Ks. Alfred Wierzbicki: Odchodzę z KUL

Nastąpiła degeneracja intelektualna i moralna tej uczelni – mówi ks. Alfred Wierzbicki.

Jakub Halcewicz-Pleskaczewski: Odchodzi ksiądz z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Dlaczego?

Ks. Alfred Wierzbicki: Dojrzewałem do tej decyzji, gdy na uczelni toczyło się wobec mnie postępowanie dyscyplinarne. Sam jego przebieg to była jedna wielka sugestia, żeby odejść. Dręczono mnie i poniżano. Zacząłem myśleć, że nie chcę mieć do czynienia z tym środowiskiem. Nie było to łatwe, bo ten uniwersytet mnie uformował, sam również coś wniosłem w jego rozwój.

Były też inne powody?

– Te były emocjonalne, ale są też naukowe: brak swobody wypowiedzi. Na KUL pracowałem 30 lat, od 1992 roku. Na koniec mój uniwersytet, zamiast tworzyć warunki debaty, wytoczył mi postępowanie.

Przejrzałem na oczy. Zrozumiałem, że KUL już mi nie zapewnia poszukiwania prawdy w wolności. Co gorsza, nie czuję się tu bezpiecznie, gdy podnoszę problemy dotyczące kondycji Kościoła

ks. Alfred Wierzbicki

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Zaczęło się od wypowiedzi dla Onetu, w której komentowałem stanowisko Konferencji Episkopatu Polski w kwestii LGBT+. Oceniłem, że dokument wyglądał, jakby był pisany na księżycu, a nie w Polsce, w której dochodzi do wielu homofobicznych ataków, a tekst biskupów może do nich dodatkowo inspirować. Nie mówiłem tego w próżni: rok wcześniej katoliccy fanatycy i kibole, pobili uczestników Marszu Równości w Białymstoku, bo usłyszeli odezwę do wiernych ówczesnego metropolity białostockiego Tadeusza Wojdy, który mówił przeciwko marszowi pretensjonalnie „non possumus”. 

Atmosfera w Białymstoku urągała chrześcijaństwu. Biciu ludzi towarzyszyło publiczne odmawianie różańca. Arcybiskup tłumaczył, że nie zachęcał do przemocy, ale tak go zrozumiano.

Stanowisko episkopatu w kwestii LGBT+ wzbudzało księdza obawy, że historia się powtórzy?

– Tak. A przynajmniej, moim zdaniem, można było o tym dyskutować. Okazało się jednak, że był to punkt wyjścia dla wszczęcia przeciwko mnie postępowania.

Na początku nie było jasne, czego dotyczą postawione księdzu zarzuty.

– Nikt tego nie wiedział. Sam dopiero później dowiedziałem się, że chodzi o tę wypowiedź. Gdy zakończył się etap wyjaśniający, dodano pięć innych zarzutów. KUL prześladował mnie za to, że broniłem – a robiłem to zgodnie z Katechizmem Kościoła Katolickiego – godności osób homoseksualnych. Wiele osób uważało, że miałem sprawę za poręczenie za Margot. W Lublinie pojawiły się wtedy mobilne banery z moim wizerunkiem. Jeden – z żądaniem usunięcia mnie – stał przed KUL. Bardziej adekwatne niż wszczynanie postępowania byłoby, gdyby rektor ogłosił – jak sam kiedyś twierdził – że nie ulega presji, a miejscem dyskusji o trudnych sprawach jest aula. 

A dlaczego nie ogłosił? 

– Coś stało się z KUL w ostatnich latach. Skargi na mnie napływały już wcześniej. Na przykład w latach 2014-2015, gdy trwała burzliwa debata o konwencji stambulskiej. Broniłem wtedy używania kategorii genderowych w prawie. Mój dziekan obiecał zorganizować w tej sprawie debatę między mną a ks. Oko. Jednak gdy usłyszał wulgarną retorykę ks. Oko, uznał, że mnie przeprasza, ale takiej debaty nie chce. Chyba zdał sobie sprawę, że jeden z uczestników nie gwarantuje akademickiego stylu. Bardziej dbał o sterylny wizerunek uczelni niż o ostre zderzenie się poglądów, konwencji językowych i postaw. Uważam, że ta debata mogła się odbyć, doceniam inicjatywę dziekana. Coś się stało między rokiem 2014 a 2020, że  nawet propozycja debaty stała się niemożliwa 

Za to możliwa jest półtoraroczna dyscyplinarka.

