„Idziemy przez najciemniejsze kręgi przeszłości, by służyć pokojowi”. „Karta” kończy 40 lat

40 lat temu ukazał się pierwszy numer podziemnego pisma „Karta”. Dziś pod tą nazwą kryją się niezależna organizacja pozarządowa, kwartalnik historyczny, wydawnictwo literatury faktu, największe w kraju archiwum społeczne, akcje na rzecz dialogu i dobra wspólnego. – Od początku III RP występujemy o systemowy udział państwa w pracach nad historią najnowszą, a przeciw zideologizowanej polityce historycznej – mówi Zbigniew Gluza.

„Karta” istnieje od 4 stycznia 1982 roku. Powstała przeciw komunizmowi, broniąc Solidarności (bez cudzysłowu). Swoje czterdziestolecie będzie obchodzić od stycznia do czerwca br. W ciągu sześciu miesięcy odbędą się przede wszystkim dni otwarte z podsumowaniami wybranych obszarów aktywności – o istotnym znaczeniu dla współczesnej i przyszłej Polski (lista poniżej).

– Zależy nam, by dni otwarte dały szansę zrozumienia zasadniczych procesów historycznych i społecznych, które określiły Polskę w ostatnim stuleciu. Amerykański – wpływ Stanów Zjednoczonych na kształt polskiej niepodległości i demokracji. Kobiecy – utrwalanie roli kobiet w warunkach systemowego patriarchatu. Wschodni – relacje z Białorusią, Ukrainą i Rosją, jako określające Europę Wschodnią. Niemiecki – obraz sąsiada, mający być punktem odniesienia dla własnej tożsamości. Żydowski – istota obecności Żydów w polskiej rzeczywistości i propagandzie. Edukacji Historycznej – jak nieideologicznie podnosić świadomość historyczną polskiego społeczeństwa – mówi Zbigniew Gluza, założyciel i prezes Ośrodka „Karta”.

Dodaje: – Od początku III RP występujemy o systemowy udział państwa w pracach nad historią najnowszą, a przeciw zideologizowanej polityce historycznej. Wiemy, że sama pamięć może zbliżać także dawnych wrogów, nie wtedy jednak, gdy się jej używa na rzecz wrogości. Idziemy przez najciemniejsze kręgi przeszłości, by służyć pokojowi demokratycznemu, łączeniu ludzi, środowisk, pokoleń, narodów. Wbrew narastającej wokół destrukcji społecznej, to ma być KARTA porozumienia.

Organizatorzy obchodów uważają, że „Karta” wchodzi w swoją rocznicę, gdy Polska przeżywa najgłębszy od dekad podział wewnętrzny, gdy polityka nie służy całemu społeczeństwu, lecz je antagonizuje, używając także historii jako arsenału walki partyjnej. Nie będąc wyrazicielką żadnej władzy, formacji światopoglądowej, politycznej czy wyznaniowej, „Karta” odwoła się także do kluczowych lekcji przeszłości, po których Polska nie zdała egzaminu, a dziś powtarza najpoważniejsze błędy w historii najnowszej.

W rocznicę 40-lecia „Karty” włączyła się 40-osobowa grupa ambasadorów – wybitnych postaci świata kultury, mediów, działaczy i działaczek społecznych, uznanych autorytetów, m.in. Anne Applebaum, Agnieszka Holland, Cezary Łazarewicz czy Adam Daniel Rotfeld.

– Ten zespół profesjonalnych, a zarazem niezależnych badaczy zyskał wielkie uznanie w Europie – może dlatego, że dla ich osiągnięć trudno znaleźć porównanie, tak nietypowa jest ich droga przez historię. Wyszli z podziemia antykomunistycznego, stąd może taka determinacja do mówienia prawdy o przeszłości. W sumie najważniejsze, iż wobec tego, co dzieje się w Polsce, stać ich było stale na taki rodzaj odwagi. Kiedy „Karta” coś publikuje lub oświadcza, można mieć pewność, że nie ma w tym cienia manipulacji, żadnych śladów partykularyzmu, jakiejkolwiek formy interesowności – mówi Applebaum.

