Świat bez Herberta jest pusty

Odkąd głos Pana Cogito ucichł w jego warszawskim mieszkaniu, nie ma u kogo szukać odpowiedzi na najważniejsze, choć bolesne pytania.

Byłam wtedy studentką polonistyki, internet dopiero się rozpędzał, o śmierci poety dowiedziałam się rankiem, z gazet. Pamiętam pierwszą refleksję: nie zdążyli z Noblem… I drugą, że grzmotami żegnał się świat z tym, którego pióro niejeden raz zmąciło sielankowy spokój umysłu leniwego czytelnika. Błysk, grzmot i piorun jego strof szarpał pogodzonych z bylejakością, odpornych na Dekalog, nieczułych na powracające, fundamentalne pytania Pana Cogito.

Świat bez Zbigniewa Herberta jest pusty. Odkąd głos Pana Cogito ucichł w warszawskim mieszkaniu, nie ma u kogo szukać odpowiedzi na najważniejsze, choć bolesne pytania.

Jeszcze nikt nie podjął wyzwania, jeszcze się nikt nie zaczął mierzyć. Poeci kłaniają się przed publiką, czytelnicy czerpią z nakładów, ale gładkie odpowiedzi nie wyczerpują wołających z samego dna serca pytań.

Pustka po Herbercie wciąż jest raną i wyrzutem sumienia. Zwłaszcza dla tych, którzy lubią nagradzać uległych. I nikt jeszcze nie podniósł „drewnianego patyka, którym przez 73 lata uderzał w deskę”, nikt nie znalazł kołatki Mistrza „od niestrzeżonych ogrodów”.

Kiedy o 4 nad ranem 28 lipca 1998 r. umierał, nad Warszawą przetaczała się gwałtowna burza. Nie wiadomo, czy ją słyszał. Od miesięcy w oddychaniu pomagał mu respirator, miał rurkę w tchawicy, nie mógł mówić. Ale w ostatnim roku życia potrafił jeszcze dokończyć i wydać dziewiąty tom wierszy.

W maju świat poetycki ujrzał „Epilog burzy”. W lipcu Epilog Poety.

Jeszcze dzień przed śmiercią zdążył poprosić odwiedzającego go ks. Wiesława Niewęgłowskiego o spowiedź. Ksiądz wspominał, że uspokoił się po niej i rozpogodził, i wyznał, że Chrystus rozumie jego cierpienia…

Nie było Im łatwo. Wychowany w katolickim domu lwowskich tradycji szukał na własną rękę. I był wobec Boga boleśnie uczciwy.

Nie powinien przysyłać syna – pisał w „Rozmyślaniach Pana Cogito o odkupieniu”.

zbyt wielu widziało
przebite dłonie syna
jego zwykłą skórę

zapisane to było
aby nas pojednać
najgorszym pojednaniem

zbyt wiele nozdrzy
chłonęło z lubością
zapach jego strachu
nie wolno schodzić
nisko
bratać się krwią

nie powinien przysyłać syna
lepiej było królować
w barokowym pałacu z marmurowych chmur
na tronie przerażenia
z berłem śmierci

W krótkich strofach zawarł to samo, co kard. Ratzinger we „Wprowadzeniu w chrześcijaństwo”: „Dużo łatwiej byłoby wierzyć w «coś» wiecznego, tajemniczego i oddalonego niż w Boga z przebitymi dłońmi”.

A w jednym z „Brewiarzy” Herbert zapisał wyznanie, które – choć surowe wobec samego siebie – potwierdza, że wciąż jednak się do Niego odzywał i wypatrywał Go na tej ostatniej prostej:

Panie,
wiem że dni moje są policzone
zostało ich niewiele
tyle żebym jeszcze zdążył zebrać piasek
którym przykryją mi twarz

nie zdążę już
zadośćuczynić skrzywdzonym
ani przeprosić tych wszystkich
którym wyrządziłem zło
dlatego smutna jest moja dusza
(…)
dlaczego
życie moje
nie było jak kręgi na wodzie
obudzonym w nieskończonych głębiach
początkiem który rośnie
układa się w słoje stopnie fałdy
by skonać spokojnie
u twoich nieodgadnionych kolan

Przeczytaj też: Pożegnać utracone, czyli Kawafis pociesza Antoniusza