Edward Konkol – nikt nie pytał, nikt nie sprawdzał

Nie żyje charyzmatyczny werbista, człowiek instytucja na Podlasiu, twórca organizacji pomagających bezdomnym i narkomanom. Politycy, dziennikarze, także werbiści żegnają go niemal jak świętego. Uroczystości pogrzebowe będą trwały trzy dni. Tyle że w tym roku zakonnikowi postawiono poważne zarzuty, których wciąż nie wyjaśniono. 

Jego śmierć niewątpliwie wstrząsnęła wieloma. „Odszedł Ojciec Edward Konkol. Dzisiaj rano do Domu Pana Odszedł Ojciec Edward Konkol, werbista, kapłan, twórca Stowarzyszenia Droga. Tysiące, którym pomógł, tysiące, dla których był światłem w ich życiu, tysiące, których uczył pomagać, pozostają w modlitwie i żalu. Panie, świeć nad Jego Duszą” – napisano na profilu facebookowym założonego przez niego Stowarzyszenia Pomocy Rodzinie „Droga”. Zawrzało także wśród samorządowców, polityków, dziennikarzy z Podlasia. Zaczęto wrzucać zdjęcia, podsumowywać jego życie, niemal sugerować rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego. „Nikt z tak wielką charyzmą nie zaszczepiał w ludziach Boga, jak on sam. Miał wielki dar głoszenia Słowa Bożego. Spoczywaj w pokoju. Na zawsze pozostaniesz w naszych sercach i nigdy o Tobie nie zapomnimy, ani o tym, co dla nas zrobiłeś. Dziękujemy, że byłeś i prosimy, bądź dalej przy nas” – można przeczytać.

I na pierwszy rzut oka trudno się tym słowom dziwić. Nie ma wątpliwości, że zarówno sam ojciec Edward Konkol, jak i założone przez niego stowarzyszenie, zrobili wiele dobra. 

Zasada, że o zmarłych trzeba mówić tylko dobrze, nie dotyczy sytuacji, gdy mamy do czynienia z wielkim kłamstwem

Tomasz P. Terlikowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Już w latach 80. zakonnik zaczął pomagać bezdomnym, później narkomanom, chorym na AIDS. W 1988 roku założył w Białymstoku oddział detoksykacyjny dla nosicieli wirusa HIV. Jednocześnie zabierał do swojej rodzinnej Jastarni dzieci z trudnych domów na wakacyjne wyjazdy – w miasteczku istnieje już ogromny ośrodek prowadzony przez powstałe w 1991 roku Stowarzyszenie Pomocy Rodzinie „Droga”, które pomaga rodzinom z problemami, dzieciom i młodzieży z uzależnieniami, ubogim. Obecnie z różnych form pomocy założonego przez ojca Konkola stowarzyszenia korzysta co roku kilkadziesiąt tysięcy osób. 

Werbista znany jest także z zaangażowań społecznych. To on organizował ekumeniczną Wigilię Miejską w Białymstoku i wielkanocne święcenie pokarmów na miejskim rynku. On wreszcie był jednym z najbardziej znanych duszpasterzy na Podlasiu. Przyciągał tłumy, a jego kazania były znane, wielu ludzi nawracało się pod ich wpływem. 

Można by powiedzieć:  kapłan z powołania, charyzmatyczny duszpasterz, człowiek do zadań specjalnych. Przyciągał do siebie także dziennikarzy – pisały o nim media zarówno świeckie, jak i katolickie. Niemal święty. 

Wyłącznie wymiar moralny?

Ten wizerunek zaczął się chwiać, gdy w październiku br. „Kurier Poranny” poinformował, że ojciec Edward Konkol został zawieszony w czynnościach kapłańskich w związku z doniesieniami o uwodzeniu i wykorzystaniu młodych kobiet.  „Oskarżenia potraktowaliśmy bardzo poważnie – zapewniali wówczas werbiści ustami rzecznika prasowego o. Andrzeja Danilewicza – i wdrożyliśmy wszelkie procedury przewidziane w takich przypadkach. Przeprowadziliśmy wstępne dochodzenie: wysłuchaliśmy świadków, spisaliśmy świadectwa osób, które czują się pokrzywdzone”.

