Do uporania się z polskim antysemityzmem potrzebne jest podejście systemowe, wręcz przygotowanie krajowego programu przeciwdziałania antysemityzmowi – wynika z dokumentu Otwartej Rzeczpospolitej.
Otwarta Rzeczpospolita – Stowarzyszenie przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii – w tym roku obchodzić będzie 25-lecie istnienia. Za ważny akcent na rozpoczęcie tego jubileuszowego roku można uznać konferencję prasową w Warszawie 26 stycznia, podsumowującą projekt „Antysemityzm w Polsce: definicja, monitorowanie, skuteczne przeciwdziałanie”, który realizowany był od listopada 2021 do grudnia 2023 roku. Jednym z jego owoców jest zwięzła broszura, dostępna bezpłatnie na stronie Otwarta.org, zatytułowana „Antysemityzm w Polsce. Praktyczny przewodnik”.
Projekt Otwartej Rzeczpospolitej stawiał sobie za cel przyjrzenie się specyficznemu polskiemu kontekstowi zjawiska antysemityzmu, jego zdefiniowanie, monitorowanie i przeciwdziałanie mu. W tym celu zgromadzono zespół ekspertów z różnych dziedzin: prawa, socjologii, psychologii, antropologii kulturowej, historii i literaturoznawstwa, którego pracę koordynowała merytorycznie dr Dominika Bulska.
Do tej pory monitorowanie wypowiedzi i aktów antysemickich rzadko kończyło się ukaraniem autorów czy sprawców. Zgłaszane przez Otwartą Rzeczpospolitą oraz indywidualne osoby skargi do prokuratury na ogół były oddalane, m.in. pod pretekstem, że nie ma bezpośredniego styku między antysemicką wypowiedzią a osobą, która poczuła się znieważona. Zdarzało się też, że domagano się od osoby pozywającej, by udowodniła, że jest narodowości żydowskiej.
W Polsce, kraju praktycznie bez Żydów, wciąż dochodzi do różnych wystąpień antysemickich, czego jaskrawym przykładem było kilka tygodni temu skandaliczne zachowanie posła Grzegorza Brauna, gaszącego świecznik chanukowy w Sejmie.
W świetle badań zaledwie co dziesiąty Polak podziela (potępiony przez Kościół posoborowy) antysemityzm tradycyjny, a mianowicie pogląd, że Żydzi są odpowiedzialni za śmierć Chrystusa. Dużo większy procent jest podatny na antysemityzm nowoczesny, zrodzony w XIX wieku, epoce nacjonalizmów – głoszący, że Żydzi zagrażają państwom narodowym, ponieważ dążą do władzy nad światem.
Po 1945 roku u nas doszła do tego jeszcze idea „żydokomuny”, a z kolei współcześnie przekonanie, że Żydzi wykorzystują swoją pozycję ofiary, a Polaków niesłusznie obwiniają o współudział w Holokauście. Należy więc brać pod uwagę, że w Polsce podglebiem wypowiedzi i aktów antysemityzmu są trwałe kody kulturowe.
Na użytek praktyczny w „Przewodniku” proponuje się więc ogólną definicję brzmiącą najkrócej: „Antysemityzm to takie zachowania, które szkodzą Żydom dlatego, że są Żydami”. Jednocześnie autorom opracowania przyświecała idea, że antysemityzm to nie jest tylko problem polskich Żydów, lecz także problem Polaków. Nie wolno tolerować takich rzeczy, jak symboliczne spalenie Statutu Kaliskiego na rynku w Kaliszu. Antysemityzm obraża wszystkich obywateli, godząc w dobre imię Polski.
W wypowiedziach występujących na konferencji współrealizatorek projektu, Dominiki Bulskiej, Agnieszki Haskiej i Aleksandry Gliszczyńskiej-Grabias, mocno podkreślano, że do uporania się z polskim antysemityzmem potrzebne jest podejście systemowe, wręcz przygotowanie krajowego programu przeciwdziałania antysemityzmowi. Padły konkretne propozycje, by sporządzić szczegółowy katalog rozstrzygnięć, przekonać się, jaka jest skala umorzeń, a także by – w porozumieniu z Ministerstwem Sprawiedliwości – zorganizować szkolenia w tym zakresie dla sędziów i prokuratorów.
„Praktyczny podręcznik” został dobrze przyjęty w wielu środowiskach. We współpracy ze stowarzyszeniem Super Lex Omnia rozesłano go już do blisko 400 urzędów i 60 prokuratur.
W trakcie konferencji zaprezentowano też trzy kilkuminutowe animacje, z apelem „Nie rób drugiemu, co antysemickie”, wyjaśniające, czym jest, a czym nie jest antysemityzm.
W krótkim podsumowaniu Paula Sawicka, przewodnicząca Rady Programowej Otwartej Rzeczpospolitej, wyraziła przekonanie, że „nasza praca nie jest syzyfowa”. Wzrasta bowiem świadomość wagi problemu walki z antysemityzmem. Jednak antysemickie hasła mają w polskim społeczeństwie pewien „podkład” w postaci kodów kulturowych, których zmiana jest zadaniem żmudnym, na lata. „Choć na razie taka zmiana jest marzeniem, to nie znaczy, że mamy nie działać”.
Przeczytaj też: Antysemityzm ludzi łagodnych i dobrych
Cezary Gawryś
