W kierowanych przez jezuitów Sodalicjach dominowała postawa zaangażowania religijnego i społecznego, której istotą było kształtowanie świadomego chrześcijanina zdystansowanego wobec ideologii politycznych. Był to nurt przed wojną bardzo słaby, po wojnie – przynajmniej w Sodalicji – stosunkowo silny. Zarazem jednak był to nurt elitarny, wymagano od adeptów nieprzeciętnego zaangażowania religijnego, pracy nad sobą, budowania postawy apostolstwa. W praktyce oznaczał rozstawanie się z tradycjami łączenia katolicyzmu z nacjonalizmem i schematami upowszechnianymi w kręgach młodzieży katolickiej jeszcze w latach okupacji niemieckiej za pośrednictwem podziemnych wydawnictw SN czy NSZ. Integralną częścią tego horyzontu ideowego był oczywiście sprzeciw wobec materializmu, w tym marksizmu, ale akcent położono na pracę nad sobą, tworzenie niewielkich grup świadomych chrześcijan, bezpośrednie związki z Kościołem. Do bardziej chrześcijańskiej rzeczywistości miała prowadzić nie walka o zmiany ustrojowe, lecz przemiana ludzi, tworzenie chrześcijańskich elit, które mogą dalej promieniować.
Były to założenia trudne, nawet jeśliby warunki działania były bardziej sprzyjające. Nie akceptowali ich łatwo ci, którzy posiadali silniejsze predyspozycje do aktywności politycznej. Stąd poza aktywnością sodalicyjną, a w każdym razie poza jej centrum, znajdowała się „Kolumna Młodych”, ale także np. krakowski Klub Logofagów, skupiający młodzież, głównie katolicką, zainteresowaną dyskusją i konfrontacją poglądów dotyczących polityki, idei, kultury. [… ]
Zarysowane tu inicjatywy i działania mogły się rozwijać przez krótki czas – od jesieni 1945 r., kiedy wznowiły pracę wyższe uczelnie w największych miastach, do początku 1948 r., kiedy władze podjęły działania na rzecz likwidacji organizacji katolickich. Okres od początków roku 1948 do likwidacji Sodalicji jesienią 1949 r. był naznaczony wzmożoną inwigilacją i represjami. Epilogiem były procesy i doświadczenia więzienne, ale także – po 1956 roku – aktywność wielu wymienionych tu osób w katolickim życiu intelektualnym i społecznym.
To jest fragment artykułu. Pełny tekst – w kwartalniku WIĘŹ wiosna 2014 (dostępny także jako e-book).