Werbiści nie zdecydowali się przekazać sprawy do prokuratury, w ich ocenie bowiem nie doszło do przestępstwa. „W świetle oceny prawników, jeśli oskarżenia pod adresem ojca Edwarda okażą się wiarygodne i dopuścił się on grzechu, będą to w dużej mierze kwestie moralne, co do których powinien wypowiedzieć się Kościół, a nie państwo i organy ścigania” – powiedział wówczas „Kurierowi Porannemu” rzecznik werbistów. 

W rozmowie ze mną ojciec Danilewicz także podkreślał, że w ocenie prawnika nie było powodów, by sprawę zgłaszać do organów ścigania. – Kiedy zebraliśmy całą dokumentację, udaliśmy się z tym do bardzo dobrego prawnika, on przejrzał te dokumenty i zeznania i na piśmie poinformował nas, że nie ma materii do zgłoszenia do organów ścigana. To są kwestie związane z moralnością – mówił mi o. Danilewicz.

Sam ojciec Konkol w publicznych wypowiedziach nie zaprzeczył oskarżeniom. „Z pokorą, ale i wielkim bólem przyjmuję ostatnie wydarzenia. Ból fizyczny, z jakim zmagam się od lat, jest niczym w porównaniu z cierpieniem psychicznym, jakiego teraz doświadczam zarówno ja, jak i wszyscy wokół. Nigdy nie było moim zamiarem ranienie drugiego człowieka. Choć słowa nie zawsze leczą rany, to wszystkich tych, którzy czują się zranieni – z serca przepraszam” – napisał na swoim profilu facebookowym. Mogłoby się więc wydawać, że wszystko zostało wyjaśnione, a sprawa ma wymiar wyłącznie moralny.

Długa lista zarzutów

Jednak, jak udało mi się ustalić, to zdecydowanie bardziej skomplikowane. Zarzuty, jakie sformułowały wobec ojca Konkola osoby, które zgłosiły się do werbistów, nie dotyczą wyłącznie kwestii moralnych, a również tych objętych zasadami prawa karnego i kanonicznego. 

Lista przestępstw i nadużyć zarzucanych werbiście jest długa. Można ją znaleźć w dokumencie, który otrzymały osoby zgłaszające przestępstwo od samych werbistów: „Popełnienie przestępstwa molestowania seksualnego osób poniżej 18. (a nawet poniżej 15.) roku życia, w tym również molestowania seksualnego osoby niepełnoletniej wraz z solicytacją (namawiania penitentki do popełnienia grzechu ze spowiednikiem); stosowanie mobbingu i niesprawiedliwego wynagrodzenia wobec osób pracujących w Stowarzyszeniu «Droga» lub instytucjach z nim powiązanych; nadużywanie władzy; psychiczne uzależnianie osób związanych ze wspomnianym Stowarzyszeniem (m.in. poprzez udzielanie wysokich zapomóg bądź podarków); publiczne, dokonywane bez uzyskania zgody osoby zainteresowanej, ujawnianie informacji wrażliwych; notoryczny konkubinat z wieloma kobietami (por.: KPK, kan. 1395 par. 1-2); stosowanie przemocy fizycznej i gróźb w celu wymuszenia na danej osobie dokonywania lub poddania się czynnościom seksualnym (por.: Vos estis lux mundi, art. 1 par. 1, p. a/i); wymuszanie innych czynności/zachowań seksualnych; chwilowe pozbawienie wolności (zamykanie pokoju, w którym spotykał się z daną osobą, by uniemożliwić jej swobodne opuszczenie pomieszczenia); ośmieszanie i upokarzanie ofiar; religijne racjonalizowanie swych zachowań seksualnych (np. poprzez stwierdzenia: „jeśli się obnażysz przede mną, nie zgrzeszysz, bo ciało jest pięknym darem Bożym danym nam, byśmy je podziwiali”, lub: „nasze współżycie seksualne nie jest grzechem, lecz wyrazem naszej miłości, a żadna miłość nie jest grzechem”); naruszenie intymności poszczególnych osób dokonywane choćby przez wejście (wtargnięcie) bez ostrzeżenia do ich pokoju (wtargnięcia te motywował/racjonalizował np. „budzeniem współpracowniczek/wolontariuszek na Mszę Świętą”); manipulowanie poszczególnymi osobami przy wykorzystaniu wiedzy zdobytej podczas spowiedzi; rozbijanie małżeństw”. 

