Wspólnoty ukośne przypominają, że życie społeczne nie wyczerpuje się w konflikcie mas i elit, a przestrzenie spotkania „na skos” mogą osłabiać toksyczną symetrię podejrzliwości.
Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” jesień 2025. W wolnym dostępie można przeczytać jedynie jego fragment. W całości jest otwarty tylko dla prenumeratorów naszego pisma i osób z wykupionym pakietem cyfrowym. Subskrypcję można kupić TUTAJ.
Opublikowane niemal 100 lat temu słynne dzieło Bunt mas hiszpańskiego socjologa i filozofa José Ortegi y Gasseta zaczynało się tymi słowami:
Jesteśmy obecnie świadkami pewnego zjawiska, które, czy tego chcemy, czy nie, stało się najważniejszym faktem współczesnego życia publicznego w Europie. Zjawiskiem tym jest osiągnięcie przez masy pełni władzy społecznej. Skoro masy już na mocy samej definicji nie mogą ani nie powinny kierować własną egzystencją, a tym mniej panować nad społeczeństwem, zjawisko to oznacza, że Europa przeżywa obecnie najcięższy kryzys, jaki może spotkać społeczeństwo, naród i kulturę1.
Trudno oprzeć się wrażeniu, że równie dobrze w ten sposób mógłby się zaczynać – choć z pewną zmianą akcentów – wstęp do współczesnej analizy konfliktu mas z elitami, której autor z niepokojem odmalowuje demokrację liberalną jako samotną wyspę na wzburzonym morzu populizmu.
Ortega y Gasset jak w soczewce skupia wszystkie odruchy elit wobec mas domagających się prawa do własnej formy podmiotowości: lęk przed przekazaniem sterów instytucji demokratycznych tym, którzy jej w pocie czoła nie wymyślali; uznanie widma faszyzmu i bolszewizmu – ideologii mających masowość w swoim DNA – za uzasadnienie paternalistycznej postawy wobec „motłochu”; pogardę dla jego braku zainteresowania „wysoką kulturą”; nieufność do zbyt silnego państwa narodowego oraz instynktowne upodobanie do europejskiego federalizmu jako formy bardziej „cywilizowanej” i odpowiedniej dla zachodniego systemu kulturowo-politycznego.
Wykup prenumeratę „Więzi”
i czytaj bez ograniczeń
Pakiet Druk+Cyfra
-
- 4 drukowane numery kwartalnika „Więź”
z bezpłatną dostawą w Polsce - 4 numery „Więzi” w formatach epub, mobi, pdf (do pobrania w trakcie trwania prenumeraty)
- Pełny dostęp online do artykułów kwartalnika i treści portalu Więź.pl na 365 dni (od momentu zakupu)
- 4 drukowane numery kwartalnika „Więź”
Wesprzyj dodatkowo „Więź” – wybierz prenumeratę sponsorską.
Jeśli mieszkasz za granicą Polski, napisz do nas: prenumerata@wiez.pl.
Pakiet cyfrowy
- Pełny dostęp online do artykułów kwartalnika i treści portalu Więź.pl (od momentu zakupu) przez 90 lub 365 dni
- Kwartalnik „Więź” w formatach epub, mobi, pdf przez kwartał lub rok (do pobrania
w trakcie trwania prenumeraty)
Wesprzyj dodatkowo „Więź” – wybierz prenumeratę sponsorską.
Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” jesień 2025 jako część bloku tematycznego „Lud i elity – konflikt nieuchronny?”.
Pozostałe teksty bloku:
„Czy pogarda dla ludu jest warunkiem przynależności do patrycjatu?”, Jarosław Flis w rozmowie z Bartoszem Bartosikiem
„Masy kontra elity – potrzeba uznania czy walka o zasoby”, dyskutują Anna Giza-Poleszczuk, Paweł Bukowski, Piotr Kulas i Kacper Mojsa