Łazarewicz dodaje: – Kilkanaście lat temu Igor Miecik, mój redakcyjny kolega z „Polityki”, zdradził mi sekret pisania tekstów zahaczających o współczesną historię. „Zawsze zaczynam od archiwum »Karty«” – powiedział. I tego od tamtej pory się trzymam. Siedząc w piwnicy przy wielkim drewnianym stole, zawsze z wielkim szacunkiem myślę o dobrych ludziach, którzy ułatwiają mi pracę, ocalając kawał polskiej historii.

Wydarzenia na 40-lecie „Karty”:

• 40 lat „Karty” – styczeń – premiera publikacji prezentującej kolejne lata działalności, zestawienia podstawowych danych o Ośrodku, a także wystąpienia 40 ambasadorów oraz 18 partnerów czterdziestolecia
• Wystawa 40-lecia – 14 stycznia – otwarcie wystawy w siedzibie Ośrodka przy ul. Narbutta, zapowiedzi wydarzeń rocznicowych, publikacji i filmu, dzień otwarty dla mediów
• Nagroda „Karty” – 31 stycznia – termin zgłoszeń kandydatów do III Nagrody „Karty”
• Bunty w łagrach – 3 lutego – premiera książki ze świadectwami polskich łagierników, ze zbiorów Archiwum Wschodniego
• „Karta” 110 – luty – numer z przesłaniem na rok 2022: „Kartą 22”, a także zapowiedzią piątej dekady Ośrodka
• Dzień Kobiecy – 8 marca w siedzibach partnerów Dnia – premiera „Stulecia kobiet”, książki z kilkudziesięcioma świadectwami kobiet z głębi patriarchatu w XX/XXI wieku
• Dzień Amerykański – marzec w Muzeum Polin – pod patronatem Ambasady Stanów Zjednoczonych, poświęcony stuleciu stosunków polsko-amerykańskich, z akcentem na wsparcie USA dla polskiej niepodległości i demokracji
• Decyzje „Bora” – kwiecień – premiera (auto)biografii Tadeusza Komorowskiego jako kawalerzysty, olimpijczyka, dowódcy, wodza, premiera
• Dzień Wschodni – kwiecień – ogłoszenie Deklaracji Domu Wschodniego, będącej zapowiedzią oddolnej współpracy polsko-ukraińsko-białorusko-rosyjskiej; akt erekcyjny Domu Wschodniego w Mordach; inauguracja w Warszawie prac międzynarodowej koalicji   
• Prekursorzy – kwiecień – premiera księgi przedstawiającej dwadzieścia osób związanych z Polską, których idee zyskały uniwersalną rangę
• Dzień Edukacji Historycznej – kwiecień – ogłoszenie koalicji na rzecz oświaty niezideologizowanej, wywodzącej metodologię z programu „Historia Bliska” i reguł działań sieci EUSTORY
• Polacy na Wschodzie – maj – premiera dwutomowej księgi z licznymi świadectwami osób, które po II wojnie pozostały za wschodnią granicą 
• Dzień Żydowski – maj w Muzeum Polin – podsumowanie stosunków polsko-żydowskich w XX wieku, w kontekście narastającego współcześnie antysemityzmu
• Dzień Niemiecki – czerwiec w Niemieckim Instytucie Historycznym – stosunki polsko-niemieckie w ostatnich czterech dekadach w kontekście XX wieku
• Gala „Karty” – data będzie zależna od sytuacji pandemicznej – spotkanie rocznicowe kilkuset współpracowników i sprzymierzeńców Ośrodka, premiera filmu dokumentalnego, wręczenie III Nagrody „Karty” za działania na rzecz pamięci historycznej służące wspólnocie obywatelskiej.

Szczegółowe informacje dotyczące poszczególnych wydarzeń będą na bieżąco udostępniane w witrynie internetowej karta.org.pl oraz w mediach społecznościowych.

Materiały Ośrodka „Karta”, JH