Czytając tę listę, aż trudno nie zadać pytania, czy choćby podejrzenie współżycia z osobą małoletnią, a także gwałtu (stosowanie przemocy fizycznej i gróźb w celu wymuszenia czynności seksualnych) nie jest powodem do wszczęcia śledztwa prokuratorskiego. 

Z innych dokumentów, do jakich udało mi się dotrzeć, wynika, że ojciec Konkol uznał część z przedstawianych mu zarzutów („przyznał się do zarzutów, a przynajmniej ich części” – jak można przeczytać w innym dokumencie przekazanym osobom skrzywdzonym przez duchownego), wyraził skruchę i zaakceptował możliwość nałożenia nań kar. Z rozmów z osobami pokrzywdzonymi wynika, że im samym kilka miesięcy temu przekazano informacje, że werbista miał odrzucić oskarżenia o gwałty (te oskarżenia wydają się jednak szczególnie dobrze uzasadnione w rozmowach ze świadkami, które udało mi się odbyć), a także solicytację. 

Współbracia walili w ścianę, a on pogłaśniał telewizor 

Odejdźmy teraz na moment od tego prawnego języka i zatrzymajmy się na tym, co rzeczywiście się stało. Osoby skrzywdzone, a także ludzie, którzy zdecydowali się przerwać zmowę milczenia, opisują tę sprawę z drastycznymi szczegółami. Spotkałem się z większością z nich kilkanaście dni przed śmiercią ojca Konkola. Wszyscy proszą o zachowanie anonimowości, bo obawiają się, że wystąpienie przeciw werbiście może zniszczyć im życie. 

Pierwszą osobą, z którą rozmawiałem, była Joanna (imię zmienione), młoda kobieta, która łamiącym się głosem opowiadała mi swoją historię. – To zostaje – mówi mi Joanna. – Wraca w czasie wspomnień, jak przytrzymywał mnie za ręce, jak pastwił się nad moim ciałem, tak żeby mnie bolało, jak przytrzymywał moje nadgarstki, wpychał mi język w ucho. Ja wtedy czasem krzyczałam. Ktoś to musiał w jego klasztorze słyszeć, bo walili w ścianę albo pukali w drzwi, a on wtedy pogłaśniał telewizor. A następnego dnia nikt o nic nie pytał – opowiada. 

Nikt nie pytał, nikt niczego nie sprawdzał, także wówczas, gdy werbista podróżował – o czym opowiadają inni moi rozmówcy – z piętnastoletnimi dziewczynkami, które określał swoimi „córeczkami”, na rekolekcje. – Jestem przekonana, że one także były ofiarami – opowiada mi jedna z moich rozmówczyń. – Ich włosy znajdowałam w jego łóżku – dodaje. 

Tę opowieść potwierdza mi mężczyzna, który jako jeden z pierwszych zaczął zajmować się tą sprawą i który rozmawiał z częścią z osób skrzywdzonych, a potem przekazał informacje od nich werbistom. – Rozmawiałem z dziewczyną, która wtedy, gdy to się działo, była niepełnoletnia. Ojciec Edward woził ją i koleżankę do Jastarni, były „elementem” rekolekcji – miały opowiadać o tym, jak wiele zawdzięczają „Drodze”. Dziewczyna powiedziała mi, jak ojciec Edward przychodził do nich w nocy, dotykał je po miejscach intymnych, po piersiach. Miały wtedy po 15-16 lat – opowiada Andrzej.

Przekonywał, że Pan Bóg z tego się cieszy 

Proces uzależniania i wykorzystywania zaczynał się niewinnie. Od udzielanej pomocy, od zainteresowania. Tak było w przypadku innej mojej rozmówczyni, Grażyny. – To był sprawny manipulator. Potrafił zauważyć cię i wyczuć potrzeby. A potem zaczynał się proces zaspokajania potrzeb, spotkań. Wszystko bardzo powoli. Aż do momentu, gdy człowiek był w stanie zrobić dla niego wszystko – opowiada mi Grażyna, która także została przez niego wykorzystana seksualnie. – Rok trwało, zanim mnie pocałował. A każdy kolejny krok wyjaśniał mi religijnie, że Pan Bóg pozwala, że Jemu się to podoba. Jak na kazaniach – wskazuje. I dodaje, że takich dziewcząt, jak ona było więcej. – Ojciec znajdował sobie po jakimś czasie młodszą i wszystko zaczynało się od nowa – mówi.

