„Wyniosłych złożył z tronu”. Po watykańskich karach dla siedmiu biskupów

Nie w konferencji episkopatu pokładamy nadzieję, lecz w Bogu. Przestańmy wreszcie – my, świadomi katolicy, świeccy i duchowni – traktować tragiczny stan polskiego episkopatu jako wymówkę dla własnej bezczynności.

Wydarzenie goni wydarzenie. W natłoku kolejnych bieżących informacji i komentarzy łatwo może umknąć naszej uwadze fakt, który jest absolutnie bezprecedensowy. Oto w ciągu ostatnich trzech miesięcy aż siedmiu polskich biskupów rzymskokatolickich zostało ukaranych – na skutek dochodzeń prowadzonych przez Stolicę Apostolską – za zaniedbania i niewłaściwe reakcje w przypadkach wykorzystywania seksualnego osób małoletnich przez podległych tym biskupom duchownych.

Nie chcę tu dziś wyliczać statystyk ani wnikać w (bardzo istotne zresztą) szczegóły poszczególnych decyzji Watykanu. Nie będę porównywał surowości „wyroków” ani różnic w sposobie ogłaszania werdyktów. Tym razem chciałbym dostrzec raczej las niż pojedyncze drzewa. Symboliczne nagromadzenie tych decyzji w tak krótkim czasie to bowiem bardzo ważny sygnał, który warto dobrze zrozumieć i odczytać.  

Lista wstydu

Trzeba przypomnieć nazwiska i podstawowe daty. Najpierw ogłoszone zostały decyzje Watykanu dotyczące abp. Sławoja Leszka Głódzia i bp. Edwarda Janiaka. Następnie do tej listy dołączyli biskupi Jan Tyrawa i Tadeusz Rakoczy, a ostatnio – Stanisław Napierała, Stefan Regmunt i Zbigniew Kiernikowski. Te siedem decyzji zapadło między 29 marca a 28 czerwca 2021 r. A należy pamiętać, że kilka miesięcy wcześniej ukarany został najwyższy rangą hierarcha spośród wymienionych – kardynał Henryk Gulbinowicz.

W ciągu ostatnich trzech miesięcy aż siedmiu polskich biskupów rzymskokatolickich zostało ukaranych przez Stolicę Apostolską za krycie sprawców wykorzystywania seksualnego osób małoletnich

Zbigniew Nosowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Z pewnością nie jest to zresztą koniec „wyroków” dotyczących polskich hierarchów uwikłanych w proceder krycia swoich podwładnych. Trwają bowiem postępowania w sprawach przynajmniej kilku z nich. Wiadomo, że na podstawie motu proprio „Vos estis lux mundi” przeprowadzone już zostały lub są nadal prowadzone kościelne dochodzenia dotyczące możliwych zaniedbań popełnionych przez kard. Stanisława Dziwisza, abp. Andrzeja Dzięgę, abp. Wiktora Skworca, bp. Andrzeja Dziubę, bp. Henryka Tomasika, bp. Andrzeja Suskiego, bp. Janusza Stepnowskiego (w niektórych przypadkach winy wydają się niewątpliwe).

Ponadto w watykańskiej Kongregacji ds. Zakonów badana jest (lub wkrótce będzie) prawidłowość postępowania przełożonych polskich prowincji zgromadzeń zakonnych – dotyczy to co najmniej chrystusowców i dominikanów. Do tego dochodzi wciąż niezakończony przypadek bp. Jana Szkodonia, który sam oskarżony jest o molestowanie seksualne piętnastolatki.

Obraz ten dopełniają najważniejsze informacje z ogłoszonych właśnie wyników kościelnej kwerendy statystycznej. Między lipcem 2018 r. a grudniem 2020 r. nie było w Polsce miesiąca wolnego od nowych zgłoszeń wykorzystywania seksualnego dzieci lub młodzieży przez duchownych. Według przedstawionych danych instytucje kościelne otrzymywały w tym czasie średnio 12 zgłoszeń o wykorzystaniu seksualnym osób małoletnich miesięcznie.

