej wiedzy do rozmowy. Partnerem głównym projektu jest Centrum Nauki Kopernik. Tutaj można zapoznać się z pełną listą ekspertów i ekspertek. Projekt wspierany jest przez European Climate Foundation.

Panel obywatelski jest wspierany przez Laboratorium „Więzi”.

Więcej informacji na stronie naradaoenergii.pl

JH