Twórczość Czesława Miłosza tworzy arkę, na której pokładzie mogą spotkać się ludzie odporni na pokusy świeckich utopii, a zarazem przeczuwający fałsz w spokoju wiary będącym „po prostu samozadowoleniem”; ci, którzy nie są i nie chcą być posiadaczami prawdy.
W 1973 r. w czasopiśmie „TriQuarterly”, wydawanym przez Northwestern University w Evanstone (Illinois) ukazał się po angielsku kilkustronicowy esej Czesława Miłosza pt. Shestov or The Purity of Despair, umieszczony potem w zbiorze Emperor of the Earth. Modes of Eccentric Vision (Berkeley 1977). Esej ów, w autorskim przekładzie, opublikowany został po polsku w 1979 r. na łamach „Zapisu”, a sześć lat później autor włączył go do książki Zaczynając od moich ulic, wydanej przez paryską „Kulturę”. Chyba nie wiedząc o tej decyzji, podziemna oficyna CDN umieściła równocześnie ten sam tekst w tomie Poszukiwania. Wybór publicystyki rozproszonej, dostępnym w kraju (w tej mierze, rzecz jasna, w jakiej publikacje drugoobiegowe dostępne były).
Opowiadam szczegółowo o dziejach tego niewielkiego szkicu, bo do końca dekady lat osiemdziesiątych Szestowa albo czystość rozpaczy czytało się – z przejęciem – z książki wymienionej tu jako ostatnia: w porównaniu z innymi wydawnictwami bezdebitowymi porządnie zszytej i opatrzonej w rzetelną notę bibliograficzną, a przecież, jak to w takich wydawnictwach, wydrukowanej na brzydkim, grubym papierze, gęsto, czcionką maszynową. Przy całej niewygodzie dawało to czytelnikowi poczucie wtajemniczenia, obcowania z treściami dla wybranych, poza wiedzą powszechną.
Zresztą owo wrażenie nie stanowiło koniecznie zupełnej iluzji: właśnie chyba przy lekturze Poszukiwań zaczęło do mnie docierać, że ten Miłosz, jakiego sobie dotąd wyobrażałem, szeroko znany po Noblu Miłosz-moralista, autor kilku linijek zamieszczonych na gdańskim pomniku Poległych Stoczniowców (Który skrzywdziłeś…), a przede wszystkim autor Zniewolonego umysłu, to pałuba, sylwetka karykaturalnie zniekształcona. Wiem, że przyznaję się w ten sposób do ignorancji po latach komicznej, ale denerwuje mnie zmitologizowany obraz przeszłości, w myśl którego wszyscy znali kolejne numery „Kultury” i nikt na wieść o nagrodzie Akademii dla Miłosza nie zapytał, kto to jest.
Było inaczej: wiedza o literaturze emigracyjnej i podziemnej przedzierała się do naszej, peerelowskiej świadomości powoli, z trudnościami, nie tylko zresztą policyjnej natury, bo żeby dotrzeć do „źle obecnych” tekstów, trzeba było jeszcze nabrać przekonania o ich doniosłości. Co do mnie, w połowie lat osiemdziesiątych studiowałem zawzięcie późnych młodopolan – Tadeusza Micińskiego, Romana Jaworskiego, Marię Grossek-Korycką – w błędnym, ale silnym przeświadczeniu, że w teraźniejszości wszyscy niereżimowi pisarze zajmują się wyłącznie krytyką komunizmu, tak już oczywistą, że jałową.
Filozofia wyrastająca z doświadczenia tragedii
Wykup prenumeratę „Więzi”
i czytaj bez ograniczeń
Pakiet Druk+Cyfra
-
- 4 drukowane numery kwartalnika „Więź”
z bezpłatną dostawą w Polsce - 4 numery „Więzi” w formatach epub, mobi, pdf (do pobrania w trakcie trwania prenumeraty)
- Pełny dostęp online do artykułów kwartalnika i treści portalu Więź.pl na 365 dni (od momentu zakupu)
- 4 drukowane numery kwartalnika „Więź”
Wesprzyj dodatkowo „Więź” – wybierz prenumeratę sponsorską.
Jeśli mieszkasz za granicą Polski, napisz do nas: prenumerata@wiez.pl.
Pakiet cyfrowy
- Pełny dostęp online do artykułów kwartalnika i treści portalu Więź.pl (od momentu zakupu) przez 90 lub 365 dni
- Kwartalnik „Więź” w formatach epub, mobi, pdf przez kwartał lub rok (do pobrania
w trakcie trwania prenumeraty)
Wesprzyj dodatkowo „Więź” – wybierz prenumeratę sponsorską.
Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” lato 2024
