Religia z natury jest niedopasowana do wypowiedzenia Niewyrażalnego, a jednak to właśnie w tym niedopasowaniu ujawnia się jej sens. Gdy próbujemy je porzucić, pozostajemy ślepi na Tajemnicę, która nie mieści się w żadnym języku, a jednak bez niej świat traci swój wymiar głębi.
Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” zima 2025. W wolnym dostępie można przeczytać jedynie jego fragment. W całości jest otwarty tylko dla prenumeratorów naszego pisma i osób z wykupionym pakietem cyfrowym. Subskrypcję można kupić TUTAJ.
Karol Grabias: Biblia – tak jak wszystkie święte teksty – to w ostateczności książka. Od czasów starożytnych do dziś trwają spory nie tylko o to, co mówi Biblia, ale także jak w ogóle należy ją czytać. Jedni twierdzą, że tekst „mówi sam za siebie”, inni – że bez narzędzi interpretacji nie da się zrozumieć nawet Ewangelii. Co właściwie różni starą egzegezę biblijną od współczesnej hermeneutyki filozoficznej – i dlaczego obu nadal potrzebujemy?
Marek Szulakiewicz: Zestawienie hermeneutyki technicznej z hermeneutyką filozoficzną ma przede wszystkim sens historyczny, a nie filozoficzny. To prawda, że tradycja biblijnej egzegezy sięga starożytności i średniowiecza, kiedy interpretacja tekstów świętych była fundamentem życia religijnego i moralnego. Egzegeci starali się wydobyć prawdziwy sens Biblii, rozumiany wielowarstwowo: literalnie, alegorycznie, moralnie i mistycznie. Tekst biblijny uchodził za natchniony i autorytatywny, dlatego jego właściwe odczytanie wymagało zarówno znajomości języka i kontekstu historycznego, jak i oparcia się na tradycji interpretacyjnej oraz komentarzach autorytetów. Celem interpretacji było ukazanie wiernym znaczenia Pisma i prowadzenie ich ku właściwemu życiu duchowemu.
Tego typu egzegeza miała charakter hermeneutyki technicznej: była metodą opartą na jasno określonych regułach poprawnej interpretacji. Koncentrowała się na narzędziach umożliwiających odtworzenie intencji autora, ustalenie sensu literalnego i wyjaśnienie niejasnych fragmentów. Zbliżało ją to do filologii czy prawoznawstwa, ponieważ traktowała interpretację jako rzemiosło wymagające biegłości w technikach gramatycznych, filologicznych i historycznych. Hermeneutyka ta była więc sztuką posługiwania się określonymi procedurami, które miały zapewnić możliwie wierne i adekwatne odczytanie sensu tekstu.
Człowiek religijny staje się nim nie dlatego, że osiągnął pełnię prawdy w odróżnieniu od innych, lecz dlatego, że żyje nadzieją i pozostaje ciągle poszukującym
Inaczej jest z hermeneutyką filozoficzną, która wyłania się w XX wieku, a reprezentują ją Gadamer, Heidegger czy Ricoeur. Mamy tu do czynienia nie tylko z przesunięciem akcentu z metody na filozofię, lecz także z głęboką przemianą samego rozumienia hermeneutyki. Przestaje ona być zestawem technicznych reguł poprawnej interpretacji, a staje się sposobem myślenia dotykającym fundamentalnych pytań o sens, rozumienie i o człowieka jako istotę historyczną oraz językową. Kluczowe staje się pytanie o możliwość samego rozumienia – sposobu, w jaki przyswajamy zewnętrzny świat – i właśnie w tym pytaniu widoczne są jej źródła kantowskie.
Wykup prenumeratę „Więzi”
i czytaj bez ograniczeń
Pakiet Druk+Cyfra
-
- 4 drukowane numery kwartalnika „Więź”
z bezpłatną dostawą w Polsce - 4 numery „Więzi” w formatach epub, mobi, pdf (do pobrania w trakcie trwania prenumeraty)
- Pełny dostęp online do artykułów kwartalnika i treści portalu Więź.pl na 365 dni (od momentu zakupu)
- 4 drukowane numery kwartalnika „Więź”
Wesprzyj dodatkowo „Więź” – wybierz prenumeratę sponsorską.
Jeśli mieszkasz za granicą Polski, napisz do nas: prenumerata@wiez.pl.
Od nowego roku cena prenumeraty wzrośnie do 139,32 zł
Pakiet cyfrowy
- Pełny dostęp online do artykułów kwartalnika i treści portalu Więź.pl (od momentu zakupu) przez 90 lub 365 dni
- Kwartalnik „Więź” w formatach epub, mobi, pdf przez kwartał lub rok (do pobrania
w trakcie trwania prenumeraty)
Wesprzyj dodatkowo „Więź” – wybierz prenumeratę sponsorską.
Ceny pakietów cyfrowych w 2026 r. bez zmian.
Marek Szulakiewicz – ur. 1959, filozof kultury, prof. dr hab., kierownik Katedry Teorii Kultury i Religii na Wydziale Politologii i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Autor książek, m.in. Religia i czas, Uczyń nas otwartymi. Studia z filozofii otwartości, Człowiek i jego sprawy. Eseje filozoficzne, Naznaczeni tymczasowością. Wprowadzenie do teorii istnienia oraz wielu artykułów poświęconych hermeneutyce filozoficznej, problematyce czasu, wolności i otwartości, które bada w perspektywie współczesnej kultury, religii i antropologii.
Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” zima 2025 w dziale „Popołudnie wiary”.
Przeczytaj także
