Pytania o duszę Europy
OUTLET

To nie jest historia lekka, ┼éatwa i przyjemna. Bo chocia┼╝ czas, kt├│ry opisuje, by┼é wychodzeniem z wojny i pr├│b─ů powrotu do normalnego ┼╝ycia, to warunki tego ┼╝ycia nie by┼éy normalne. Kraj by┼é zrujnowany, poddany sowieckiej kontroli, rz─ůdzony przez komunist├│w, p┼éynne by┼éy granice mi─Ödzy tym, co legalne i dozwolone, a tym, co nielegalne i represjonowane. Elementarne wolno┼Ťci cz┼éowieka ÔÇô prawo spotykania si─Ö, dyskutowania, korespondencji, wyg┼éaszania krytycznych opinii ÔÇô niby istnia┼éy, ale w┼éadze mog┼éy je w ka┼╝dej chwili zakwestionowa─ç, uzna─ç za spisek. Pozosta┼éo┼Ťci konspiracji zaz─Öbia┼éy si─Ö z aktywno┼Ťci─ů legaln─ů, gdy┼╝ niekt├│rzy prowadzili podw├│jne ┼╝ycie, istnia┼éy te┼╝ praktyczne problemy, np. finansowania niekt├│rych dzia┼éa┼ä oficjalnych z pieni─Ödzy pochodz─ůcych z wojennej konspiracji. Ale nawet to, co np. w roku 1947 by┼éo normalne, rok p├│┼║niej wykracza┼éo poza tolerowan─ů norm─Ö. Ka┼╝dy rok przynosi┼é pogorszenie sytuacji, zaw─Ö┼╝enie tego, co w┼éadza by┼éa sk┼éonna tolerowa─ç.

Nie jest to historia heroiczna, cho─ç niekt├│re postacie tu opisane okaza┼éy heroizm w czasie wojny, podczas powstania warszawskiego. Wielu straci┼éo w├│wczas bliskich, niekt├│rzy wyszli poranieni fizycznie i psychicznie. Opisanych tu ludzi ┼é─ůczy┼éa ┼Ťwiadomo┼Ť─ç, ┼╝e wojna si─Ö sko┼äczy┼éa, czas walki z broni─ů w r─Öku nale┼╝y do przesz┼éo┼Ťci. Nie zamierzali kapitulowa─ç ani uchodzi─ç z kraju, podj─Öli pr├│b─Ö dzia┼éania w narzuconych warunkach. ┼ü─ůczy┼éo ich przekonanie o potrzebie wykorzystania szans i mo┼╝liwo┼Ťci jawnego dzia┼éania zmierzaj─ůcego do odbudowania wi─Özi spo┼éecznych, ideowych, politycznych, do tworzenia elit, by wzmacnia─ç si┼éy i dzia┼éa─ç na rzecz narodu i spo┼éecze┼ästwa w nowych okoliczno┼Ťciach. Wszystkich ┼é─ůczy┼éo przekonanie, ┼╝e narzucenie sowieckiej kontroli nad Polsk─ů jest nieszcz─Ö┼Ťciem, ale nie przekre┼Ťla mo┼╝liwo┼Ťci dzia┼éa┼ä na rzecz zmniejszenia konsekwencji tego nieszcz─Ö┼Ťcia. Stopie┼ä tego optymizmu by┼é zr├│┼╝nicowany i powa┼╝nie wp┼éywa┼é na wi─ůzanie si─Ö z jednym z opisywanych o┼Ťrodk├│w formowania inicjatyw i my┼Ťli.

Wi─Ökszo┼Ť─ç opisanych inicjatyw organizacyjnych i ideowych ko┼äczy┼éa si─Ö w wi─Özieniu. Nie jest to wi─Öc historia optymistyczna. Jej cz─Ö┼Ťci─ů s─ů ludzkie dramaty, strach, b├│l tych, w kt├│rych uderzy┼éy represje, oraz ich bliskich. Nie jest to te┼╝ jednak do ko┼äca historia pesymistyczna. Cho─ç w ko┼äcu lat czterdziestych, w okresie forsownej stalinizacji i poddania totalitarnym regu┼éom ┼╝ycia spo┼éecznego, ko┼äczy┼éa si─Ö mo┼╝liwo┼Ť─ç wyra┼╝ania autonomii, w┼éasnych pogl─ůd├│w, za zagro┼╝enie uwa┼╝ano nawet prywatne spotkania kilkuosobowych grup, s┼éusznie podejrzewaj─ůc, ┼╝e ┼é─ůczy je wrogo┼Ť─ç do systemu, pozosta┼éy wi─Özi mi─Ödzy lud┼║mi. Wi─Özi kole┼╝e┼äskie, zaufanie, zdolno┼Ť─ç do samodzielnego my┼Ťlenia i oceniania zjawisk oraz dzielenia si─Ö przemy┼Ťleniami prze┼éamywa┼éy totalitaryzm. Wprawdzie tylko w w─ůskim, izolowanym kr─Ögu, ale jednak. Gdy nadejdzie czas odwil┼╝y, te kontakty zaowocuj─ů, dadz─ů pocz─ůtek znacz─ůcym inicjatywom spo┼éecznym, ideowym, tak┼╝e politycznym. W owych w─ůskich kr─Ögach m┼éodzie┼╝y inteligenckiej trzeba widzie─ç zal─ů┼╝ek takich instytucji, jak Klub Krzywego Ko┼éa czy Klub Inteligencji Katolickiej, ale te┼╝ pewnych nurt├│w i kierunk├│w my┼Ťlenia oraz zwi─ůzanych z nimi ludzi z kr─Ög├│w uniwersyteckich, reprezentuj─ůcych rozmaite dziedziny nauki, zw┼éaszcza socjologi─Ö. Opisani tu ludzie byli bowiem aktywni w ┼╝yciu spo┼éecznym, intelektualnym, tak┼╝e akademickim przez kilka dziesi─Öcioleci i wydatnie przyczynili si─Ö do ┼éamania marksistowskich i po prostu konformistycznych schemat├│w. Jest to wi─Öc tak┼╝e pocz─ůtek historii znacz─ůcych elit intelektualnych, kt├│re po 1956 roku przyczynia┼éy si─Ö do kruszenia totalitaryzmu.