Społeczne uzupełnienie tarczy antykryzysowej. Kluczowe postulaty

Proponujemy cztery szczegółowe analizy i rekomendacje działań na rzecz grup, które szczególnie dotkliwie mogą doświadczać skutków pandemii, a które również wcześniej otrzymywały nieadekwatne wsparcie.

Tekst jest częścią ekspertyzy „Społeczne uzupełnienie tarczy antykryzysowej”. Pełny tekst ekspertyzy można pobrać tutaj.

Pandemia oraz będący jej następstwem kryzys społeczno-gospodarczy skłaniają do poszukiwania mechanizmów ochronnych – w szczególności dla osób, które znajdują się w trudnej sytuacji lub zostaną dotknięte skutkami powyższych zjawisk.

Rządowe „tarcze antykryzysowe” w dużej mierze koncentrują się na gospodarczych aspektach kryzysu i tych związanych ze stosunkami pracy. Te zagadnienia znajdujemy również w alternatywnych dla rządowych propozycjach reform, jak choćby w I i II Alercie gospodarczym. Równolegle zaczynają powstawać koncepcje działań odnoszących się do społecznych aspektów kryzysu i pozarynkowych podmiotów, które mogą się z nimi mierzyć, czego wyrazem są dostępne edycje Alertu społecznego.

W niniejszej publikacji proponujemy cztery bardziej szczegółowe analizy i rekomendacje działań na rzecz grup, które szczególnie dotkliwie mogą doświadczać skutków obecnej sytuacji, a które również przed pandemią były narażone na różne problemy i otrzymywały niekoniecznie adekwatne wsparcie. Zgodnie ze swymi zainteresowaniami i doświadczeniami badawczymi autorzy raportu skoncentrowali się na grupach takich jak osoby bezrobotne i doświadczające ubóstwa, osoby z niepełnosprawnościami, kobiety, osoby starsze i wymagające opieki długoterminowej.

Mamy świadomość, że katalog grup, które również wymagałyby szczególnej uwagi – zarówno w czasie pandemii, jak i po niej – jest dużo dłuższy (na przykład osoby bezdomne). W tym sensie nasza publikacja nie wyczerpuje tematu. Pretenduje jednak do bycia konstruktywnym wielogłosem w dyskusji na temat tego, gdzie i jakie występują obecnie problemy i zagrożenia społeczne oraz przy pomocy jakich działań i rozwiązań można im wyjść naprzeciw.

Autorami analiz są uznani eksperci z dziedziny polityki społecznej: prof. UW dr hab. Ryszard Szarfenberg, dr Rafał Bakalarczyk i Magdalena Kocejko. Partnerami tej specjalnej ekspertyzy są: Kolegium Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Open Eyes Economy Summit, Komitet Dialogu Społecznego Krajowej Izby Gospodarczej i Laboratorium „Więzi”.

KLUCZOWE POSTULATY

Rekomendacje przekrojowe

1. Uwzględnianie perspektywy różnych grup – w tym grup wielokrotnie wykluczonych i dyskryminowanych – w planowaniu i wdrażaniu polityk publicznych związanych z pandemią oraz nadciągającym kryzysem gospodarczym w rożnych obszarach i na wszystkich szczeblach.
2. Konsultowanie planowanych rozwiązań i sposobów ich wdrażania ze środowiskiem, którego te rozwiązania dotyczą.
3. Zbieranie danych, prowadzenie monitoringu dotyczącego wpływu pandemii i wdrażanych w związku z nią rozwiązań na sytuację poszczególnych grup, w tym zwłaszcza zbieranie danych w podziale na płeć, wiek, miejsce zamieszkania oraz danych o sytuacji osób z niepełnosprawnościami.

