Jeśli w sprawie nadużyć u dominikanów usłyszymy: „winni są tylko M. i Zięba”, będzie to jedynie fałszywy PR

Dlaczego dominikanie nie potrafili w latach dziewięćdziesiątych zapobiec strasznym praktykom jednego ze współbraci? Dlaczego w ostatnich kilku latach przestępca mógł znów krzywdzić?

Na początku 2017 roku zaprosiliśmy z narzeczoną o. Pawła M. na nasz ślub. Znaliśmy się od jakiegoś czasu, przede wszystkim z gry w siatkówkę z duszpasterstwem akademickim przy Freta w Warszawie.

Infantylizm i współczucie

W kontakcie osobistym to był niezwykle miły, spokojny i życzliwy człowiek, który wyróżnił się wśród współbraci nienarzucającym się stylem bycia – nie zwracał na siebie uwagi, nie wygłupiał się w grupie. Było jednak w jego zachowaniu coś infantylnego. Nie żeby to było rzadkie wśród duchownych, ale u niego trudno było dostrzec cokolwiek więcej. Może z wyjątkiem wyraźnego rysu pobożności maryjnej. W ogóle miałem go za człowieka niewątpliwie pobożnego.

W Kościele musimy skończyć z zakazem kwestionowania kościelnych guru

Bartosz Bartosik

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Kontakt z o. Pawłem określiłbym jako życzliwy, ale nigdy nie bliski – przynajmniej dla mnie – bo ze względu na wspomniany infantylizm trzymałem się na dystans.

Raz pojechaliśmy autem nad Jezioro Zegrzyńskie, ale z wyjątkiem gry w siatkę z nim i przypadkowo poznanym plażowiczem, spędziliśmy raczej czas oddzielnie. Potem o. Paweł zaproponował Kasi, mojej żonie, jak kilku innym osobom, by pomogła mu uporządkować zbiory klasztornej biblioteki.

Wiedzieliśmy, że w przeciwieństwie do innych księży nie celebruje Mszy świętych ani nie głosi homilii i nie mogło to być przypadkowe, bo nie słyszeliśmy o wyjątkach od tej reguły, a o. Paweł co najwyżej mógł podczas eucharystii zaśpiewać „Alleluja” lub przeczytać fragment Ewangelii. Słyszeliśmy też, że opiekuje się w klasztorze starszymi braćmi, jeździ z nimi do lekarzy i dobrze wywiązuje się z tych obowiązków. Myślę, że to umniejszenie o. Pawła w zakonie i liturgii w połączeniu z tym, co ja nazywam infantylizmem, a dla niektórych mogło być prostotą, wzbudzało sympatię albo jakiś rodzaj współczucia.

Na ślub nie przyjechał. Nie dał nawet jednoznacznej odpowiedzi, czy zamierza to zrobić. Śmialiśmy się nawet już potem, że pewnie nie kojarzy, kiedy była msza ślubna. Taka niejasna komunikacja była wtedy czymś powszednim w moich kontaktach z zakonnikami, co zresztą stało się jedną z przyczyn, dla których z niewieloma do dziś utrzymuję kontakt.

Pseudopobożna obudowa

W międzyczasie od jednego z nich dowiedzieliśmy się, że na Pawle M. rzeczywiście ciążą kary kanoniczne. I choć znajomy zakonnik nie powiedział wprost, o co chodzi – wspominał o klimatach sekciarskich i infantylnej pobożności – dla mnie stało się jasne, że niemal na pewno miało to podłoże seksualne. Gdyby było inaczej, to przecież po kilkunastu latach i długiej terapii oraz superwizji, w końcu należałoby choćby warunkowo te kary zawiesić.

Dziś wiele – ale zdecydowanie wciąż nie wszystko – się wyjaśniło. Oświadczenie wrocławskiego klasztoru, wywiad Artura Nowaka, publikacje w różnych mediach, ale też prywatne rozmowy, odsłaniają straszną prawdę o gwałtach, pobiciach, wyłudzeniach pieniędzy i innych formach działalności sekciarskiej Pawła M.