Na poniedziałkowej konferencji prasowej pojawiła się też niejasna na razie informacja o 42 duchownych, których przewinienia były zgłaszane kościelnym przełożonym zarówno w ramach poprzedniej, jak i obecnej kwerendy. A to może (choć nie musi) oznaczać, że brak reakcji hierarchów na wcześniejsze zgłoszenia umożliwił sprawcom krzywdzenie kolejnych osób. Gdyby rzeczywiście doszło do przypadków takiej recydywy – można być pewnym kolejnych kar dla biskupów czy prowincjałów, gdyż za dopuszczenie do nowych krzywd na skutek własnej bezczynności przełożeni są przez Watykan karani najsurowiej.

Czy oni w to wierzyli?

Fakt, że w tak krótkim czasie ogłoszono aż siedem watykańskich werdyktów (niektóre z nich formalnie są rezygnacją, ale wiadomo, że wymuszoną „z góry”), to wydarzenie o dużym znaczeniu. Nie da się tego wytłumaczyć tylko zbieżnością czasową. Skoro decyzją Watykanu aż tylu aktualnych i byłych polskich biskupów diecezjalnych utraciło dobre imię, to znaczy, że nawet najwięksi sceptycy muszą wreszcie dostrzec, iż problem jest nie jednostkowy, lecz systemowy.

Problemem są nie tylko bezpośredni sprawcy wykorzystywania, lecz także ich przełożeni. Problemem jest nie tylko indywidualne przymykanie oka przez biskupów na ekscesy podwładnych, lecz także głęboko zakorzeniona klerykalna kultura sprawowania władzy, która pozwala – z imieniem Boga na ustach – na całkowite lekceważenie osób pokrzywdzonych w imię rzekomego dobra Kościoła (utożsamianego z interesem kleru).

Obłożeni obecnie infamią biskupi – którzy wykazali się karygodnym brakiem ludzkiej i chrześcijańskiej wrażliwości – jeszcze niedawno pouczali innych, jak myśleć i żyć, pomstowali na zły świat, zaprzeczali wszelkim oskarżeniom i znacząco wpływali na prace Konferencji Episkopatu Polski. A dzisiaj? „Nic się nie stało, Polacy, nic się nie stało”…

Tragiczny stan struktur hierarchicznych naszego Kościoła najwyraźniej widać w tym, że od żadnego z odchodzących w niesławie hierarchów nie usłyszeliśmy (choćby wymuszonego) aktu uznania własnych win i prośby o przebaczenie. Padają publicznie kolejne kościelne „przepraszam”, ale nie z ust tych, którzy przepraszać powinni.

Uważam tę sytuację za najsmutniejszą – bo przecież odwołani biskupi przez lata uczyli, że jeśli mamy do czynienia w życiu z grzechem i złem, to jest też możliwość dania szansy prawdzie i dobru – poprzez szczery rachunek sumienia, wyznanie grzechu, nawrócenie, pokutę, zadośćuczynienie i poprawę. Gdy jednak taka sytuacja dotyczy ich samych – nic z tego się nie dzieje. Trzeba się dziś wręcz zastanawiać, czy oni w to w ogóle wierzyli.

Drwiny z papieskich sankcji

Jak widać, można bowiem w ich sytuacji lekceważyć zalecenia Watykanu. Na konferencji prasowej ks. Piotr Studnicki mówił, że nie wszyscy odwołani biskupi dokonali nakazanych im wpłat na rzecz Fundacji Świętego Józefa. Jak dowiaduję się w fundacji, wciąż nie wpłynęła do niej wpłata „odpowiedniej sumy” z osobistych funduszy od bp. Edwarda Janiaka (miała ona być przeznaczona na działalność prewencyjną i pomoc ofiarom wykorzystania seksualnego). Ale Janiak przynajmniej milczy publicznie.

Odwrotnie – ekscelencja sołtys (jak kazał się tytułować po objęciu nowej funkcji) Sławoj Leszek Głódź. Ten na fundację zapłacił (stać go, bo otrzymuje emeryturę i kościelną, i wysoką generalską państwową). Ale za to nadal idzie w zaparte, twierdząc wobec dziennikarzy, że jest niewinny. A cała żenująca historia z obejmowaniem przez niego funkcji sołtysa to świadome drwiny z papieskich sankcji i wystawianie Kościoła na pośmiewisko.