Postulaty dotyczące osób bezrobotnych i ubogich

1. Pilne uzupełnienie tarczy antykryzysowej o trzymiesięczne świadczenie kryzysowe dla osób, które miały umowy kodeksowe, ale zostały zwolnione w związku z zamknięciem części gospodarki. Wysokość tego świadczenia powinna wynosić 1500 zł netto. Obecnie wsparcie kryzysowe dla osób samozatrudnionych jest wielokrotnie wyższe niż to, na które mogą liczyć pracownicy zwalniani z pracy i rejestrujący się jako bezrobotni.
2. Pilne podwyższenie podstawowego zasiłku dla bezrobotnych do co najmniej 50 proc. płacy minimalnej, tzn. z 861,4 zł brutto w ciągu pierwszych trzech miesięcy do co najmniej 1300 zł brutto.
3. Zagwarantowanie w pełni zasiłku okresowego, który w przypadku braku dochodu powinien być równy kryterium dochodowemu (701 zł) w jednoosobowym gospodarstwie domowym, a nie, jak obecnie, minimum gwarantowanemu w wysokości 350 zł. Należy też natychmiast znieść skandaliczną kwotę ograniczającą wysokość zasiłku okresowego dla osób samodzielnie gospodarujących – od roku 2004 wynosi ona 418 zł.
4. Zaprojektowanie gruntownej reformy wsparcia pieniężnego dla bezrobotnych (zasiłki dla bezrobotnych i zasiłki okresowe z pomocy społecznej) oraz umieszczenie jej założeń w strategii przeciw ubóstwu, która musi być przyjęta w 2020 r. jako warunek otrzymania środków z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach perspektywy finansowej 2021–2028.

Przeczytaj pełną ekspertyzę: „Konieczne uzupełnienie tarczy świadczeniowej przeciw ubóstwu”

Postulaty dotyczące osób z niepełnosprawnościami

1. Podjęcie natychmiastowych – wypracowanych wspólnie ze stroną społeczną i skoordynowanych pomiędzy poszczególnymi resortami – działań mających na celu udzielenie wsparcia w placówkach całodobowych już dotkniętych COVID-19 i powstrzymanie transmisji do kolejnych placówek.
2. Zapewnienie pełnej dostępności informacji o pandemii i wprowadzanych w związku z nią rozwiązaniach i obostrzeniach dla osób z różnymi niepełnosprawnościami (treści w języku migowym, języku łatwym, zapewnienie dostępności cyfrowej).
3. Zagwarantowanie, że usługi niezbędne do codziennego funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami są w czasie pandemii traktowane jako kluczowe, a osoby świadczące te usługi mają zagwarantowany niezbędny sprzęt ochrony osobistej. Dodatkowo istotne jest zapewnienie, że w sytuacji kryzysu gospodarczego nie nastąpi zmniejszenie zakresu i skali świadczonych usług społecznych, a postulowane przez środowisko osób z niepełnosprawnościami usługi (m.in. asystencja osobista) będą rozwijane.
4. Przeprowadzenie procesu deinstytucjonalizacji – rozumianego jako proces przejścia z placówek całodobowych do mieszkania w społeczności – przy jednoczesnym rozwoju usług społecznych (w tym usługi asystencji osobistej) i zapewnieniu ich dostępności dla osób z różnymi niepełnosprawnościami. Proces ten powinien zostać przeprowadzony na podstawie krajowej strategii wypracowanej przy udziale różnych stron, z określonym harmonogramem, wskaźnikami i precyzyjnymi instrumentami finansowania ich realizacji.
5. Prowadzenie aktywnych działań mających na celu utrzymanie zatrudnienia przez już pracujące osoby z niepełnosprawnościami i wspierające poszukiwanie trwałego zatrudnienia przez kolejne, m.in. poprzez utrzymanie projektów z Europejskiego Funduszu Społecznego, których celem jest poprawa sytuacji osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy jako elementu działań antykryzysowych.

Przeczytaj pełną ekspertyzę: „Konieczna tarcza ochronna dla osób z niepełnosprawnościami”

Postulaty dotyczące kobiet

1. Pilne uruchomienie działań mających na celu ochronę kobiet, w tym kobiet z niepełnosprawnościami, przed przemocą domową poprzez wprowadzenie rozwiązań postulowanych przez środowisko organizacji działających w tym obszarze i w konsultacji z tym środowiskiem.
2. Zapewnienie, aby prawa kobiet dotyczące seksualności i rozrodczości, w tym prawa kobiet z niepełnosprawnościami, były przestrzegane także w czasach pandemii, a stosowane ograniczenia były faktycznie konieczne z powodów bezpieczeństwa i oparte były na wiarygodnych dowodach i faktach. W szczególności dotyczy to procedur związanych z ciążą, porodem i połogiem.