Wszystko było obudowane: przekonaniem o własnym, niezwykłym charyzmacie, złą teologią (świetnie to ujął dzisiejszy wrocławski przeor o. Wojciech Delik – „chrześcijańskie nazewnictwo i atrybuty, ale z mentalnością pogańską”), fatalnym kierownictwie duchowym, niejawnością struktur, zachowaniami mobbingowymi, zastraszaniem, używaniem mechanizmu kozła ofiarnego i innych manipulacjach. Ważną rolę odegrały szalenie popularne we współczesnej religijności demonologia i elementy charyzmatyczne.

Kto mu na to pozwolił

Nie chcę się jednak skupiać na o. Pawle. Pewnie jest socjopatą, zręcznym manipulantem, ale to zostawiam biegłym, prokuraturze i postępowaniu kanonicznemu. Tak po ludzku wszyscy musimy się zmierzyć z prawdą, że wielu potwornych przestępców przez 95 proc. swojego życia mogło być dobrymi ojcami, matkami, opiekunami itd.

W tej sprawie bardziej mnie jednak interesuje, jak dominikanie – ale pytanie dotyczy tak naprawdę całego Kościoła w Polsce – rozliczą się z tą przeszłością. Chodzi w pierwszej kolejności o stosunek do ofiar, opiekę nad nimi i zadośćuczynienie. Ale także o rozliczenie z własną postawą przez lata.

Jak zwrócił mi przytomnie uwagę Sebastian Duda, przecież Paweł M. nigdy nie pełnił wybieralnych funkcji w zakonie. Nie był przeorem wspólnot ani tym bardziej prowincjałem. Przy nim w strukturze poziomej było wielu współbraci, a w strukturze pionowej byli przełożeni i to na kilku szczeblach.

Ponieważ dominikanie chlubią się – i słusznie – historią jednej z najstarszych demokracji świata, to trzeba przeanalizować, jak ta demokracja (nie) zadziałała wobec przestępcy i ofiar. Dlaczego jako zakon bogaty materialnie i intelektualnie nie potrafili w latach dziewięćdziesiątych zapobiec tym strasznym praktykom – albo chociaż na wczesnym etapie ich zatrzymać? Dlaczego w ostatnich kilku latach przestępca mógł znów krzywdzić na tle seksualnym?

Dla jasności – nie mówimy o czynach pedofilskich, ale o seksualnym krzywdzeniu wielu kobiet, a także krzywdzeniu fizycznym kobiet i mężczyzn, głównie nastolatków i dorosłych.

Drugą postacią, która najczęściej pojawia się w dzisiejszych doniesieniach o przestępstwach w duszpasterstwach dominikańskich, jest Maciej Zięba. O. Ziębę czule wspominałem kilka tygodni temu z okazji jego śmierci. Był dla mnie autorytetem na pewnym etapie życia, ale jak wyszło mi z długich rozmów o autorytetach, stosunek do takich osób powinien mieć charakter rozwojowy. Najpierw autorytet nas czymś zdumiewa, więc staramy uczyć się od niego tego, co dobre, ale po pewnym czasie od autorytetu należy się odciąć. Od o. Macieja nauczyłem się wiele, wspominam go dobrze, choć z biegiem lat różniłem się z nim coraz bardziej.

W sprawie przestępstw o. Pawła trzeba dokładnie zbadać zachowania o. Zięby. Z mojej obecnej wiedzy wynika, że M. był pupilkiem Zięby, a to dlatego że osiągnął – użyję tu słowa, które w latach dziewięćdziesiątych wyparło wielu ludziom sumienie – sukces. Na msze przez niego celebrowane i do duszpasterstw przez niego prowadzonych przychodziły setki, może tysiące ludzi. Tym niemniej, o. Zięba po otrzymaniu pisemnych świadectw ukarał M. sankcjami, które trwały – pytanie, czy po drodze jakoś się nie zmieniały – do 2014 r., gdy zostały warunkowo, delikatnie poluzowane.

Jednocześnie jednak ofiary M. (a wraz z nimi o. Marcin Mogielski OP, wielki pozytywny bohater sprawy ks. Dymera, którą opisuje szczegółowo naczelny „Więzi” Zbigniew Nosowski) zwracają uwagę, że zostały przez o. Ziębę niemal całkowicie zignorowane. To też należy zbadać i wyjaśnić.