Jej obserwacje potwierdza Joanna. Charyzmatyczny ksiądz, pomagający ludziom, głoszący piękne kazanie zaczął okazywać jej – wówczas studentce pierwszego roku – zainteresowanie. Spowiadał ją, został jej kierownikiem duchowym, uzyskiwał podczas spowiedzi ogromną wiedzę, a jednocześnie pomagał, gdy było trzeba, także finansowo. Spotykał się coraz częściej, budował bliskość. Zniewalał stopniowo, stopniowo coraz bardziej uzależniał. Aż wreszcie zaprosił na wyjazd do pracy do Jastarni, gdzie miał ośrodek pomocy dla dzieci.

Ojciec Konkol „przyznał się do zarzutów, a przynajmniej ich części” – jak można przeczytać w dokumencie przekazanym osobom skrzywdzonym przez duchownego

Tomasz P. Terlikowski

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

– Tam stało się to pierwszy raz – opowiada Joanna. – Już wtedy zaczęło się gadanie po kątach, że ojciec zabiera mnie jako następną. Pytałam go o to, ale zlekceważył te słowa i powiedział mi, żebym to zignorowała. Uwierzyłam mu, choć umieścił mnie w domku na uboczu. Tam pewnego wieczoru przyszedł do mnie i zaczął próbować dobierać mi się do biustu. Prosił, żebym się na niego nie gniewała, że wszystko będzie dobrze. Byłam przerażona, sparaliżowana, nie wiedziałam, co się dzieje. Od tego się zaczęło – opowiada. – Potem, w czasie tego wyjazdu przychodził do mnie regularnie… Bardzo się bałam. Okazywałam mu to. Broniłam się i mową ciała, i krzykiem, i mówiłam, że tak nie można – opowiada Joanna. – On to wymuszał i przekonywał, że ciało jest dobre, że Pan Bóg z tego się cieszy – wyjaśnia.

W niewielkiej społeczności ośrodka w Jastarni nie mogło to być tajemnicą. – Widywaliśmy, że wychodzi nad ranem przez okno z pokoiku młodej dziewczyny – wspomina inny mój rozmówca, który wiele lat pracował przy ojcu Edwardzie. – Cały czas były plotki, ale on uzależniał od siebie ludzi. Dawał prezenty, pomagał w życiu. Wszyscy byliśmy mu wdzięczni – podkreśla. – Tworzyliśmy rodzaj sekty. On potrafił do wszystkiego przekonać, ale też zawsze pomagał – dodaje.

Sieć zależności i lęk

Inny współpracownik wspomina, że dla niego to o. Edward był „uosobieniem najlepszych cech, jakie może mieć kapłan”. – To była bardzo silna osobowość, autorytet. To był człowiek skromny, pomagający potrzebującym, świetny mówca – wspomina Adam. Jak wszyscy moi rozmówcy, chce zachować anonimowość, bo obawia się, że wpływowi przyjaciele werbisty mogą zniszczyć mu życie. – On był świetnie ustosunkowany. Znał wszystkich, otaczał się politykami, samorządowcami i potrafił z nimi wszystko załatwić. Jeden telefon i było gotowe – zaznacza. 

To właśnie ściśle zbudowana sieć zależności, a także lęk przed utratą poczucia bezpieczeństwa, przynależności i obawa przed znajomościami zdawała się wpływać na to, że ludzie przez lata milczeli. Choć ogromna większość z jego współpracowników coś podejrzewała, coś widziała, o czymś słyszała, to nikt nic nie robił.

Sama Joanna opowiada, że gdy tam przyjechała, to jeden z pracowników, spoglądając na nią, rzucił ze współczuciem, że będzie następna. Plotki roznosiły się błyskawicznie, ale nic z tym nie robiono. – Nie wiem, jakim cudem, ale nic nie robiono. Może ludzie się go bali, może byli przywiązani, może budowali na nim swoje życie. Ja też się bałam i jakoś to rozumiem – wspomina Joanna. I dodaje, że nawet gdy ktoś poszedł do kierownictwa i opowiedział, że coś jest nie tak, to ignorowano jego informacje. – Była jedna dziewczyna, która poszła opowiedzieć jednej z jego najbliższych współpracownic, że dochodziło do nieodpowiednich zachowań wobec niej. I wtedy usłyszała, że ona nic nie zrobi, bo to jest jej przyjaciel i chory człowiek. Nic nie zrobiła – opowiada. 