– Przed komisją dręczono mnie przez kilkanaście miesięcy. Dodano zarzuty, za które byłem już upominany i karany w przeszłości, wbrew zasadzie ne bis in idem, nie wolno sądzić i karać dwa razy za to samo. Zdałem sobie sprawę, że KUL utracił akademicką powagę. Bez żenady mnie upokorzono i wyszydzano; w żadnym postępowaniu nie mieści się, aby rzecznik dyscyplinarny podważał czyjś dorobek naukowy i nagrody. Pomyślałem wtedy – ceniąc dorobek i misję KUL – że nastąpiła degeneracja intelektualna i moralna tej uczelni.

Tę refleksję pogłębił fakt, że  tylko nieliczni koledzy profesorowie występowali publicznie w mojej spawie, podczas gdy były wystąpienia ciał naukowych z innych uczelni, z którymi nie mam żadnej więzi. Jestem bardzo rozczarowany. Oficjalnie wsparło mnie  12 osób, a wśród nich kilku emerytów, którzy symbolizują dawny etos KUL.

Otrzymałem w tym czasie kilka propozycji z innych ośrodków akademickich. Ale dopóki toczyło się postępowanie, nie chciałem ani uprzedzać jego wyniku, ani robić wrażenia ucieczki. 

Czy odchodzi ksiądz z własnej woli czy czuje się przymuszony?

– To moja inicjatywa i moja decyzja. Ale zrodziła się w wiadomych uwarunkowaniach. Przejrzałem na oczy. Zrozumiałem, że KUL już mi nie zapewnia poszukiwania prawdy w wolności. Co gorsza, nie czuję się tu bezpiecznie, gdy podnoszę problemy dotyczące kondycji Kościoła. A z tego jako pracownik naukowy nie mogę zrezygnować. Dotychczasowe gorzkie doświadczenie uczy mnie, że nie ustanie presja na moje poglądy i krytyczne oceny. 

Chcę nadal służyć filozofii. To jest też dobry moment, żeby przyjrzeć się idei uniwersytetu jako takiego.

Co ma ksiądz na myśli?

– Nie tylko KUL jest w kryzysie, większość polskich uczelni staje się dziś bardziej przedsiębiorstwem niż wspólnotą poszukiwania prawdy dla niej samej, punktoza niestety nie sprzyja jakości myślenia.W przestrzeni uniwersyteckiej nie ma już dziś prawie sporów, dominuje wyścig sprytnych szczurów mających sposoby na pozycję w rankingu. O prawdziwych problemach dyskutuje się coraz częściej poza uniwersytetem. Spada poziom studiów, liczy się pragmatyzm. 

Powszechny kryzys, który dotyka polskie uniwersytety, na KUL łączy się z kryzysem Kościoła i kryzysem politycznym. Pewna część biskupów zwracała się do rektora i próbowała wywrzeć naciski, żeby mnie ukarać – to przykład traktowania uniwersytetu jako miejsca, w którym można wywierać pozanaukową presję, hamowanie dyskusji, choć powinniśmy raczej szukać odpowiedzi na dręczące nas niewygodne pytania. Ukarano mnie wprawdzie nie za publikację naukową, tylko wypowiedzi medialne, ale nie czuję rozdźwięku między tym, co mówię dziennikarzom, a tym, czym zajmuję się naukowo.

Na KUL wyczuwalne są próby ręcznego sterowania przez prof. Przemysława Czarnka, który został ministrem. W naszej Katedrze Etyki przygotowaliśmy program kształcenia nauczycieli etyki. Przeszedł całą ścieżkę akceptacji na KUL, aż przyszła wiadomość, że minister polecił przygotowanie nowego programu emerytowanemu pracownikowi uczelni, który nigdy się wprost etyką nie zajmował. Tak jakby naszej pracy nie było. 

