Kod Franciszka. Bergoglio kończy 85 lat

Nie zrozumiemy Franciszka, jeśli nie zobaczymy w nim człowieka, który – zanim został biskupem, a potem papieżem – był jezuitą uformowanym przez ćwiczenia duchowe, zaś przez lata w zakonie uczył się jezuickiego stylu zarządzania. 17 grudnia papież kończy 85 lat.

Matt Kappadakunnel na łamach katolickiego tygodnika „The Tablet” z 11 listopada uważa, że aby zrozumieć papieża Franciszka, trzeba spojrzeć na niego przez pryzmat jezuickiej formacji. Trzeba więc odkodować, albo mówiąc inaczej, złamać szyfr jezuickiego sposobu myślenia.  

„Wielu duchownych i świeckich nie kryje zaskoczenia, czasem wręcz konsternacji, w obliczu papieskiej wizji Kościoła i działań papieża. Przyczyną tego jest po części jego styl, bardzo różniący się od stylu jego dwóch ostatnich poprzedników” – pisze autor artykułu, przedsiębiorca zajmujący się bankowością inwestycyjną.

Zdaniem Kappadakunnela trzy kwestie pomogą nam lepiej zrozumieć papieża Franciszka – człowieka, który w zakonie jezuitów przeżył 34 lata, uformowały go ćwiczenia duchowe św. Ignacego Loyoli i uczył się stylu rządzenia obowiązującego w Towarzystwie Jezusowym przez niemal 500 lat. Kluczem do złamania szyfru jest więc jezuickie rozumienie posłuszeństwa, wspólnoty i troski o powierzone mu osoby.

Przywództwo oparte na konsultacji

Towarzystwo Jezusowe ukształtowało Bergoglia w duchu posłuszeństwa, które nie jest w zakonie – ku zdziwieniu wielu – narzucane, lecz pozostaje wynikiem obustronnej konsultacji w poszukiwaniu woli Bożej. Zarówno przełożony, jak i podwładny, tę wolę Bożą rozeznają podczas tzw. sprawy sumienia – otwarcia własnego serca przed przełożonym, aby ten mógł poznać pragnienia podwładnego, ale i jego ograniczenia. Każdy jezuita taką sprawę sumienia zdaje prowincjałowi co roku.

Franciszek chce, by chęć poznania drugiego człowieka i zasłuchanie się w jego pragnienia stały się obliczem Kościoła

o. Wojciech Żmudziński

Udostępnij tekst

Facebook

Twitter

Ponadto przełożeni mają konsultorów w gronie członków wspólnoty i zarządzanie na wszystkich poziomach zakonnej struktury jest ze swojej natury konsultatywne, a nie autorytarne. Przełożony zna zdanie podwładnego, którego dana decyzja dotyczy, i bierze je poważnie pod uwagę.

Wśród wielu dowcipów, które opowiada się na temat jezuitów, jest jeden szczególnie udany na temat posłuszeństwa. Franciszkanin pyta jezuitę: „Jak to jest z tym waszym ślepym posłuszeństwem?”. „Najpierw prowincjał pyta zakonnika, co lubi robić, jakie ma pasje, w czym jest dobry… A potem każe mu to robić pod posłuszeństwem” – odpowiada jezuita. „A jeśli ktoś nic nie lubi, nie ma żadnych pasji i w niczym nie jest dobry? – dopytuje franciszkanin. „Taki zostaje prowincjałem”.

Papież Franciszek – patrząc z perspektywy czasu – przyznał kiedyś, że jako przełożony zakonny był za bardzo autorytarny. „Kiedy pełnił funkcje kierownicze, jego sposób działania był jasny, określony i nie podlegał negocjacjom” – wspomina jeden z jezuitów w książce Elisabetta Pigué „Franciszek. Życie i rewolucja”. Styl przywództwa, jaki prezentował, doprowadził go ostatecznie do niemal dwuletniego zesłania, które odbywał w kolegium jezuickim w Kordobie. Przeżył tam czas wielkiego upokorzenia, który zmienił go i ukształtował jako lidera konsultatywnego.

Każdy, kto odbył 30-dniowe ćwiczenia duchowe, może zaświadczyć, że to doświadczenie nie jest tylko jednorazowym wydarzeniem, ale rozpoczyna ciągły proces osobistej transformacji. Długie rekolekcje, jakie z posłuszeństwa odbywał w Kordobie, zapoczątkowały w późniejszym papieżu Franciszku głęboką przemianę. Cisza, samotność i przyjmowanie upokorzeń, jakich tam doznał, ukształtowały w nim serce skłonne do słuchania, a nie do rozkazywania.

Gdy odniesiemy ten przemieniony model przywództwa opartego na konsultacji do synodalności, do której wzywa Franciszek w obecnie trwającym synodzie, zagadka stylu rządzenia obecnego papieża sama znajduje rozwiązanie. Franciszek chce, by chęć poznania drugiego człowieka i zasłuchanie się w jego pragnienia były obliczem Kościoła. Pragnie, by przywódcy Kościoła nasiąkli cierpliwą miłością i uważnym słuchaniem. Do takiego stylu rządzenia i do takiego sposobu postępowania w relacji z podwładnymi są formowani jezuiccy przełożeni.