Oddzielna historia to watykańskie wysiłki, aby zdążyć z dymisją biskupa Zbigniewa Kiernikowskiego przez ukończeniem przez niego 75. roku życia (wtedy każdy biskup ma obowiązek złożenia na ręce papieża rezygnacji ze sprawowanego urzędu). Po kręgach kościelnych od dłuższego czasu krążyły informacje o dochodzeniu dotyczącym biskupa legnickiego prowadzonym przez metropolitę lubelskiego. Weryfikowano jego zaniedbania z czasów, gdy sprawował rządy w diecezji siedleckiej (wedle dostępnych mi informacji chodzi przede wszystkim o jeszcze inną sprawę niż te, które opisywane były przez media).

Jak twierdzą dobrze poinformowane źródła, kilka miesięcy temu watykański werdykt był już gotowy. Okazało się jednak, że bp Kiernikowski złożył odwołanie od decyzji Kongregacji ds. Biskupów. W ten sposób miał nadzieję spokojnie dotrwać na stanowisku do swoich urodzin. W związku z tym podejmował w diecezji liczne działania mające jednoznacznie wskazywać, że, owszem, odchodzi, ale wyłącznie ze względu na wiek.

Ostatecznie jednak Watykan postawił na swoim. Kiernikowski został przymuszony do złożenia rezygnacji ze sprawowanego urzędu na dosłownie cztery dni przed wyczekiwaną datą urodzin. Mało tego – nowy biskup legnicki Andrzej Siemieniewski objął diecezję kanonicznie już rankiem następnego dnia po ogłoszeniu nominacji. W normalnej sytuacji formalne przejęcie władzy przez nominata odbywa się po kilku tygodniach. W tym przypadku brak zaufania do biskupa odchodzącego musiał być jednak tak wysoki, że następca działał – niewątpliwie w porozumieniu z Watykanem – wyjątkowo pospiesznie.

Znikczemnił wielmożne

Gdy myślę o tych siedmiu odsuniętych biskupach – a zwłaszcza o najpotężniejszym z nich, byłym metropolicie gdańskim – przypomina mi się fragment pieśni Maryi „Magnificat”, zapisanej w Ewangelii św. Łukasza (1,46-55). W tradycyjnym przekładzie Franciszka Karpińskiego, śpiewanym od ponad dwóch stuleci w polskich kościołach, słowa te brzmią następująco:

„Na cały świat pokazał moc Swych ramion świętych,
Rozproszył dumne myśli głów pychą nadętych.
Wyniosłych złożył z tronu, znikczemnił wielmożne,
Wywyższył, uwielmożnił w pokorę zamożne”.

Oto wreszcie cytat z pieśni Maryi znajduje zastosowanie do instytucji Kościoła, do struktur kościelnej władzy i do osób – „głów pychą nadętych” – których „dumne myśli” Pan wreszcie rozprasza, składa z tronu wyniosłych i znikczemnia wielmożnych.

Żadna z tych siedmiu decyzji nie zasłużyła jednak na to, aby skomentował ją ktokolwiek z kierownictwa Konferencji Episkopatu Polski. Wydawałoby się, że skoro aż tylu członków KEP jest niemal równocześnie karanych przez Watykan, to powinniśmy usłyszeć jakieś wyjaśnienie sytuacji z ust innych członków tego gremium, a zwłaszcza od kierownictwa. Nic z tego. Biskupi konsekwentnie na ten temat milczą, tak jakby łudzili się, że wystarczy, iż wciąż mogą indywidualnie powiedzieć: „Mnie to przecież nie dotyczy”.

Oficjalna lista wstydu powstała, ale KEP usiłuje jej nie zauważać. Nie sposób jej istnieniu zaprzeczyć, bo to przecież decyzje watykańskie. Ale lepiej ją przemilczeć. A nuż się uda i znowu… przeczekamy? Mało tego, nikt z hierarchów nawet nie usiłuje tłumaczyć zdezorientowanym wiernym, co się właściwie dzieje, że oto dziś w niesławie odchodzi urzędujący biskup, o którym jeszcze wczoraj wolno było mówić wyłącznie dobrze i z namaszczonym poddaniem. Te niedopowiedzenia zostawiają miejsce dla nowych teorii spiskowych, które zapewne wybuchną z mocą za jakiś czas (tu dodać trzeba, że brak jawności i brak uzasadnienia decyzji o odwoływaniu skompromitowanych biskupów to przede wszystkim „zasługa” Watykanu, który pod tym względem wciąż tkwi w starej epoce).

