Abeandry
OUTLET

Fragment książki

Od autora

Należy się przeglądaczowi tych tu notat możliwie najkrótsze wyjaśnienie.
Nieco ponad pół wieku temu, gdy redakcję „Twórczości” objął Jarosław Iwaszkiewicz (podówczas mój zwierzchnik w kierownictwie literackim u Arnolda Szyfmana w Teatrze Polskim), zostałem zaproszony do współpracy także i w odnawiającym się miesięczniku.
Terminować mi przyszło pod okiem Jerzego Lisowskiego. Dostawałem więc do omówienia różności pozostałe w spadku po realizmie socjalistycznym, w rodzaju powieści toruńskiego działacza, Zdzisława Wróbla, pod tytułem Inauguracja. Prawi ona o Łysogórskim, który „już trzeci miesiąc analizuje faszystowskie dramaty i powieści Kadena-Bandrowskiego” i o tym, że „trzeba stuknąć w reakcyjnych profesorów”.
Po jakimś czasie z poczynań recenzenckich udało mi się przesunąć do redakcyjnych not – i tak już zostało. Podpisywać się zacząłem kryptonimem Abe, wprędce rozwiązanym przez spisy treści „Twórczości”.
Pomysł wydrukowania w książce-wyboru stu spośród owych not zawdzięczam panu Pawłowi Kądzieli. Ułożyłem je chronologicznie, zaznaczając pod każdą miesiąc oraz rok ich ogłoszenia. Wprowadziłem trochę zmian stylistycznych oraz poprawień nie dopatrzonych w porę uchybień korekty.

======================================

PRZECIW MASKULINIZACJI, ZA POLSZCZYZNĄ ZAGINIONĄ

Maskulinizacji, i to radykalnej, zażądały feministki. W ich stowarzyszeniach żadna nie życzy sobie pozostać członkinią, każda mieni się członkiem. Nasi marszałkowie Sejmu z rzadka i niechętnie udzielają głosu którejś z posłanek, z reguły na mównicę powołują „panią poseł” (gdybyż choć: panią posła!): Naczelny redaktor „Gazety Wyborczej”, który by lubił stać się nie tylko opiniotwórcą, lecz także prawodawcą, chętnie daje posłuch brzydkiej modzie. Jakiś czas temu poświęcił artykuł zmarłej historyczce, którą nazwał ważnych książek autorem. Czy o Marii Skłodowskiej napisałby, że dwukrotnie została laureatem Nagrody Nobla – o tym mimo wszystko wątpię.
Odnoszę wrażenie takie oto: rodzaj męski przyznawany zostaje przede wszystkim stanowiskom i zawodom, by rzec, godnościowym. Powiada się: ministrowie, profesorowie, generałowie. (Nikt nie powie: żandarmowie.) Na miejscu dotychczasowym tkwią (na razie) zawody źle płatne: nie wychodzi z użytku nauczycielka, urzędniczka czy pielęgniarka. Ale jeszcze trochę- i się dowiemy, że się należywyrażać poprawnie: pani woźny, pani sprzątacz, pani księgowy; pani goniec – już jest. Prostytutka chyba pozostanie. Co jednak z osobami konsekrowanymi? Jakby ładnie brzmiało: matka przełożony lub siostra furtian!
Te myśli podsunął mi wydany przez Instytut Języka Polskiego PAN Mały slownik zaginionej polszczyzny, pod redakcją Felicji Wysockiej (Kraków 2003, wydawnictwo „Lexis”). Wdzięczni uczniowie i uczennica profesora Stanisława Urbańczyka, ułożywszy swój wokabularz, na karcie potytułowej przydali mu motto: ,,Wszystko, co było dawno znane, musi mieć swoje nazwisko, które potrzeba tylko w tym języku wyszukiwać i wydobywać.” (Jan Śniadecki).
Książka, o której mowa, zawiera około piętnastu tysięcy haseł. Dobiera wyrazy poświadczone przez dawne polskie słowniki, te sprzed Lindego. Chce pokazać urodę oraz bogactwo zróżnicowań w starej polszczyźnie – mogące się sprawdzić również współcześnie.
Ograniczę się do przykładów spomiędzy haseł na jedną zaledwie literę „P”. Wspomniana dopiero co „posłanka” ma swoją poprzedniczkę między innymi w „posełkini”, czyli ambasadorce (jak panna Suchocka – teraz przy Watykanie). „Prawo posadzić” znaczy (coś dla braci Kaczyńskich) zwołać posiedzenie sądu. „Posmyczny” – to między innymi: prędki, popędliwy, porywczy. „Postrzegać” wywodzi się z pierwotnego: przestrzegać przepisów. „Potem uszy nabijać” komuś – czyli naprzykrzać się gadaniem. „Potępienie” równoznaczne jest wzgardzie i pośmiewisku. „Potulać się” oznacza bycie komuś uległym. „Puki” jakieś – to hałas, rumor, bijatyka. „Pwa” – któż by pamiętał! – dowodzi ufności i nadziei. „Pytel”, który się do pewnego stopnia uchował, był to worek pokutny, stąd „słowa jak z pytla”. „Posromnie” równa się dzisiejszemu pokornie. „Poporząd” to obecne kolejno. „Poplecznik” określa kogoś, kto od tyłu osłania rębacza. „Pomdlić” zaś wymowniejsze jest z pewnością aniżeli osłabić. I wreszcie, czyż nie pięknie nazywać obłudnika „pokryćcem”?
Słownik zaginionej polszczyzny okazać się powinien niezmiernie przydatny w polemikach prasowych lub zwłaszcza rządowych. Z powodzeniem zasób jego zastąpić by powinien określenia dawno wytarte i ordynarne, na mało już kim robiące wrażenie, podobnie jak miny iście knajackie pana premiera Belki, które jakżeż trafnie podchwycili i rozpowszechniają co lepsi fotoreporterzy.

I 2005

Opis książki

Ta książka sprzedawana jest w kategorii Outlet. Są to najczęściej tytuły uszkodzone podczas transportu czy ekspozycji w księgarni oraz końcówki nakładów. Przecenione książki mogą posiadać uszkodzenia, takie jak przebarwienia, rysy na okładce, przetarcia. Książki z tej kategorii nie podlegają zwrotowi ani wymianie na książki pełnowartościowe. Liczba egz. ograniczona.

Zbiór miniszkiców wybitnego historyka literatury poświęconych ważnym postaciom polskiej humanistyki XX wieku, fascynująca kronika polskiej kultury ostatniego półwiecza, oglądana przez pryzmat życiorysów niejednokrotnie przemilczanych. Dar pamięci i spostrzegawczości pozwala autorowi wzbogacać nie tylko noty biograficzne. Znajdujemy tu także sensacyjne opowieści czy wzmianki o zapomnianych bądź nieznanych epizodach z życia literackiego i naukowego.

Książka „Abeandry” wspaniała, jakże potrzebna czasom współczesnym. Andrzej Biernacki pisze dla tych, którzy jeszcze wiedzą, co znaczy powiedzenie „ubita ziemia” albo „kwestia smaku”. („Arcana”)