„Portret humanisty” Pawła Czapczyka przedstawia i przypomina Zygmunta Kubiaka jako mitologa, filologa i w końcu szczególnego rodzaju eseistę. Poprzedziwszy swoje rozważania pytaniem „Eseisto – kim jesteś?”, Czapczyk określa Kubiaka jako eseistę zarówno służebnego, jak i kreatywnego. Eseista taki w swojej twórczości godzi odmienne stanowiska, relatywizuje spory, waży i przedstawia po równo cudze głosy, a jednocześnie nie jest mu obcy bardzo subiektywny zachwyt i uniesienie.
Autora Przestrzeni dzieł wiecznych nie interesowała literatura, która przeminie waz ze swoją epoką. Obchodziły go arcydzieła i o nich pisał, zaś inne książki, jak sam mawiał, zwyczajnie go nudziły. Napisaną przez siebie Literaturę Greków i Rzymian określił jako esej o „przygodach duszy wśród arcydzieł”. Dlatego też Czapczyk niemal utożsamia eseistykę Kubiaka z jego życiem, bo prawdziwe życie według Kubiaka toczy się tam, gdzie przebywają nasze myśli i uczucia. Kubiak, tak całkowicie oddany swojemu pisarstwu, spędzał życie właśnie w „przestrzeni dzieł wiecznych”.
Mimo że Portret humanisty obudowany jest specjalistycznym warsztatem naukowym, dokładnymi przypisami, kilkunastostronicową bibliografią i szczegółowym indeksem nazwisk, również tę książkę czyta się jak literacki esej, z każdą stroną wciągając się w błyskotliwą narrację, która prowadzi nas na spotkanie ze szczególną biografią prawdziwego humanisty. Czapczyk przywraca sens słowom i znaczeniom, których energia w dzisiejszych czasach już się wyczerpała, takim jak: humanista, twórca, człowiek żyjący przygodami ducha.
Cały tekst w miesięczniku WIĘŹ nr 1/2012 (dostępny także w wersji elektronicznej jako e-book).