Jakkolwiek by było, martwi mnie w komunikacji dominikanów koncentrowanie się na winie M. i zaniedbaniach zmarłego niedawno o. Zięby. Je trzeba wyjaśnić. Ale przecież to za kadencji obecnego prowincjała Paweł dopuszczał się kolejnych przestępstw i nadużyć. Jego manipulacje nie mogą być wystarczającym wytłumaczeniem, bo przecież o tych manipulacjach zakon wie od ponad 20 lat! Po drodze zmieniali się przeorowie, superwizorzy, psychiatrzy, psychoterapeuci i teologowie.

Nie twierdzę, że tak będzie ostatecznie, ale gdyby komunikat po tym wszystkim miał brzmieć: „zbadaliśmy i wyjaśniliśmy sprawę, winni są M. i Zięba”, to należałoby go odrzucić jako fałszywy PR. Trzeba wskazać, jak nie zadziałały struktury i jak należy je zreformować, by działały w przyszłości.

Potrzebny nowy model

Na koniec dwa postulaty. Po pierwsze, musimy w Kościele zupełnie zmienić model posłuszeństwa i otworzyć się na rozmowę. Papież Franciszek już to zresztą robi – tak rozumiem proponowanie przez niego rozeznawania jako metody, która ma pozwolić na istnienie w Kościele wielu różnych nurtów naraz, aby „po owocach” ocenić, co jest właściwe – ale sprawa jest w powijakach.

Pamiętam, gdy w magazynie katolaickim „Dywiz” – cudownej przestrzeni – przed kilku laty zaczęliśmy debatę o kaznodziejstwie Adama Szustaka OP. To była krytyka, ale życzliwa i rzeczowa. Nie sugerowaliśmy niebezpieczeństw w osobie, ale szukaliśmy niebezpieczeństw w metodzie. Jaka na nas spadła krytyka, że tak nie można; że o. Adam nawrócił tyle i tyle osób; tyle i tyle utrzymał w Kościele itd. Mówiło tak zresztą wiele osób, które cenię. Debata była po prostu niemożliwa, bo już sama w sobie okazała się grzechem.

Po latach niewiele się zmieniło. Gdy moja redakcyjna koleżanka Ewa Buczek zwróciła uwagę na skandaliczne, toksyczne słowa Jacka Pulikowskiego o relacjach małżeńskich, dostała gonga solidarnie z różnych stron. Za podobne kwestionowanie kościelnych guru obrywali Monika i Marcin Gajdowie, Dawid Gospodarek i inni. Z tym trzeba skończyć – w Kościele musi być miejsce na dialog i różnorodność. Wierni nie są – i nie ma powodu, aby byli – od linijki. Różnorodność jest dobra i potrzebna, ale musi też być przezroczysta, by nie skrywała guru ani przestępców – na tle duchowym zbyt łatwo jedni mieszają się z drugimi.

Po drugie, nie wierzę w Kościół, który jest sam dla siebie. Omdlenia w Duchu Świętym, seanse modlitewno-uwielbieniowe czy szczególna moc niektórych kaznodziejów budzą moje najdalej idące wątpliwości. Nie znaczy to, że chcę tego zakazywać, ale jeśli rezultatem tych praktyk jest tylko „ulga na duchu”, własne dobre samopoczucie, przeświadczenie o uczestnictwie w cudownych wydarzeniach, to wątpię, by miało to coś wspólnego z Bogiem.

Może jestem zbyt surowy, nie wiem. Jednak dla mnie Kościół ma dwa kierunki działań – do Boga i do wszystkich ludzi. Mylnie można sądzić, że jeden jest pionowy, a drugi poziomy – przecież „cokolwiek uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, mnieście uczynili” (Mt 25,40). Ale Kościół ma sens tylko jeśli chwali Boga – powinien więc szczególnie dbać o piękno liturgii – i służy ludziom, a więc jest z cierpiącymi i ubogimi, a także rezygnuje z wpływów doczesnych do forsowania własnej agendy.

OD REDAKCJI: Zgodnie z prawem nie wolno publikować w mediach danych ani wizerunku osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe. Z tego powodu nie posługujemy się jednak nazwiskiem ojca Pawła M.

Przeczytaj też: Przebaczyłem. Chciałbym, żeby ksiądz, który mnie krzywdził, umarł jako człowiek, a nie synonim „pedofila”