„Pamiętaj, że i tak wszyscy będą robili, co chcą”

Idealna wspólnota była zawsze postrzegana przez jezuitów jako jedność pośród polaryzacji poglądów i różnorodności przekonań. Każdy, kto zna wspólnoty jezuickie, może zaświadczyć, że w domu, w którym mieszka dziesięciu jezuitów, będzie dziesięć różnych opinii na każdy niemal temat. To doświadczenie nauczyło Franciszka, że lepiej prowadzić dialog niż cokolwiek narzucać. O wiele więcej dobrych owoców przynosi angażowanie się w debatę niż obstawanie przy swoim.

Jeden z polskich prowincjałów w dniu rozpoczęcia swojego urzędowania poprosił swojego poprzednika o wskazówkę, jak być dobrym przełożonym w zakonie o tak różnorodnych osobowościach. W odpowiedzi usłyszał jedno zdanie: „Pamiętaj, że i tak wszyscy będą robili, co chcą”. Zaoszczędziło mu to wiele niepotrzebnego stresu i pomogło w taki sposób rządzić ludźmi, aby jak najlepiej wykorzystać ich potencjał. Różnorodność stała się atutem.

Papież Franciszek promuje model Kościoła w formie wielościanu. To nie to samo, co model sferyczny, gdzie całość nie jest większa od części składowych, a każdy punkt pozostaje w tej samej odległości od środka i nie różni się jeden od drugiego. Wielościan tworzą wielokąty o rozłącznych wnętrzach i wspólnych bokach. Wszystkie części wielościanu są zbieżne i każda zachowuje swoją odrębność.

W tym wielościanie jest miejsce dla każdego, mieści on w sobie potencjał różnych kultur i aspiracji: są w nim biedni i bogaci, ludzie będący przykładem dla innych i ci, którzy błądzą. Każdy z nich ma coś do zaoferowania, coś, co tworzy nową jakość. Proponowany przez Franciszka model przedstawia Kościół, który jest czymś więcej niż tylko sumą jego części składowych, a pojawiające się w nim napięcia i konflikty stają się okazją do twórczego i wiernego rozwoju.

Franciszek zachęca nas do wejścia w twórcze napięcie wynikające z braku jednomyślności, spowodowane różnicami w programach społecznych i politycznych, odmiennymi podejściami teologicznych i filozoficznych. Nie ma to nic wspólnego z marksistowską dialektyką ścierających się ze sobą przeciwstawieństw, lecz jest pojmowaniem historii i rozwoju ludzkości jako procesu dialogicznego. Podejście papieża jest myśleniem pojednawczym, nie naiwnym, lecz rządzącym się nadzieją, gdzie żadna ze stron nie jest demonizowana i każdy jest zaproszony do solidarności oraz braterstwa.

Cura personalis

Jezuicka formacja podchodzi holistycznie do rozwoju człowieka i kładzie nacisk na troskę o całą osobę, jej wymiar intelektualny, moralny, duchowy i fizyczny, czyli tzw. cura personalis. Nieodłączną cechą jezuickiej cura personalis jest przekonanie o wyjątkowości każdej osoby i troszczenie się o nią tak, jakby była jedyną osobą na świecie, a zarazem prowadzenie jej drogą, która tylko dla niej jest właściwa.

Każdego Duch Święty prowadzi inaczej. To, co jednemu może przysłużyć się ku duchowemu zbudowaniu, innemu może zaszkodzić. Przy tym nie należy być „surowym i szorstkim” wobec osób doświadczającymi trudności i pokus, lecz okazywać im „łagodność i słodycz” (por. „Ćwiczenia duchowe”, [7] uwaga 7). W takim kontekście o wiele łatwiej jest zrozumieć stwierdzenie, jakie zawarł Franciszek w „Amoris laetitiae”, „że rozwiedzeni, którzy przystąpili do nowego związku, powinni czuć się częścią Kościoła”.

Podczas ćwiczeń duchowych jezuici uczą się traktować powierzone im osoby z uwagą i delikatnością, dostrzegać ich uzdolnienia, doceniać też ich zmagania i trudy. Starają się widzieć danego człowieka tak, jak widzi go Bóg. Ich zadaniem nie jest zatem przekonywanie, lecz bycie jedynie zwierciadłem ukazującym tę boską wizję osobie, o którą się troszczą. Tak rozumiana cura personalis jest obecna w rozeznawaniu i wrażliwości Franciszka, który zmierza do tego, by Kościół stał się odzwierciedleniem serca Chrystusa.

Katolicy, którzy szczerze chcą zrozumieć Franciszka, powinni zobaczyć w nim człowieka, który – zanim został biskupem, a potem papieżem – był jezuitą uformowanym poprzez ćwiczenia duchowe. Sytuacje, z którymi się w przeszłości zmagał, nawet te, które bolały go i prowadziły do ​​podziałów, były dla niego okazją do wewnętrznej przemiany. Dzięki duchowej transformacji zbliżył się do tajemnicy Bożego miłosierdzia i tą drogą chce prowadzić Kościół.

Rozpoczęty przez niego synod o synodalności należy czytać w kluczu konsultatywnego rządzenia Kościołem, wyższości dialogu nad sprzeciwianiem się tym, którzy myślą inaczej, oraz takiej troski o każdego człowieka, by ten poczuł się wyjątkowy i potrzebny w Kościele, a nie poza nim.

Przeczytaj też: Duszpasterskie nawrócenie, a nie rewolucja. Nauczanie papieża Franciszka