Żarliwy kaznodzieja i żarliwi wyznawcy

Dla kaznodziei niezwykle ważne jest, aby identyfikacja słuchaczy z jego słowami nie zamieniła się w bezkrytyczny zachwyt.

Chciałbym dorzucić kilka myśli na marginesie nauczania ks. Dominika Chmielewskiego, które zostało ostatnio poddane teologicznej krytyce przez niemałą już grupę kompetentnych w tym zakresie osób.

Nauczanie salezjanina nie tyle jest systematycznym wykładem prawd wiary, ile wpisuje się w pewien żarliwy nurt kaznodziejski. W jaki sposób powstaje to zjawisko, jak ten strumień wzbiera?

Zbyt boleśnie doświadczałem w swoim życiu zapaści w kaznodziejski narcyzm, by nie obawiać się, że mogę popłynąć w poczucie wyjątkowości. Teraz już wiem, że trzeba schować się za Słowem

Wojciech Jędrzejewski OP

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Łączą się w tym nurcie charyzma, skłonna do przesady osuwającej się w teologiczne błędy, oraz żarliwe oddanie słuchaczy. Odbiorcy żarliwie głoszonego przekazu Słowa mają poczucie uczestnictwa w czymś wyjątkowym. To sprawia, że sami wycofują krytyczny osąd wobec tego, co słyszą i stają się nieufni wobec każdego, kto ośmiela się taką krytykę podjąć. Niech te kilka myśli poniżej będzie przestrogą dla nas kaznodziejów oraz prośbą do oddanych słuchaczy o mniej żarliwe przywiązanie do swych autorytetów.

Prorok w euforii

Każdy kaznodzieja może znaleźć się w sytuacji, której doświadczył wielki prorok Eliasz. Po pokonaniu w spektakularny sposób proroków Baala, a w ślad za tym – oporu i rezerwy Izraelitów – słyszy jak Lud skanduje słowa: „Naprawdę Pan jest Bogiem!” (1 Krl 18,39). W oryginale w tym wyznaniu wybrzmiewa również imię własne proroka: Elijahu…

Być może uniesienie tą fuzją Bożego i Eliaszowego imienia tłumaczy niepokojącą decyzję proroka, aby wymordować swych adwersarzy. Nie ma w tekście biblijnym wzmianki, żeby takie polecenie padło z ust Boga. Eliasz sam rozkazał: „Chwytajcie proroków Baala! Niech nikt z nich nie ujdzie!» Zaraz więc ich schwytali. Eliasz zaś sprowadził ich do potoku Kiszon i tam ich wytracił” (1 Krl 18,40).

Prorok w euforii posiada wstrząsająco duży wpływ na zachwycone audytorium. Ci ludzie byli najpierw świadkami porywającej polemicznej, momentami szyderczej mowy proroka, a na końcu widzieli w znaku ognia potwierdzenie jego religijnego autorytetu. Żarliwy kaznodzieja i żarliwi wyznawcy. Ta historia lubi się powtarzać.

Często zdarza się tak, że ludzie słuchający naszych kazań czują się wprowadzeni w nowe doświadczenie Boga. To dla nich niezwykle cenne przeżycie. Wiążą je z nami – wpisują weń nasze imiona. Z jednej strony mamy przekonanie, że żadna to nasza specjalna zasługa, że jesteśmy tyko narzędziami. Z drugiej jednak strony, w chwilach, gdy zwycięża próżność, możemy zacząć słyszeć własne imię w tej chwale oddawanej Bogu.

Narcyzm kaznodziejski

Czucie się ważnym w tak istotnych obszarach czyjegoś życia jest obarczone sporym ładunkiem ryzyka, że uruchomi to duchowy narcyzm. Zapewne kaznodzieje dojrzalsi umieją zrobić, tak jak Jan Chrzciciel, krok do tyłu („On ma wzrastać, a ja się umniejszać” – J 3,30). Mniej uważnym może jednak przyjść chęć, by być ważniejszym jeszcze bardziej wyraziście. By dawać innym coś, czego nie otrzymają nigdzie indziej.

To bardzo miłe uczucie, gdy słyszysz, że ktoś przyszedł specjalnie dla ciebie, bo właśnie twój sposób mówienia trafia wyjątkowo mocno. A za nim przychodzi następna osoba. Coraz więcej ludzi dzieli się przekonaniem, że za naszym pośrednictwem spotyka ich coś wcześniej niespotykanego.

Zaczynamy mieć swoich „fanów”. Czyż nie mają ich muzycy, aktorzy, standuperzy, pisarze i modelki? Jednak oni wszyscy z oczywistych powodów zostawiają swoich fanów z danym im przeżyciem, usuwając się w, zazwyczaj pilnie chronioną, prywatność.

Popularny kaznodzieja – inaczej. Jest często proszony o indywidualne kierownictwo, o towarzyszenie duchowe bardziej osobiste niż z wyżyn ambony. Relacje ze słuchaczami intensyfikują się. Zaczynamy mieć dostęp do bardzo osobistych historii życia i duchowych przełomów wiązanych z nami.

Te historie – za zgodą ich właścicieli – zaczynają być częścią naszego przepowiadania, mimochodem potwierdzając skuteczność naszego oddziaływania. Coraz więcej ludzi chce mieć to, o czym słyszą, że dostali inni. Rośnie kolejka czekających na rozmowę, na kolejne spotkania, następne rekolekcje.

Schować się za Słowem

W nadmiarze zachwytów, poczucia znaczenia, wyjątkowości, zmęczenia, nadmiaru – nie tak trudno stracić do siebie dystans. W tym transie – coraz łatwiej o nieuwagę, przesadę, brak troski o precyzję wypowiedzi. Jak przerwać ten niezdrowy i ryzykowny pęd? Czy wolno zwolnić, gdy tak wielu duszpasterzy funkcjonuje z drażniącą niedbałością lub rozleniwieniem, bądź asekuracyjną rutyną?

Co jakiś czas spotykam się z pytaniami bliskich mi ludzi o to, czy mam czas na odpoczynek, na własną modlitwę i przygotowanie rekolekcji. Jestem bardzo wdzięczny tym osobom.

Wiem, że gdybym zaczął mówić rzeczy dziwne, niezgodne z nauką Kościoła – natychmiast przyszliby, aby zwrócić mi na to uwagę. Nie jestem dla nich na szczęście jedynym punktem odniesienia w komentarzach do Biblii i rozwoju duchowego. Gdy wyłapują jakieś płycizny czy rzeczy kontrowersyjne – mają odwagę o tym mówić.

Dla mnie to niezwykle ważne – by identyfikacja z moimi słowami tych, którzy mnie słuchają, nie zamieniła się w bezkrytyczny zachwyt. Nie służy to żadnej ze stron.

Zbyt boleśnie doświadczałem w swoim życiu zapaści w kaznodziejski narcyzm, by nie obawiać się, że – przy stracie krytycyzmu wobec siebie – mogę popłynąć w poczucie wyjątkowości. Teraz już wiem, że trzeba schować się za Słowem.

Tym, co naprawdę jest jednak wyjątkowe – to miłość naszego Boga, którą niezdarnie usiłujemy opowiedzieć. Ta opowieść nie zaczęła się dziś – trwa przez całą historię poszukiwania prawdy i właściwych słów jej wyrazu. Dobrze jest brzmieć symfonicznie w tym przekazie. Tak, aby nawet gdy jeden głos wypadnie z choru – pieśń nie straciła swojego porywającego piękna.

Przeczytaj także: Wojciech Jędrzejewski OP, Idąc przez mrok