Na szczęście do uruchomienia tych studiów nie doszło. Katedra Etyki ostro zaprotestowała.

Takiego ministra wykształcił sam KUL.

– Czarnek wyrasta z tradycji katolicyzmu endeckiego, bogoojczyźnianego. Instrumentalizuje wiarę w celach politycznych. Moment, w którym Czarnek kieruje Ministerstwem Edukacji i Nauki, jest korzystny dla KUL finansowo, jednocześnie oznacza zapaść intelektualno-moralną uczelni.  

Niektórzy mówią, że tym bardziej powinienem tkwić w tym środowisku i krytykować je od wewnątrz, aby KUL nie staczał się dalej na równi pochyłej. Ale większą swobodę mówienia będę miał na zewnątrz.

Odchodzi więcej osób?

– Gdy KUL wszczął postępowanie wobec mnie, ks. prof. Andrzej Szostek, były rektor, zerwał wszystkie formy współpracy z KUL, które mu pozostawały jako emerytowi. Jestem mu wdzięczny. Od kilku dni znów współpracujemy w Katedrze Etyki na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej. Nie mogę potwierdzić wprost i mówić za innych. W niedokończonym wywiadzie Zbigniewa Nosowskiego z rektorem KUL ks. Mirosławem Kalinowskim redaktor naczelny „Więzi” sygnalizuje, że rozmawiał z osobą z KUL, która powiedziała, że czuje się jak w samolocie porwanym przez terrorystów. To nie jest moja wypowiedź. Ale odnajduję się w niej, tak to wygląda. 

Kim są „terroryści”?

– Oprócz rektora, także prorektor, któremu powierzono odcinek misji uniwersytetu, ks. Mirosław Sitarz – znany obrońca zmarłego już ks. Andrzeja Dymera. Każda ekipa rektorska ma prawo do swojej wizji, ale należałoby szanować ludzi i ich dorobek. Tymczasem ludzie się skarżą na presję, zwolnienia. Na razie jednak nikt oprócz mnie publicznie nie mówi, że odchodzi z KUL świadomie, że na KUL nie znajduje warunków do pracy intelektualnej. 

Rozmawiał ksiądz z rektorem?

– Nigdy nie miałem okazji. Nie tak łatwo jest się dostać do rektora, a ja i tak nie wybierałem się do niego w żadnej sprawie. Napisałem do niego list, ale wtedy zaczęło się postępowanie, nie odpowiedział. Gdy postępowanie już trwało, spotkaliśmy się na promocji doktorskiej i przywitaliśmy się. Wiele razy rozmawiałem z poprzednimi rektorami, współpracowaliśmy. Z obecnym rektorem i prorektorami nie. 

UMCS powstał jako alternatywa dla KUL, aby wychowywać młodzież w „słusznym” duchu epoki socjalizmu. Wtedy KUL był oazą wolności, a UMCS był symbolem myśli zniewolonej. A dziś księża Szostek i Wierzbicki, dwaj kolejni następcy ks. Wojtyły na Katedrze Etyki, przechodzą na UMCS.

– Założony w 1918 r. KUL od początku PRL był przeznaczony do likwidacji, a UMCS powstawał w 1944 r., żeby zająć jego miejsce. Fakt, że katolicka uczelnia przetrwała, jest częścią zawiłej historii Polski. 

Lata 50. były okresem izolacji KUL w świecie akademickim. Tu schroniły się takie osoby jak Irena Sławińska, Czesław Zgorzelski czy Jerzy Kłoczowski, ale nie mogły one współpracować z innymi uczelniami. Tworzyli świadomie niezależną kulturę i do końca komunizmu przybywało wielu studentów którzy nie znajdowali miejsca gdzie indziej. Lublin stał się miastem ogólnopolskim, bo ci ludzie zostawali, zakładali rodziny. Powstało środowisko.

