Nie oczekujmy od Franciszka „wyczerpującego słowa” na problemy Kościoła i świata

Może to jest najciekawszy rys Franciszka oraz całego pontyfikatu: nie papież porywający tłumy, a wyraźnie zmęczony wiekiem i sytuacją.

„Nie uważam, że należy oczekiwać od papieskiego nauczania definitywnego lub wyczerpującego słowa na temat wszystkich spraw dotyczących Kościoła i świata” – to zdanie wydaje mi się być może najważniejsze do zrozumienia Franciszka. Pada w adhortacji „Evangelii gaudium”, wydanej kilka miesięcy po wyborze.

Papież z Argentyny zafundował przez ostatnią dekadę wierzącym i niewierzącym całą paletę emocji dotyczących jego osoby. I swoich własnych działań. Od zaskakującego „Dobry wieczór” w pierwszym wystąpieniu, poprzez zauroczenie ludzi bezpośrednim stylem bycia, wewnątrzkościelne osamotnienie (jest takie słynne zdjęcie, gdy Franciszek siedzi sam, a w oddali gawędzą ze sobą biskupi), inspirujące przemówienia i teksty, aż po bezradną modlitwę na skąpanym w deszczu Placu św. Piotra w pandemii i ogromne kryzysy wizerunkowe: przede wszystkim ten związany z Chile i – całkiem niedawno – z wojną w Ukrainie.

Gdy opadł pierwszy entuzjazm, okazało się, że papież nie zmieni gruntownie Kościoła. Po pierwsze – bo nie może (to za duża, zbyt oporna instytucja, by odmieniała ją jednostka), a po drugie: sam działa w obrębie takiego a nie innego systemu (potrafi w dodatku zarządzać nim żelazną ręką). Może też przesuwać akcenty w nauczaniu, ale nie pokusi się o jego gruntowną rewizję (kiedyś w jednym z wywiadów rzucił odnośnie zniesienia celibatu księży: „Któryś następca pewnie to zrobi, ale nie ja…”). Inna sprawa, że – jak się wydaje – reformatorski zapał Franciszka już się wyczerpał…

I może to właśnie jest najciekawszy rys papieża z Argentyny oraz całego pontyfikatu: nie Franciszek porywający tłumy, a wyraźnie zmęczony wiekiem, kondycją i sytuacją. Okazujący zniecierpliwienie. Wypowiadający się na ważne tematy z niespotykaną, łagodnie mówiąc, niefrasobliwością (wyobrażaliście sobie wcześniej, by papież zaczynał wypowiedź od: „jak słyszałem…”?). Swobodą, która okazywała się czasem zwyczajnie nieroztropna.

Tyle że widzę ją dziś jako element większej całości, jego programu, koncepcji zarysowanej w przywołanym na początku cytacie: ten papież naprawdę nie chce być autorytetem w sztywnym rozumieniu tego słowa. I jest w tym konsekwentny (w dodatku potrafi, co wcale nieoczywiste, zrewidować swój pogląd, przyznać się do błędu). Pamiętamy, jak w dyskusji nad sytuacją osób rozwiedzionych zrezygnował z autorytarnych rozstrzygnięć, odkładając linijkę, zostawiając ludziom przestrzeń do decyzji, a teologom – do interpretacji? (Jednocześnie przyznajmy, że robił wyjątki, bywał nieprzejednanie surowy – na przykład wobec zwolenników Mszy trydenckiej).

Ale miało to też drugą stronę medalu: jako człowiek wyzbyty aury wielkiego urzędu mógł się zwyczajnie mylić, nie rozumieć, powiedzieć głupotę (zdarzało mu się to w pierwszych miesiącach wojny w Ukrainie). Ciekawe zresztą, że zapytany jakiś czas temu, jak reaguje na tych, którzy krytykują jego postawę po 24 lutego 2022 roku, odpowiedział tylko coś w stylu: a jak mam reagować? Mają do tego pełne prawo. Dodał nawet (to było do jezuitów): nie brońcie papieża, starajcie się zrozumieć ból tych osób.

Wielu miało i ma z nim problem: w końcu przyzwyczailiśmy się do wizerunku przywódcy, który rozstrzyga sprawy (a w kwestiach geopolitycznych ma, najlepiej, dokładnie takie samo zdanie jak większość Polaków…); który mówi, jak jest; który zawsze ze swoimi diagnozami, przynajmniej we własnym mniemaniu, trafia.

Ten nie zawsze trafia. I w sumie to dobrze. „Ideałów” mieliśmy na tronie Piotrowym na przestrzeni wieków dużo, ludzkich ludzi całkiem niewielu…

Przeczytaj też: Franciszek. Dziesięć nieprzewidywalnych lat