Twórzmy – w takiej skali, w jakiej to możliwe – kościelne wspólnoty podstawowe dające wierzącym poczucie przynależności, skupione wokół Eucharystii i ubogich. Bądźmy Kościołem, a nie tylko narzekajmy, że nim za mało jesteśmy!

Zbigniew Nosowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Najważniejszy wniosek z tej całej historii to zatem wyleczenie się ze złudzeń (jeśli ktoś je jeszcze posiadał), że Konferencja Episkopatu Polski ze swym obecnym kierownictwem na czele jest w stanie odczytać znaki czasów i znaleźć jakąś drogę wyjścia z tej ślepej uliczki, w którą sama siebie (i nas wszystkich poniekąd) wprowadziła. Nie, nie jest w stanie i nie ma co na to liczyć. Tym większy zresztą mam szacunek dla wszystkich osób wykonujących w kościelnych strukturach oficjalnych olbrzymią pracę, aby je „nawracać na pokrzywdzonych”. Nie jest to bynajmniej praca syzyfowa, bo stopniowo przynosi owoce – tyle że osoby te nie są w stanie zmienić kluczowych elementów personalnych, mentalnych czy strukturalnych całej układanki.

Ale przecież nie w konferencji episkopatu pokładamy nadzieję, lecz w Bogu. „In God we trust”. Przestańmy wreszcie – my, świadomi katolicy, świeccy i duchowni – traktować tragiczny stan polskiego episkopatu jako wymówkę dla własnej bezczynności. Przestańmy zacierać ręce, z satysfakcją dodając: „a nie mówiłem”… Przestańmy liczyć na impulsy do odnowy Kościoła przychodzące z eklezjalnej góry. Historia mówi przecież, że taka odnowa zazwyczaj nie od góry się zaczyna.

Czas kościelnych wspólnot podstawowych

Nasz potężny kościelny polski transatlantyk wybrał – na mocy decyzji swych sterników – kurs prosto na mieliznę. I wpłynął na nią, wciąż będąc przekonanym o własnej wyjątkowości, o trafności wybranego kursu i o swej dziejowej misji. Zakopaliśmy się głęboko w piachu, ale bal na statku wciąż trwa, orkiestra gra, zapasy jedzenia są, pieniądze z rządowych źródeł płyną – można więc dalej tkwić na mieliźnie, tkwiąc zarazem w złudzeniu, że taki Kościół służy czemuś więcej niż celebrowaniu samego siebie.

Nie jesteśmy w stanie w tej sytuacji przejąć odpowiedzialności za cały statek, którego sternicy nie sprostali swemu zadaniu. Sprowadzanie go z mielizny ponownie na otwarte morze nie jest zresztą wykonalne i nie wiadomo, czy w ogóle potrzebne. Bo czy o remontowanie tego konkretnego statku nam powinno chodzić, czy też o możliwość dalszej podróży dla współpasażerów?

Być może w nowej epoce dziejów, w jaką wchodzimy, kościelność skuteczniej będzie się wyrażać nie poprzez wielkie transatlantyki gromadzące wszystkich, lecz poprzez różnorodność mniejszych jednostek pływających? Może pora teraz wcale nie na porzucanie wielkiego statku i dalszą samotną wędrówkę, wcale nie tylko na wodowanie szalup ratunkowych – lecz na to, by zejść na brzeg, nauczyć się szkutnictwa i budować swój nowy mniejszy statek? Swój – ale nie tylko dla siebie…

Podejmujmy więc odpowiedzialność na tyle, na ile możemy. Twórzmy – w takiej skali, w jakiej to możliwe – kościelne wspólnoty podstawowe dające wierzącym poczucie przynależności, skupione wokół Eucharystii i ubogich, otwarte na poszukujących i zagubionych, wychodzące do ludzi, a nie czekające na nich. Przestrzeni do działania jest dużo. Bądźmy Kościołem, a nie tylko narzekajmy, że nim za mało jesteśmy! 

Przeczytaj też: Ewa Kusz, „Kultura klerykalna a pedofilia”