Współpraca KUL i UMCS zaczęła się w latach 70. i trwa do dziś. Oba kampusy są przy tej samej ulicy, wcześniej Marcelego Nowotki, obecnie ks. Idziego Radziszewskiego, założyciela KUL. Byłem dziś na obu uniwersytetach. To jest ta sama przestrzeń, krajobraz wokół jednej i drugiej uczelni jest podobny.  Spadają te same żółte liście. A jednak to tylko wrażenia wzrokowe. Różnice w stosunku do nauki są odczuwalne. Sfera wolności przeniosła się z KUL do UMCS. 

Na KUL powstaje Centrum Relacji Katolicko-Żydowskich im. Abrahama J. Heschela. Czy ta inicjatywa ma zatrzeć złe wrażenie po szeroko komentowanych wypowiedziach prof. KUL ks. Tadeusza Guza o rzekomych żydowskich mordach rytualnych?

– Do pewnego stopnia tak. Z tego, co wiem, ludzie poważnie zajmujący się dialogiem chrześcijańsko- i polsko-żydowskim po kolei odmawiali kierowania tym, powstałym z inicjatywy byłego rzecznika episkopatu ks. Pawła Rytla-Andrianika, centrum. 

Głównym wysuwanym zarzutem było to, że ma ono koncentrować się na pomocy polskiego społeczeństwa Żydom w czasach Zagłady. To założenie ideologiczne podzielane przez obecne władze w kraju, a także przez wiele osób w Kościele, które nie zrozumiały soborowej deklaracji „Nostra aetate” o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich. Aby tworzyć braterskie relacje z Żydami trzeba najpierw autentycznie oczyścić pamięć, nie wystarczy przypominać chlubne postawy polskich katolików, należy badać również zatrute źródła antyjudaizmu i antysemityzmu.

Dyrektorem centrum będzie ks. prof. Mirosław Wróbel, wybitny biblista, który polskiej kulturze przyswoił rzecz unikatową, jaką jest Biblia aramejska. Sam pisałem o niej z entuzjazmem. Ale wybitny biblista, którego doświadczenie badania historii Żydów jest wtórne i znikome, nie jest predestynowany do kierowania Centrum Heschela. 

Być może moje obawy są przedwczesne. Ale spodziewam się, że działalność centrum pójdzie po linii taniej apologetyki, bez badania społecznej bierności wobec Zagłady, bez szmalcownictwa, bez mordów na Żydach. 

Sam Heschel był jednym z ekspertów Soboru Watykańskiego II, na którym potrafił tupnąć nogą. Jego książki czytał papież Paweł VI, dzięki czemu w swojej pierwszej encyklice „Ecclesiam suam” słowa „dialog” użył kilkanaście razy. Wcześniej słowo to w katolicyzmie nie istniało.

Jaka jest teraz atmosfera na KUL?

– Już nie pracuję na KUL, a ostatni rok był czasem mojego urlopu. Mam kontakt tylko z kilkoma osobami z uczelni – to akurat sporo mówi o atmosferze. Mam nadzieję, że jest ona lepsza niż wtedy, gdy wybory w Stanach Zjednoczonych wygrał Donald Trump. Wzbudziło to spontaniczny entuzjazm studentów, których spotkałem w stołówce akademickiej.  

??

– Wspominam ten moment, bo mnie przeraził.  Uświadomiłem sobie wtedy, że na KUL jest coraz więcej młodzieży przejawiającej tendencje populistyczne i fundamentalistyczne. Cieszyli się z Trumpa, bo widzieli w nim swego idola. 

Co jeszcze ksiądz wspomina?

– Zaraz po śmierci abp. Józefa Życińskiego koło naukowe historyków zaprosiło Grzegorza Brauna, który powiedział, że zmarły metropolita lubelski smaży się w piekle. Nagrodzono go owacją. Ówczesny rektor ks. Stanisław Wilk zignorował sprawę, nie chciał się tym zajmować i zastosował zdumiewający unik, mówiąc, że oklaski oznaczają dezaprobatę.

Dlaczego mówię o tych incydentach? Bo świadczą o obecności na KUL silnych nurtów integrystycznych, a uczelnia może być słusznie odbierana jak przybudówka Radia Maryja. Wprawdzie ktoś pokazał mi afisz „Murem za ks. Wierzbickim”, ktoś inny pokazał mi hasło „Wierzbicki jest cool”, ale czy produkowali to studenci KUL – trudno mi powiedzieć. 

