Książka Zarys krajobrazu zawiera zbiór artykułów dotyczących przebiegu zagłady Żydów na wsi i postaw, jakie przyjmowali wobec niej Polacy. Występują tu zróżnicowane ujęcia badawcze: od perspektywy antropologicznej, przez literaturoznawczą, studium przypadku, po próby zaprezentowania obliczeń statystycznych czy uporządkowania zjawisk w określone typy i schematy. Dzięki temu teksty autorów wzajemnie się uzupełniają.
Niewątpliwie autorzy wspólnie przekonani są o potrzebie przewartościowania utrwalonych stereotypowych opinii i wyobrażeń. Analizują rzadko do tej pory wykorzystywane źródła, przede wszystkim relacje ocalałych Żydów składane po wojnie w żydowskich komisjach historycznych oraz akta procesów prowadzonych na podstawie tzw. dekretu sierpniowego. Przedstawiają wnioski polemiczne wobec tych zawartych w pracach historycznych od wielu lat obecnych w obiegu naukowym, a także wobec przeświadczeń regularnie przywoływanych w debatach publicznych. Ponadto niektórzy autorzy zajmują się tematami dotychczas przemilczanymi, ich artykuły przynoszą zatem zupełnie nową wiedzę, w tym również próbę wyjaśnienia, kiedy i z jakich powodów dane zagadnienie zostało stabuizowane.
We Wstępie Krzysztof Persak dokonuje rekapitulacji obecnych w historiografii sposobów opisywania postaw Polaków wobec Żydów podczas Zagłady. Stwierdza, że w opisie dominowało „spojrzenie jednostronne, skoncentrowane na zagadnieniu pomocy Żydom i ich ratowania. Postawy negatywne – niechęć, wrogość, zachowania zbrodnicze – przez dziesięciolecia najczęściej pomijano, przemilczano, kamuflowano eufemizmami, bagatelizowano. Zdarzało się nawet cenzurowanie i fałszowanie ogłaszanych drukiem źródeł”.
W najnowszych badaniach autorzy zdecydowanie odchodzą od takiego jednostronnego ujmowania tematu. Na nierozerwalny związek jasnych i ciemnych aspektów udzielania Żydom pomocy wskazuje między innymi Jacek Leociak w książce Ratowanie. Opowieści Polaków i Żydów: „Dyskurs o pomocy ma dwa oblicza. Jasne – to opowieść o heroizmie, poświęceniu, altruizmie. Ciemne – o strachu przed zdradą sąsiadów, o szantażu, o podłości. Obie strony, jasna i ciemna, stanowią całość nierozdzielną”.
To jest fragment artykułu. Pełny tekst – w miesięczniku WIĘŹ nr 11-12/2012 (dostępny także jako e-book).