Uzależnione od ojca Konkola były też dojrzałe kobiety. Jedna z moich rozmówczyń opowiada mi o przyjaciółce, która była w wieloletniej relacji z werbistą. – Wiedziała, że nie jest jedyną, że on ma w tym czasie także inne kochanki, że wymienia je, ale była od niego uzależniona. Niektóre z jego partnerek były mężatkami i to on odpowiada za rozbicie ich małżeństw – opowiada. 

Sankcje były, ale…

Już tylko ten opis, zostawiając na boku dokumenty, które zostały przekazane świadkom, pokazuje, że choć część z zarzutów niewątpliwie ma charakter moralny, to część z nich powinna jednak zostać zgłoszona na prokuraturę i przez nią zbadana. Nie jest to jednak jedyna kwestia, w której, jak się zdaje, nie dopełniono obowiązków, i którą próbuje się obecnie ukryć. 

Nie jest bowiem także prawdą, choć w kolejnych wypowiedziach werbistów to powraca, że wszystkie procedury zostały wprowadzone od razu i były przeprowadzone, tak jak należy. Pierwsze zgłoszenie pochodzi bowiem z roku 2019, a nie z roku 2021. Doszło do niego w grudniu 2019 r., gdy jedna z ofiar przedstawiła swoją krzywdę arcybiskupowi Tadeuszowi Wojdzie SAC. To było, jej zdaniem, dobre spotkanie, a sam metropolita białostocki zapewnił ją, że zajmie się sprawą. Jednak od spotkania z nim do momentu, gdy z kobietą po raz pierwszy skontaktował się ktokolwiek z werbistów w tej sprawie, minęły ponad trzy miesiące. Dopiero w marcu 2020 r. zadzwonił do niej przełożony domu, w którym przebywał wówczas o. Edward. Nie oznaczało to jednak, że jakiekolwiek postępowanie zostało wówczas wszczęte.

Musiał minąć rok, a sprawa musiała zacząć docierać do świeckich, by ci zebrali pierwsze zeznania i przekazali je (26 kwietnia 2021 r.) delegatowi zgromadzenia werbistów do spraw ochrony dzieci i młodzieży. I od tego momentu – tu już nie ma powodów do zastrzeżeń – ojciec Jan Bocian SVD wykonał konieczną i dobrą pracę. Spotkał się z pokrzywdzonymi, przygotował dokumentację, wysłał ją do Rzymu, a także doprowadził do tego, że – na początku lipca br. – ojciec Edward Konkol został obłożony sankcjami. 

Otrzymał wówczas: 1. decyzję o przeniesieniu z klasztoru w Kleosinie; 2. zakaz publicznych wystąpień; 3. zakaz używania stroju duchownego poza wspólnotą zakonną (poza klasztorem); 4. zakaz spełniania funkcji kierowniczych w Stowarzyszeniu „Droga” (praktycznie zakaz spełniania jakichkolwiek funkcji, bo to wynika z zakazu publicznych wystąpień); 5. zakaz publicznego sprawowania liturgii (mógł ją sprawować jedynie w klasztorach werbistów).

Sankcje zostały wydane, ale nie poinformowano o tym ani współpracowników ojca Edwarda (co wydaje się poważnym nadużyciem, biorąc pod uwagę charakter zarzutów i fakt, że mógł on nadal manipulować czy wykorzystywać różne osoby), ani Kościoła lokalnego. O sprawie, jak wynika z rozmów ze świadkami, nie poinformowano nawet części werbistów, a sam ojciec Konkol i w lipcu, i w sierpniu br. nadal odprawiał Msze publiczne, także w ośrodku w Jastarni. 

Sprawa została zaś ujawniona wcale nie z troski werbistów, ale dlatego, że informację o niej rozesłał do białostockich parafii zaniepokojony milczeniem w tej sprawie nowy metropolita białostocki, abp Józef Guzdek. Sami werbiści odnieśli się dopiero do informacji medialnych, które pojawiły się po przekazaniu informacji arcybiskupa do parafii archidiecezji. I to tyle w kwestii troski zgromadzenia o wiernych i współpracowników ojca Konkola. 