Przeczytaj pełną ekspertyzę: „Konieczna tarcza ochronna dla kobiet”

Postulaty dotyczące osób starszych i opiekunów osób zależnych

1. Stopniowe podnoszenie nakładów na opiekę długoterminową do średniego poziomu dla krajów rozwiniętych (a więc z około 0,4 proc. PKB do 1,7 proc. PKB) i rozpoczęcie dyskusji nad wprowadzeniem dodatkowego strumienia finansowania opieki za sprawą wzorowanego na modelu niemieckim społecznego ubezpieczenia pielęgnacyjnego.
2. Zachowanie ciągłości i dalszy rozwój usług opiekuńczych w warunkach domowych. Usługi muszą być przynajmniej w pewnym zakresie kontynuowane, a docelowo należy znacznie rozszerzyć ich wymiar, dostęp do nich, a także zmniejszyć koszty ponoszone przez odbiorców tych usług.
3. Przygotowanie, wyposażenie i szczególne wynagrodzenie opiekunek na czas pandemii. Wypracowanie obowiązującego standardu świadczenia usług opiekuńczych w domach w warunkach zagrożenia epidemicznego, wyposażenie opiekunek w instruktaż wykonywania tej profesji w warunkach pandemii, odpowiedni sprzęt ochrony osobistej, a także wprowadzenie dodatków do wynagrodzeń związanych z pracą w szczególnie trudnych warunkach.
4. Wypracowanie i monitorowanie standardów bezpieczeństwa i jakości usług opiekuńczych nie tylko w okresie pandemii. Potrzebne jest rozporządzenie regulujące kwalifikacje opiekunek, standardy ich zatrudnienia, zakres obowiązków oraz podstawowy standard ich wykonywania, egzekwowania i monitorowania.
5. Upowszechnienie łatwo dostępnych (innych niż opiekuńcze) usług dla seniorów pozostających w domu. Należy osadzić trwale w ustawodawstwie usługi pomocowe (także z wykorzystaniem pomocy sąsiedzkiej i wolontariatu), których przyznawanie nie wymagałoby wywiadu środowiskowego, a ich świadczenie – szczególnych kwalifikacji. Pozwalałoby to na niedrogie i szybkie zapewnienie podstawowego wsparcia, szczególnie ważnego w okresie zagrożenia epidemicznego.
6. Rozwijanie wsparcia środowiskowego poza domem i dostosowanie go do realiów pandemii. Na okres pandemii konieczne jest wypracowanie zasad działania tego rodzaju instytucji w trybie innym niż w ramach placówek dziennego pobytu, ale z zachowaniem możliwości kontaktu, uczestnictwa, integracji dla osób starszych.
7. Rozwój zdalnego wsparcia, opieki i pomocy medycznej (teleopieka, telemedycyna).
8. Zapewnienie rozwoju i trwałości inicjatyw międzypokoleniowych i senioralnych (na przykład za pośrednictwem rozbudowy programu ASOS, który powinien być znacznie bardziej niż dotąd dofinansowany).
9. Wykorzystanie do projektowania i wdrażania polityki publicznej organizacji seniorskich i ciał konsultacyjnych, takich jak rady seniora.
10. Zapewnienie wsparcia usługowego dla opiekunów, m.in. psychologicznego, informacyjnego, szkoleniowego oraz przede wszystkim o charakterze wytchnieniowym. Należy bardzo rozszerzyć zakres rządowego programu „Opieka wytchnieniowa” (w 2020 roku to jedynie 80 mln na cały kraj), a docelowo zagwarantować dostępność tego typu usługi dla mieszkańców każdej gminy.
11. Wsparcie w godzeniu pracy z opieką, m.in. poprzez rozszerzenie prawa do telepracy i elastycznego czasu wykonywania obowiązków zawodowych przez opiekunów.
12. Zabezpieczenie socjalne niemogących pracować zawodowo opiekunów osób starszych poprzez upowszechnienie dostępu do świadczeń finansowych i podniesienie ich wysokości.

Przeczytaj pełną ekspertyzę: „Konieczna tarcza ochronna dla seniorów i w sferze opieki”