Otrzymywałem od studentów sporo maili z poparciem. Ale naprawdę głośni są ci o nastawieniu integrystycznym, na przykład skupieni w klubie Vade Mecum, z którego wywodzi się choćby grupa Czarnka. Inni zachowują się jak „ludzie z kryjówek”, opisani przez Antoniego Kępińskiego w „Psychopatiach” i przez ks. Józefa Tischnera w „Myśleniu według wartości”.

Czym będzie się ksiądz teraz zajmował w pracy naukowej?

– Tym samym, czym zajmowałem się wcześniej – przede wszystkim podstawami etyki, obecnością zagadnień etycznych w kulturze, etyką społeczną i polityczną. Mam zamiar przygotować książkę, której roboczy tytuł brzmi „Przypisy do »etyki solidarności«”, ale też książkę poświęconą zagadnieniom bardziej podstawowym – syntezie etyki normatywnej i etyki cnoty. Wyrastam ze środowiska, które podkreślało etykę normatywną, a zaniedbywało etykę cnoty. Zbliżenie  tych dwóch nurtów myślenia etycznego jest intrygujące. 

A zaangażowanie społeczne? Rok temu był ksiądz w Usnarzu Górnym. 

– Kryzys na granicy polsko-białoruskiej jest sprawą ciągle aktualną. Wciąż dowiaduję się o nowych uchodźcach potrzebujących pomocy, o push-backach. Grupa Granica, Klub Inteligencji Katolickiej i inne organizacje mają wiele do roboty. Cieszę się, że się nie załamali. 

Powstał wielki kontrast między zaangażowaniem Polaków w pomoc na tej granicy a pomoc Ukraińcom po inwazji Putina. Nie można dzielić uchodźców – ludzi w potrzebie – na lepszych i gorszych. To, że w bagnach na granicy z Białorusią topią się ludzie, że rodzą się tam dzieci, urąga godności człowieka. 

KIK raportuje, że jego działacze w ostatnim tygodniu spotkali pod granicą rodziców z dwuletnim dzieckiem czy krwawiącą kobietę w ciąży. Straż graniczna legitymuje takich działaczy przez godzinę. Wybiera się ksiądz na Podlasie?

– Oczywiście. Interesowanie się jest potrzebne. Tym bardziej, że wobec sprawy ukraińskiej ta zniknęła z pola widzenia. Nie możemy przestać być wrażliwi.

Ks. Alfred Wierzbicki – ur. 1957, ksiądz archidiecezji lubelskiej, filozof i poeta, pracownik Katedry Etyki na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, wcześniej wieloletni kierownik Katedry Etyki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, w latach 2006–2014 dyrektor Instytutu Jana Pawła II KUL i redaktor naczelny kwartalnika „Ethos”. Blisko współpracował z abp. Józefem Życińskim, m.in. jako jego wikariusz biskupi ds. kultury. Autor wielu książek naukowych i eseistycznych – m.in. „The Ethics of Struggle for Liberation”, „Filozofia a totalitaryzm. Augusta Del Nocego interpretacja kryzysu moderny”, „Polska Jana Pawła II”, „Kruche dziedzictwo. Jan Paweł II od nowa” – oraz tomików wierszy. Należy do Rady Naukowej Laboratorium „Więzi”.

Jego teksty na naszych łamach można przeczytać tutaj.

Po tym, jak dwa lata temu ks. Wierzbicki – wraz z jedenastoma innymi osobami – poręczył za aresztowaną aktywistkę LGBT Margot, krytykował stanowisko episkopatu w kwestii LGBT+ oraz wypowiedzi ks. Tadeusza Guza o rzekomych żydowskich mordach rytualnych, toczyło się wobec niego postępowanie przed Komisją Dyscyplinarną ds. Pracowników KUL. 3 lutego br. ks. Wierzbicki został uniewinniony. Długą historię dyscyplinowania duchownego zebraliśmy w oddzielnym kalendarium.

Przeczytaj także: Kita – Gdzie w Ewangelii Jezus mówi, żeby Jego uczniowie stworzyli system feudalnych zależności?