U podstaw książki Cezarego Kościelniaka „Nowe krytyki Kościoła” znajdują się dwa założenia: że Kościół w Polsce wkroczył w epokę posttischnerowską i że Kościół ten da się opisać w panoptycznym paradygmacie. Z tych dwóch źródeł wyrasta to, co autor nazywa „nowymi krytykami Kościoła”.
Cezary Kościelniak, filozof z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, rozpoczyna od tezy, że Kościół w Polsce odrzucił spadek filozofii dialogu ks. Józefa Tischnera. „W ostatnich latach Kościół popełnił grzech zaniechania i zapomnienia” – pisze autor. „Postawa dialogu w Kościele stawała się coraz rzadsza. Jednym ze skutków tego procesu jest powolne odseparowanie się Kościoła od sfery kultury i sfery kultury od Kościoła”. Symptomów posttischnerowskiego kryzysu jest wiele. Jednym z nich jest powstanie „sztuki przymiotnikowej” – zwanej chrześcijańską, co według Kościelniaka jest oznaką potrzeby konstruowania odrębnego świata i negowaniem konieczności dialogu. Innym symptomem jest brak w Kościele „strefy buforowej”, strefy pogranicza, w której byłoby miejsce na dialog, wzajemne porozumienie i dyskusję między Kościołem a kulturą. Do tego trzeba dorzucić kryzys polskiej teologii, która nie daje odpowiedzi na pytanie, jaką rolę powinien spełniać Kościół we współczesnej sytuacji społeczno-politycznej i coraz bardziej zsekularyzowanej przestrzeni publicznej. „Powstaje wrażenie, że teologia idzie swoją odrębną drogą, ignorując świat” – konstatuje Kościelniak. Do nieobecnych teologów należy dołączyć katolickich intelektualistów, których głos wewnątrz Kościoła jest niesłyszalny. Katoliccy intelektualiści „przyoblekli się w szatę urażonych i świadomie odosobnili się od świata humanistyki, literatury i sztuki”. Autor przyznaje, iż głos polskiego Kościoła wciąż pozostaje znaczący w sprawach publicznych, zupełnie jednak niesłyszalny jest w sferze kultury, gdzie oddał pole nowym formom krytyki.
Cały tekst w numerze miesięcznika WIĘŹ 10/2010
