Ryszard Koziołek: Podnosi mi się ciśnienie, gdy zabrania się czegoś czytać

Od niemoralnej literatury o wiele bardziej boję się niemoralnych instytucji, które posiadają nieskończenie większą moc kreowania i ukrywania zła niż słowa w książkach – mówi „Tygodnikowi Powszechnemu” prof. Ryszard Koziołek.

O moc literatury w najnowszym „Tygodniku Powszechnym” Katarzyna Kubisiowska pyta prof. Ryszarda Koziołka, literaturoznawcę, eseistę, rektora Uniwersytetu Śląskiego.

Koziołek opowiada o drodze, którą przeszedł w rozumieniu literatury i własnej tożsamości. Kiedyś za mniej ważne uznawał „krainę domową, czyli kilka wsi pod Beskidami, krajobraz, gwarę, no i luteranizm, który słabo pasował do katolicyzmu dominującego w obowiązkowej literaturze”. „Ale w pewnym momencie zaczyna cię uwierać fakt, że porzucasz to, co jest ci najbliższe, co znasz najlepiej, co cię ulepiło… Czytasz ważnych autorów, słuchasz mądrych profesorów, lecz oni nie mówią nic o twoim świecie. Tęsknisz do uniwersalności, uczysz się kongresowych języków, starasz się biegle opanować światowe teorie, aby stać się obywatelem humanistycznej chmury. Dopiero kiedy zmądrzejesz, zaczynasz pojmować, że cała ta praca ma sens, jeśli doprowadzi cię do powrotu do tego, co porzuciłeś”.

Literaturoznawca cytuje słowa prof. Stefana Szymutki, że „jeśli wielka humanistyka nie jest w stanie pomóc nam w rozumieniu i wyrażeniu tego, co nie ma swojego własnego języka, a co jest nam najbliższe, to ona jest diabła warta”.

Zdaniem Koziołka „słowo zniewalające urodą i energią reprezentuje tragiczny związek z życiem. W fenomenie literatury, tym pawim ogonie mowy, tkwi witalność i energia istnienia, które wbrew lub mimo wiedzy o naszej kondycji i jej kresie mówi życiu: tak, jesteś dobre!”.

Pytany o pojawiające się dziś zarzuty wobec dawnych autorów na przykład o rasizm, rektor Uniwersytetu Śląskiego odpowiada: „Podnosi mi się ciśnienie, gdy zabrania się czegoś czytać. To jakby ktoś ­pozbawiał mnie ostatniego obszaru jednostkowej wolności – wolności świata wewnętrznego. Z tej perspektywy literatura jest ­jednym z najgenialniejszych wynalazków człowieka, który pozwala nam ćwiczyć się w symulowaniu istnień innych niż nasze jedno”.

„Literatura dla dorosłych jest dla dorosłych, czyli dla czytelników, którzy wiedzą, że świat nie jest miłym miejscem, a ludzie są zdolni do zła w każdej postaci. Wiedzą też, że choć czytają o wyczynach homeryckich czy sienkiewiczowskich zabójców lub towarzyszą mrocznym eksperymentom de Sade’a lub Bataille’a, to nie oznacza, że robią lub zrobią to samo w rzeczywistości. Przeciwnie: zło, które dobrze mówi lub pisze, tym bardziej powinno się uważnie studiować i trenować ów «formalny kunszt», który pedofila przemienia w tragicznego kochanka lub wręcz w ofiarę prowokacji dziecka. I nie chodzi tu o celebrację kunsztu, ale badanie, jak to jest możliwe, że nie widzimy tam gwałtu. A w każdym razie nie od razu. Od niemoralnej literatury o wiele bardziej boję się niemoralnych instytucji, które posiadają nieskończenie większą moc kreowania i ukrywania zła niż słowa w książkach” – podkreśla prof. Koziołek.

Przeczytaj też: Cenzura ma krótkie nogi

DJ