Osoby skrzywdzone mają prawo do sprawiedliwości

Ten brak wyczucia, zrozumienia dla ofiar, ale i poczucia zwykłej ludzkiej sprawiedliwości widać również obecnie. Gdy zapytałem rzecznika prasowego, czy planowane są jakieś ograniczenia nałożone – w sytuacji bardzo poważnych zarzutów wobec ojca Konkola – na jego pogrzeb, odpowiedź była przecząca. 

W efekcie uroczystości pogrzebowe będą trwać trzy dni. Zaczynają się już w czwartek czuwaniem modlitewnym w kaplicy, w piątek będzie Msza Święta w kościele w Kleosinie, a w sobotę pogrzeb w Jastarni, rodzinnej miejscowości ojca Konkola. Dla chętnych Stowarzyszenie „Droga” podstawia autokar, by mogli dojechać także na miejsce pochówku. Uroczystości będą miały charakter w pełni otwarty, uczestniczyć w nich będą wierni i przełożeni, wygłoszone zostaną hagiograficzne przemówienia.

Próżno też szukać na stronach internetowych werbistów (o Stowarzyszeniu „Droga” nie wspominając) choćby wzmianki o zarzutach wobec ojca Konkola. Nie ma tam na nie miejsce, nie ma przestrzeni. Umarł święty, koniec kropka. 

Gdy drążę temat i próbuję ustalić, czy w sytuacji tak poważnych zarzutów nie powinno się jednak ograniczyć obchodów, słyszę, że wina nie została udowodniona. Co zresztą jest prawdą – ale prawdą jest, że nie zostanie ona również udowodniona obecnie. Bo – jak przyznał w rozmowie ze mną ojciec Andrzej Danilewicz – po śmierci podejrzanego proces kanoniczny zostanie wstrzymany. I to zwyczajnie zakończy sprawę. 

Tyle tylko, że osoby skrzywdzone mają prawo do sprawiedliwości. To one znalazły w sobie dość odwagi, by wystąpić przeciwko zjednoczonemu miejscowemu układowi, w którym ojciec Konkol miał ogromne znaczenie, jak również przeciwko zgromadzeniu, którego członkowie uciszali krzyczące w celi współbrata kobiety waleniem w ścianę, ale później nie poinformowali o poważnych zarzutach współpracowników, by wreszcie nie poinformować prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Elementem tej upragnionej sprawiedliwości jest oddanie im prawa do wypowiedzi, a także uznania ich emocji, które są odpowiedzią na te niemal beatyfikacyjne wpisy i obchody. Im należy się prawda o problemach ojca Konkola. Należy się ona także tym, którzy przez lata wierzyli w jego świętość. Udawanie, ze nie ma tematu, pomijanie szerokim łukiem praw pokrzywdzonych, jest ponowną krzywdą i stygmatyzacją.

I właśnie dlatego zdecydowałem się na napisanie tego tekstu jeszcze przed pogrzebem. Zasada, że o zmarłych trzeba mówić tylko dobrze, nie dotyczy sytuacji, gdy mamy do czynienia z wielkim kłamstwem. Ojciec Edward stoi już na sądzie, niewątpliwie potrzebuje – jak każdy z nas – miłosierdzia. Ale po tej stronie zostały ofiary, ludzie, którym złamał on życie, i które po wielu niekiedy latach zdecydowały się na mówienie. Uroczyste obchody, pomijanie zarzutów jest uderzeniem właśnie w te osoby. I zarówno werbiści, jak i władze Stowarzyszenia Przyjaciół Rodziny „Droga” powinni o tym wiedzieć. 

Nie odmawiam nikomu prawa do pogrzebu, ale w takiej sytuacji powinien on być skromny. A sami werbiści powinni zagwarantować nie tylko opiekę nad pokrzywdzonymi, ale również pełne wyjaśnienie tej sprawy. To, że proces kanoniczny się zakończył, nie oznacza, że nie da się powołać komisji historycznej, która zbada nie tylko zakres odpowiedzialności ojca Konkola, ale także odpowie na pytanie, jak to możliwe, że tak długo nikt nic nie widział. Innej drogi miłosierdzia i sprawiedliwości wobec osób skrzywdzonych nie ma. 

Przeczytaj także: Duchowa i psychiczna transgresja Pawła M.